AKİDE ŞEKERİNDEN DOĞAN BİR GELENEK: TOKAT’TA AKİT ŞERBETİ VE ETRAFINDA OLUŞAN RİTÜELLER

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 4, 948 - 959, 31.12.2024

Mutlu Özgen

https://doi.org/10.37999/udekad.1553608

Öz

Akit şerbeti Tokat halkı arasında ticari ilişkilerde, sosyal ritüellerde ve geçiş dönemlerinde önemli bir işlev üstlenmiştir. Bu şerbetin Tokat’a özgü bir gelenek olarak ortaya çıkışı, Osmanlı dönemindeki akide şekeri kullanımına dayanmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu’nda akide şekeri, ulufe törenlerinde sadakat ve güvenin sembolü olarak kullanılmış özellikle Yeniçeriler ile padişah arasında bir sözleşme aracı işlevi görmüştür. Tokat’ta ise bu işlev, Akit şerbeti olarak karşımıza çıkmaktadır. Akit şerbeti, toplumsal uzlaşma, ticari anlaşmalar ve önemli ritüellerde içilen sembolik bir içecek haline gelmiştir. Tokat’ın özellikle Meydan semtinde, köyden gelen esnaf ve köylüler arasında ticari ilişkilerin önemli bir parçası olan bu şerbet, ticaretin güvenilirliğini sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Akit şerbeti, aynı zamanda lohusa şerbeti, söz kesme ve düğün gibi sosyal ritüellerde de önemli bir yere sahiptir. Bu gelenek, Osmanlı’dan miras alınan ve Tokat halkının hayatına entegre edilmiş bir içecek kültürünü temsil etmektedir. Bu çalışma, Tokat’a özgü bir gelenek olan bu Akit şerbeti içmenin toplumsal ve kültürel bağlamını kapsamlı bir şekilde ele almaktadır. Tokat örneği üzerinden yapılan incelemeler sonucunda akide şekeri ve şerbet kültürünün, toplumsal dayanışma, sözleşme ve güven sembolü olarak nasıl kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışmada elde edilen veriler literatür taramasına ve 2019 yılının mayıs ayında Tokat merkezde kaynak kişilerle yapılan görüşme notlarına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akide Şekeri,, Akit Şerbeti, Oralet, Tokat, Geçiş Dönemleri

Etik Beyan

Bu çalışmanın verileri 2020 yılından önce toplandığı için, geçmişe dönük etik kurul onay belgesi alınmamıştır.

A TRADITION BORN FROM AKIDE CANDY: AKIDE SHERBET AND RITUALS AROUND IT IN TOKAT

Öz

Akid sherbet has assumed an important function in commercial relations, social rituals and transition periods among the people of Tokat. The emergence of this sherbet as a Tokat-specific tradition is based on the use of akide sugar in the Ottoman period. In the Ottoman Empire, akide sugar was used as a symbol of loyalty and trust during the ulufe ceremonies and especially as a contract between the Janissaries and the sultan. In Tokat, this function appears as akid sherbet. Akid sherbet has become a symbolic drink drunk in social reconciliation, commercial agreements and important rituals. Especially in the Meydan neighbourhood of Tokat, this sherbet, which is an important part of commercial relations between tradesmen and villagers from the village, was used to ensure the reliability of trade. Akid sherbet also has an important place in social rituals such as puerperium sherbet, promise breaking and weddings. This tradition represents a beverage culture inherited from the Ottoman Empire and integrated into the lives of the people of Tokat. This study comprehensively analyses the social and cultural context of the drinking of this akid sherbet, which is a tradition unique to Tokat. As a result of the analyses made on the example of Tokat, it has been determined how the culture of akide sugar and sherbet is used as a symbol of social solidarity, contract and trust. The data obtained in the study are based on the literature review and interview notes made with the informants in the centre of Tokat in May 2019.

