Oğuz Kağan Destanı’nda Erkek Çocuklarına Verilen Adların Mitolojik Açıdan Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 172 - 197, 21.02.2020

Oğuzhan PAMUKÇU

Öz

Türk kültüründe mühim bir yer edinmiş olan destanlardan biri olan Hun Türklerine ait Oğuz Kağan Destanı’nda Türk töresi ve Oğuzların yaşantısına bilgiler yer almaktadır. Bunun yanı sıra adı geçen destanda Oğuz Kağan’ın oğulları olan; Gün Han, Ay Han, Yıldız Han, Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han adları Türk mitolojisi ile Türk yaşantısında yer alan motifleri ve sembolik değerleri içermektedir. Oğuz Kağan Destanı’nda bulunan ve Türk yaşantısında yer edinmiş olan güneş, yıldız, gök, dağ ve deniz motifleri bu destanda Oğuz Han’ın oğullarının adı olarak somutlaşmış semboller şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu adlardan biri olan gök mühim bir motiftir. Eski Türk inanışında Tanrının gökte olduğuna inanılır ve dualar göğe doğru edilir. Ay, gece ortaya çıkması, karanlıkları aydınlığa çıkarmasıyla bir kutsallık kazanmıştır. Aynı zamanda Tanrının bir yansıması olarak görülmüştür ve her bir evresine belirli anlamlar yüklenmiştir. Bu isimler etrafında çeşitli inanışlar da oluşmuştur. Deniz motifi, suyun özünü ve özelliklerini bünyesinde barındırırken yıldız motifi, hem eski Türk inanışlarında hem de İslam dininde yer alan bir unsurdur. Dağ motifi, kudretin temsili olarak yaşayış ve inanışta önemli bir yer tutmaktadır. Güneş motifi, sembolik ve mitik değerleriyle kutsal bir konumdadır. Bunun yanı sıra Güneş, hem güçlü bir motif hem de bir eril semboldür.

Anahtar Kelimeler

Oğuz Kağan, ad verme, motif, sembol, inanç

Kaynakça

• Akyüz, Ç. (2017). Savaş Metafiziği ve Sembolik Silahlar Bağlamında Bagış Destanı. TÜBAR, XLII. Güz, s. 27-44. Alinge, C. (1967). Moğol Kanunları. Üçok, C. (Çev.), Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 227. Ankara: Sevinç Matbaası. Alptekin, A.B. (1999). Kirmanşah Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları. Arat, R.R. (1979). Kutadgu Bilig III- İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. Araz, R. (1991). Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Başgöz, İ. (1994). Âşık Ali İzzet Özkan. İstanbul: Indiana Üniversitesi ve Pan Yayıncılık Baştu, M. (1991). Şan Kızı Destanı. Avidan, A. (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Bayat, F. (2007). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Yayınları, İstanbul. Baydemir, H. (2011). Özbek Efsaneleri. Erzurum: Fenomen Yayınları. Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın. Çetindağ, G. (2007). Türk Kültüründe Mağara Motifi. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül Ankara, Bildiriler. Cilt I, 443-455. Çobanoğlu, Ö. (2007). Türk Mitolojisi. Ankara: AKM Yayınları. Çoruhlu, Y. (1993). Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürlerine "Gök ve Yer" Sembolizmi Açısından Bir Bakış. Türk Dünyası Araştırmaları, S.87, 1993, s.17-42. Dilek, İ. (2002). Altay Destanları. I, Ankara: TDK Yayınları. Eliade, M. (2002). Babil Simyası ve Kozmolojisi. Özcan, M.E. (Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Ergin, M. (2009). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. _______. (2013). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. Erhat, A. (1995). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, İstanbul. Ersoy, M. A. (2013). Safahat. İstanbul: Beyan Yayınları. Ersoy, N. (2007). Semboller ve Yorumları. İstanbul: Dönence Yayınları. Gökeri, A. İ. (1979). Arketiplere Dayanan Yeni Bir İnceleme Yönteminin Tanıtılarak İngiliz ve Türk Edebiyatında Bazı Romans ve Epik Niteliğinde Yapıtlara Uygulanması, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi DTCF, Ankara. Gölpınarlı, A. (1985). Fuzûlî Dîvânı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi. Gültepe, N. (2015). Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında. İstanbul: Resse Kitabevi. Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi. Harva, U. (2015). Altay Panteonu. Suveren, O. (Çev). İstanbul: Doğu Kütüphanesi. İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ______. (1987). Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler, Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Korkmaz, R. (1998). Dede Korkut Hikâyelerinde Su Kültünün Mitik Yorumu. Türk Kültürü, S. 418, Y. 36, s.: 91-98. __________. (1999). Fenomenolojik Açıdan Tepegöz Yorumu. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (19-21 Ekim 1999), Ankara, s. 259-270. Ocak, A.Y. (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. I-II, Anakara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Özcan, T. (2003). Oğuz Kağan Destanının Kahramanlık Mitosu Bakımından Çözümlenmesi. Millî Folklor, Bahar/8 (57), Yıl:15, 76-81. Özdemir, S.D. (2014). Anadolu Masallarında Su ve Ateş. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi /Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. ___________. (2019). Türk Halk Anlatılarında Dev Motifi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Fırat Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Özkan, N. (2007). Gagavuz Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Öztürk, M. (2007). Fuzûlî Divanı’nda Şikâyet. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Öztürk, O. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınları. Radloff, W. (1956). Sibirya’dan. I-II, Temir, A. (Çev.). Ankara: Maarif Vekâleti. Sakaoğlu, S. ve A. Duymaz (2011). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Yayınları. Sakaoğlu, S. (2012). 101 Türk Efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları. Saydam, B. M. (2011). Deli Dumrul’un Bilinci, Türk-İslam Ruhu Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi. İstanbul: Metis Yayınları. Seyidoğlu, B. (2009). Mitoloji Üzerine Araştırmalar Metinler ve Tahliller. İstanbul: Dergâh Yayınları. __________.(2016). Erzurum Efsaneleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. Şenocak, E. (2005). İbn Sînâ Hikâyeleri Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi ). Fırat Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ. Şimşek, E.(2003). Su ve Âb-ı Hayât Üzerine. (Basıma Hazır Eser), Elazığ. ________.(2009). Yakınma/Yakarışlar Dünyasında Felek ve Türk Halk Edebiyatına Yansımaları. Kış, Milli Folklor, 34-41. Taş, İ. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları. Tavkul, U. (2004). Karaçay-Malkar Destanları. Ankara: TDK Yayınları. TDV İslam Ansiklopedisi (2006). Ankara: TDV Yayınları. Temir, A. (1986). Moğolların Gizli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Uslu, B. (2017). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yayınları. Yazır, E. H. (2000). Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. Ankara: Sefa Yayıncılık. Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları. Yıldız, N. (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü İle İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Yıldız, S. (2009). Bayrak Şairi Ârif Nihat Asya’dan Seçmeler. İstanbul: Ötüken Yayınları