İlk Türkçe Çocuk Dergilerinden Biri: Angeliaforos Çocuklar İçün

Year 2022, Volume: 9 Issue: 3, 111 - 128, 30.10.2022

Hayrullah Kahya

Abstract

Türk edebiyatında modern anlamda çocuk dergiciliği 19. yüzyılın ortalarında başlamıştır. Bu bağlamda Türkçe ilk çocuk dergisi -genel kabulün aksine- 1869 tarihli Arap harfli Türkçe ile yazılmış Mümeyyiz değil, Amerikan Protestan Misyonerleri Şirketi tarafından Ermeni harfli Türkçe ile 1860’lı yılların başlarında yayımlanmaya başlayan Avedaper adlı çocuk dergisidir. 1872 tarihinde yayın hayatına başlayan Angeliaforos Çocuklar İçün adlı resimli çocuk dergisi ise bu serinin kronolojik bakımından üçüncü sırasında olup Karamanlıca olarak da bilinen Yunan harfleriyle Türkçe ile yazılmıştır. Ancak bu dergi içerik bakımından Avedaper ile aynıdır ve Avedaper gibi Amerikan Protestan Misyonerleri tarafından yayımlanmıştır. Avedaper Türkçe konuşan Ermeni Ortodokslara yönelik olarak hazırlanmış iken, Angeliaforos Çocuklar İçün ise Karamanlılar olarak da bilinen Türkçe konuşan Ortodokslara yönelik bir süreli yayındır. Angeliaforos Çocuklar İçün çocuk dergisinin yirmi yıldan uzun bir süre yayımlandığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada Angeliaforos Çocuklar İçün adlı çocuk dergisinin 11 sayıdan oluşan 1872 tarihli birinci cildi içerik bakımdan genel bir değerlendirmeye tabi tutulacacaktır. Çalışmanın amacı şu ana kadar araştırmacılar tarafından genellikle göz ardı edilen Yunan harfli Türkçe metinlerin genel olarak Türk edebiyatı, özelde ise çocuk edebiyatı içindeki durumuna dikkat çekmektir. Ayrıca çalışma Karamanlılara yönelik yapılan araştırmalar açısından da bir veri kaynağı olacaktır. Çalışma, nitel bir çalışmadır. Verileri doküman incelemesi yoluyla toplanmış, içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışma sonuçlarına göre derginin Hristiyan inanç ve öğretilerine, ahlak kurallarına yoğunlaştığı görülmüştür. Dergide ayrıca çeşitli bilim dallarıyla ilgili genel kültürü artıcı ansiklopedik bilgilere de yer verilmiştir. Derginin konuşma üslubunun hâkim olduğu sade ve anlaşılır bir dille yazıldığı söylenebilir. Çalışmada Arap harfli olmayan çocuk dergilerinin de inceleme konusu edilmesi önerilmiştir. Böylece alan ile ilgili yeni bilgilere ulaşmak mümkün olacaktır.

Keywords

Yunan harfli Türkçe, Karamanlıca, Karamanlılar, çocuk edebiyatı, çocuk dergileri.

One of the First Turkish Children's Magazines: Angeliaforos Çocuklar İçün (Angeliaforos for Children)

Abstract

Children's magazine publication in the modern sense began in Turkish literature in the mid-19th century. In this context, the first Turkish-language children's magazine was not Mümeyyiz in Turkish with Arabic letters in 1869, contrary to popular belief, but Avedaper, published in Turkish with Armenian letters by the American Protestant Missionary Company in the early 1860s. Launched in 1872, the illustrated children's magazine Angeliaforos Çocuklar İçün (Angeliaforos for Children) is the third in this series chronologically and was written in Turkish in Greek letters, also known as Karamanli Turkish. However, this magazine was identical in content to Avedaper and, like Avedaper, was published by American Protestant Missionaries. While Avedaper was intended for the Turkish-speaking Armenian Orthodox, Angeliaforos Çocuklar İçün was a periodical for the Turkish-speaking Orthodox, also known as Karamanlis. Angeliaforos Çocuklar İçün children's magazine is seen to have been published for more than twenty years. In this study, the first volume of the children's magazine Angeliaforos Çocuklar İçün (Angeliaforos for Children), dated 1872, consisting of 11 issues, will be subjected to a general evaluation in terms of content. The purpose of the study is to raise awareness about the position of Greek-lettered Turkish writings, which have typically received little attention by researchers up until this point, in Turkish literature in general and children's literature in particular. In addition, the study will be a source of data in terms of research on the Karamanlis. The study is a qualitative study. The data were collected through document analysis and analyzed by content analysis method. According to the results of the study, it was seen that the magazine focused on Christian beliefs, teachings, and ethics. To improve general knowledge, the magazine also included encyclopedic information on numerous scientific disciplines. It can be said that the magazine is written in a simple and understandable language dominated by a conversational style. In the study, it was suggested that non-Arabic children's magazines should also be examined, and by doing so, it will be possible to reach new information about the field.

Keywords

Angeliaforos Çocuklar İçün, Greek Turkish, Karamanli, Karamanlis, children, children, Yunan harfli Türkçe, Karamanlıca, Karamanlılar, çocuk edebiyatı, çocuk dergileri.