Anahtar Kelimeler

Akide Candy,, Akid Sherbet, Oralet, Tokat, Transition Periods

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1961). Türkiye’de doğumla ilgili âdet ve inanmaların etnolojik etüdü. AÜEF Yayınları.
• Arpacı, Y.G. (2012). Gök-Tanrı inancının bilinmeyenleri din ve millet kavramları Akay Kine’nin bilgileri ışığında. Çatı Kitapları.
• Başar, Z. (1973). Erzurum’da tıbbi ve mistik folklor araştırmaları. Ankara: AÜTF Yayınları.
• Dursun, H. (2017). İstanbul’da Yaşama Sanatı. Timaş Yayınevi.
• Karabudak, G. (2024). Güney Azerbaycan’da bir adak ritüeli: sofra açma. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23 (2), ss. 500-509. https://doi.org/10.21547/jss.1329903
• Mary Işın, P. (2010). Osmanlı mutfak sözlüğü. Kitap Yayınevi.
• Nahya, Z. (1984). Geleneksel Türk kültüründe tatlı. Geleneksel Türk Tatlıları Sempozyumu Bildirileri (17-18 Aralık 1983). Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Önal, N. (2019). Evlenme adetlerinin Türk kültüründeki yeri. E. G. Naskali (Edt.), Gelin kitabı (235-278). Kitabevi.
• Örnek, S.V. (2000). Türk halkbilimi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özgen, M. (2009). Şekerden şerbete Osmanlı tatlıları. Santigrat Dergisi, 9, ss. 44-47.
• Özgen, M. (2017). Şehr-i Meydan Tokat. Gece Kitaplığı.
• Özgen, M. (2018). Türk halk kültürü uygulamalarında tatlı. R. İnan ve M. Babacan (Edt.) Filolojide akademik araştırmalar (469-496). Gece Kitaplığı.
• Sever, M. (2024). Yaşanılan süreçte Türk yeme-içme kültüründeki değişimler. Türk Folklor Araştırmaları, 369, ss. 117-126. http://dx.doi.org/10.61620/tfra.1050
• Soysal, S. (2007). Derviş sofraları. Doğan Kitap.
• Sürücüoğlu, M. S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda mutfak teşkilatı protokol tören ve şenlik yemekleri. Kâmil Toygar (Haz.). Türk mutfak kültürü üzerine araştırmalar (49-81), Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Şavkay, T. (2001). Tatlı kitabı. Şekerbank Yayınları.
• Tez, Z. (2012). Lezzetin tarihi. Hayy Kitap.
• Üçer, M. (2020). Eşik beşik keşik: Sivas’ta doğum, evlenme, ölümle ilgili gelenek görenek inanışlar ve sözlü kültür. Kitabevi.
• Yeşil, Y. (2014). Türk dünyası’nda geçiş dönemi ritüelleri üzerine tespitler. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(9), ss. 117-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/egitimvetoplum/issue/5129/69935
• Yolcu, M. A. (2019). Evlilikle ilgili inanış ve uygulamalar. M. Aça (Edt.), Halk bilimi el kitabı (373-387). Nobel Yayıncılık.
• Kaynak Kişiler : KK1: Namık Koplu, Tokat 1963, Esnaf, (Görüşme 05.05.2019 / Tokat)
• KK2: Fikret Ağaoğlu, Tokat 1933, Esnaf, (Görüşme 06.05.2019 / Tokat)
• KK3: İsmail Kalaycıoğlu, Tokat 1952, Esnaf (Görüşme 07.05.2019 / Tokat)
• KK4: Orhan Karaca, Tokat 1964, Esnaf, (Görüşme 08.05.2019 / Tokat)
• KK5: Süleyman Dönmezoğlu, Tokat 1961, Kuyumcu Esnafı (Görüşme 09.05.2019 / Tokat)
• KK6: Meliha Genç, Tokat 1930, Ev Hanımı, (Görüşme 10.05. 2019 /Tokat)
• KK7: Müfide Ersoy, Tokat 1946, Ev Hanımı (Görüşme 11.05.2019 / Tokat)
• KK8: Şerare Yağcıoğlu Kıvrak, Tokat 1958, Emekli Öğretmen, (Görüşme 12.05.2019 / Tokat)
• KK9: Mualla Kocabaş, Tokat 1952, Emekli, (Görüşme 13.05.2019/ Tokat)
• KK10: Huriye Doğan, Tokat 1945, Ev Hanımı, (Görüşme 14.05.2019 / Tokat)