DEDE KORKUT’UN TÜRKMEN SAHRA NÜSHASINDA İDEALİZE EDİLMİŞ DEĞERLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 68 - 84, 28.03.2025

Sinan Yaman , Selime Tiryakioğlu

https://doi.org/10.37999/udekad.1591373

Öz

Dede Korkut Kitabı, Türkler için değerli bilgiler barındıran bir başvuru eseri niteliğindedir. Dede Korkut Kitabı’nın Türkmen Sahra nüshasında, Türklerin özellikle de Oğuzların yaşamlarını, geleneklerini, kültürlerini, felsefesini yansıtan kültürel değerler ve unsurlar, yaşayan bir organizma olarak yer almaktadır. Bu anlatılar, ait olduğu Oğuz toplumu ve düşmanlarının sahip olduğu/olmadığı pek çok değere ışık tutar. Erken dönem Türk toplumu hakkında geniş bilgiler barındıran Dede Korkut Kitabı’nda, bir yiğidin nasıl olması gerektiği, toplumda hangi davranışların övüldüğü, hangilerinin toplumsal bir değer olarak kabul edildiği ve hangi davranışların yerildiği ile Türklerin yaşam felsefesini ve dünya görüşünü yansıtan bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada, Dede Korkut’un Türkmen Sahra Nüshasında yer alan idealize edilmiş davranışlar, değerler ve tipler ideal toplum düzeni ekseninde analiz edilmiştir. Çalışma sonucunda, Türklerde ideal toplum düzenini oluşturan değerlerin; cömertlik, yiğitlik, yoldaşlık, dürüstlük ve dinî değerler ekseninde olgunlaştığı ve bu bağlamda ideal davranışa dönüştürüldüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Türkmen Sahra nüshası, değer, ideal tip, kültür

AN ANALYSIS ON THE IDEALIZED VALUES IN THE TURKMEN SAHRA MANUSCRIPT OF THE DEDE KORKUT

Öz

The Book of Dede Korkut is a reference work that contains valuable information for Turks. In the Turkmen Sahra manuscript of the Book of Dede Korkut, cultural values and elements reflecting the lives, traditions, culture and philosophy of the Turks, especially the Oghuz, are included as a living organism. These narratives shed light on many values that the Oghuz society to which they belong and their enemies have/do not have. The Book of Dede Korkut, which contains extensive information about the early Turkish society, provides valuable information about the philosophy of life of the Turks about how a valiant should be, which behaviours are praised in society, which are accepted as a social value and which behaviours are condemned. In this study, the idealised behaviours, values and types in the Turkmen Sahra manuscript of Dede Korkut, are analysed in the axis of ideal social order. As a result of the study, it is concluded that the values that constitute the ideal social order in Turks are matured on the axis of generosity, valour, comradeship, honesty and religious values and were transformed into ideal behaviour in this context.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Turkmen Sahra manuscript, value, ideal type, culture.