References

• Aksu, A. (2015). Osmanlı’da iki Amerikalı misyoner – Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Anzerlioğlu, Y. (2003). Karamanlı ortodoks Türkler. Ankara: Phoenix.
• Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. Kesit.
• Arslan, Y. (2007). Mümeyyiz dergisindeki dinî motiflerin din eğitimi açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Atalay, B. (1939). Dîvânu Lûgat-it Türk Tercümesi, c. 1. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Atalay, B. (1940). Dîvânu Lûgat-it Türk Tercümesi, c. 2. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Atalay, B. (1941). Dîvânu Lûgat-it Türk Tercümesi, c. 3. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Atalay, B. (1943). Dîvânu Lûgat-it Türk İndeksi “Endeks”, c. 4. Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
• Balcı, A. (2014). Çocuklara Kıraat dergisi. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 68, 25-42.
• Balta, E. (2014a). A notebook on the history of the Karamanli Press. E. Balta, G. Salakidis, & T. Stavrides (Eds.). Studies Ottoman Empire and Turkey içinde. (ss. 61-83). İstanbul: The Isis Press.
• Balta, E. (2014b). Gerçi Rum isek de, Rumca bilmez, Türkçe söyleriz Karamanlılar ve Karamanlıca edebiyat üzerine araştırmalar. İstanbul: Türkiye İş Bankası, Kültür Yayınları.
• Balta, E. (haz.) (2021). Türkçe konuşan Anadolulu Hristiyan halkın izlerinde, I-II,
• Cemal Kafadar, Gönül Alpay Tekin (Yay.). Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
• Bayat, N. (2002). Eski harfli çocuk dergilerinin (Çocuk Bahçesi, Çocuk Dünyası) çocuk eğitimindeki işlevleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Bayram, Y. (2005). Türk edebiyatının ilk çocuk dergisi: Mümeyyiz (1869- 1870). Hece, Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı, 9(104-105), 484-500.
• Çapar, A. (2021). Creating the image of ‘the greatest sultan’: indoctrination of children through children’s periodicals under the Hamidian regime (1876-1908). Middle Eastern Studies, 57(2), 249-264.
• Eckmann, J. (1991). Karaman edebiyatı. Türk Dünyası Edebiyatı I içinde. H. Açıkgöz (Ed). (ss. 20-37). İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Emiroğlu, Ö. (1992). Tanzimattan 1928’e kadar yayınlanan çocuk gazete ve dergileri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Irakleous, S. (2014a). Sociolinguistic aspects of Αγγελιαφόρος Τζοτζουκλάρ ιτζούν 1872-1896. Evangelia Balta (Ed.). Cultural encounters in the Turkish-speaking communities of the late Ottoman Empire içinde. (ss. 393-410). İstanbul: Isis Press.
• Irakleous, S. (2014b). The contents of the periodical Αγγελιαφόρος Τζοτζουκλάρ ιτζούν. The first decade (1872-1880). E. Balta, G. Salakidis, Stavrides (Eds.). Theoharis. Festschrift in honor of Ioannis P. Theocharides - Studies on the Ottoman empire and Turkey II içinde. (ss. 155-197). İstanbul: Isis Press.
• İbar, G. (2010). Anadolulu hemşehrilerimiz Karamanlılar ve Yunan harfli Türkçe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür yayınları.
• Kahya, H. (2017). Karamanlıca resimli bir çocuk dergisi: Angeliaforos Çocuklar İçün (1872). Ankara: Grafiker.
• Karabıçak, Y. Z. (2011). Angeliaforos Çocuklar İçin ve Osmanlı Devleti’nde yayınlanan diğer çocuk gazeteleri: Modern çocukluk söyleminin oluşumu. Toplumsal Tarih, 215, 2-11.
• Kocabaşoğlu, U. (2000). Anadolu’daki Amerika. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Kür, İ. (1991). Türkiye’de süreli çocuk yayınları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Okay, C. (1999). Eski harfli çocuk dergileri. İstanbul: Kitabevi.
• Sertkaya, O. F. (2015). Codex Cumanicus (Latince-Farsça-Komanca Kodeks). Gazi Türkiyat, (17), 207-217. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1996070
• Strauss, J. (2003). Who read what in the Ottoman Empire (19th-20th centuries)? Middle Eastern Literatures, 6(1), 39-76. Türkçe çevirisi: Strauss, J. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nde kimler neleri okurdu (19.-20. Yüzyıllar)? G. Ayaydın Cebe (Çev.). Kritik, 3, 205-265.
• Şimşek, H. (2002). Tanzimat ve mutlakiyet dönemi çocuk dergilerinin eğitim açısından incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi,, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Şişmanoğlu Şimşek, Ş. (2019). 19. yüzyıl Yunan harfli Türkçe (Karamanlıca) gazete ve süreli yayınlarda dil tartışmaları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD), 31, 29-56.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. 10. Baskı. Ankara: Seçkin.
• Yıldız, Ö. (2022). Anadolu’da Amerikan misyonerleri. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Yılmaz, E. (2015). Türkçe çocuk gazetelerinde Osmanlı kimliği (1869-1908) (Ahlak, ilim, dil, tarih ve coğrafya). Yayımlanmamış doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Yoran, E. (2019). Arkadaş, Çocuklara Arkadaş, Çocuklara Talim Dergileri (Metin-İnceleme). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Balıkesir.
• https://www.tdk.gov.tr/divanu-lugatit-turk/11991/