Kaynakça

• Abdulla, K. (2019). Mitten yazıya veya gizli Dede Korkut. (A, Duymaz, Çev.). Ötüken.
• Azmun, Y. (2019). Dede Korkut’un üçüncü elyazması soylamalar ve iki yeni boy ile Türkmen Sahra nüshası. Kutlu.
• Barthold, V. V. (1930). Türk destanı ve Kafkaslar. Fikret Türkmen ve Gürol Pehlivan (Haz.) Korkut Bitig dünyada Dede Korkut araştırmaları içinde (s. 16-25). Ötüken.
• Başgöz, İ. (1998). Dede Korkut destanında epitetler. Millî Folklor. 5(37), 23-35.
• Binyazar, A. (1996). Dede Korkut. Yapı Kredi.
• Çobanoğlu, Ö. (2020). Türk dünyası epik destan geleneği (6. baskı). Akçağ.
• Diken, H. A. (2024). Tarihî ve kültürel yönleriyle eski Türklerdeki halk ekonomisi faaliyetlerine genel bir bakış. HUMANITAS - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 154-170. https://doi.org/10.20304/humanitas.1414689
• Djindjic, S. (1981). Oğuzların epik tarih ve kültür birleşimi: Dede Korkut kitabı. Fikret Türkmen ve Gürol Pehlivan (Haz.) Korkut Bitig dünyada Dede Korkut araştırmaları içinde (s. 323-341). Ötüken.
• Duymaz, A. (2020). Kolca kopuzdan kılca kaleme Dedem Korkut araştırmaları. Ötüken.
• Ekici, M. (1999). Dede Korkut Kitabı’nda kadın tipleri. Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni. (Ankara, 19-21 Ekim 1999) (s. 123-137). Atatürk Kültür Merkezi.
• Ekici, M. (2019a). 13. Dede Korkut destanı: ‘Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi’ boyunu beyan eder hanım hey!”. Millî Folklor, 16 (122), 5-13.
• Ekici, M. (2019b). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra nüshası soylamalar ve 13. boy Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi. Ötüken.
• Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkutun yeni nüshası üzerine konu – bağlantılar- yer- zaman- okuyuş. Dil Araştırmaları. (24), 7-13.
• Ergin, M. (2012). Dede Korkut kitabı. Boğaziçi.
• Ertem, S. ve Kızılçelik, Y. (1994). Açıklamalı sosyoloji terimler sözlüğü. Atilla.
• Gökyay, O. Ş. (1994). Dedem Korkut kitabı üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988. 36, 91-96.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun kitabı. Kabalcı.
• İbrayev, Ş. (1998). Destanın yapısı. Atatürk Kültür Merkezi.
• Kamer, T. & Şahin, M. (2021). Değerlere ve değerler eğitimine ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri. Millî Eğitim, 50 (230), 725-744.
• Meeker, M. E. (1992). Dede Korkut etiği. Fikret Türkmen ve Gürol Pehlivan (Haz.) Korkut Bitig dünyada Dede Korkut araştırmaları içinde (s. 351-388). Ötüken.
• Özkan, R. (2011). Toplumsal yapı, değerler ve eğitim ilişkisi. Kastamonu Eğitim Dergisi. 19(1), 333-344.
• Özçelik, S. (2019). Dede Korkut Oğuznamelerinin kaç(ıncı) nüshası bulundu?. Türk Dili. 48-56.
• Özçelik, S. (2021). Dede Korkut –Günbed yazması- Kazan bey Oğuznamesi. Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2022). 2022 yılının bahar müjdesi: Dede Korkut’un Bursa yazması. Türk Dili. 71(844): 16-29.
• Reboul, O. (1995). Değerlerimiz evrensel midir?. Eğitim Yönetimi. 1(3): 363-374.
• Rossi, E. (1952). Dede Korkut Kitabı üzerine araştırma. Fikret Türkmen ve Gürol Pehlivan (Haz.). Korkut Bitig dünyada Dede Korkut araştırmaları içinde (s. 39-138). Ötüken.
• Schwartz, S. H. (2012). An overview of the Schwartz theory of basic values. Online Readings in Psychology and Culture, 2(1), 1-20.
• Shahgoli, N., Yaghoobi, V., Aghatabai, S. ve Behzad, S. (2019). Dede Korkut kitabı Günbet yazması: inceleme, metin, dizin ve tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16 (2), 147-379.
• Şahin, V. (2010). Dede Korkut hikâyelerinde iyilik imgesinin görüntüleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (59), 43-54.
• Temizkan, A. ve Çoban, R. E. (2015). Dedem Korkut kitabındaki silah terminolojisi üzerine bir inceleme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 15-28.
• Thome, H. (2015). Values, sociology of. In: James D. Wright (editör-in-chief). International encyclopedia of the social & behavioral sciences. Vol. 25. Elsevier, 47-53.
• Yaman, H. (2021). Anadolu ağızlarında “cimrilik” söz varlığının eş anlamlılık yönünden incelenmesi. The Journal of Academic Social Science, 122, 517-527, http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.53909
• Yardımcı, M. (2016). Türk halk edebiyatında nesir ve nazım nesir karışık türler. Kanyılmaz.