THE INFLUENCE OF THE TANZIMAT ERA ON THE ALPHABET REFORM: FOCUS ON ŞİNASİ, NAMIK KEMAL, ZİYA PAŞA, AND AHMET MİTHAT

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 85 - 104, 28.03.2025

Nurullah Bulut

https://doi.org/10.37999/udekad.1611715

Öz

The Tanzimat Era is an important period in Turkish literature when language simplification and script reform, as part of modernization efforts, began. During this time, the Ottoman Empire’s interaction with the West transformed language simplification into a reform movement. Writers like Şinasi, Namık Kemal, and Ahmet Mithat emphasized the need for plain Turkish and script reform. Şinasi worked to reduce technical difficulties in printing by simplifying letters. Namık Kemal argued that Arabic letters should be adapted to align with the structure of Turkish. Ahmet Mithat supported the use of plain language to increase public literacy but advocated improving the alphabet rather than replacing it. Other intellectuals of the period also argued that Arabic script was insufficient for Turkish and proposed simplifying letters or altering writing styles. For instance, Münif Paşa and Yenişehirli Avni suggested reforming Arabic letters to make writing more comprehensible. This study examines Tanzimat writers' efforts regarding plain language, public education, and script reform, demonstrating their role in shaping modern Turkish language and education. These efforts also laid the groundwork for the Alphabet Reform, leading to the adoption of the Latin alphabet during the Republican Era.

Anahtar Kelimeler

Alphabet Reform, Tanzimat Era, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat

ŞİNASİ, NAMIK KEMAL, ZİYA PAŞA VE AHMET MİTHAT EKSENİNDE TANZİMAT DÖNEMİ’NİN HARF DEVRİMİNE ETKİSİ

Öz

Tanzimat Dönemi, Türk edebiyatında dilde sadeleşme ve yazı reformu gibi modernleşme çabalarının başladığı önemli bir süreçtir. Osmanlı Devleti’nin Batı ile artan etkileşimi, dilde sadeleşmeyi bir reform hareketine dönüştürmüştür. Şinasi, Namık Kemal ve Ahmet Mithat gibi yazarlar, sade Türkçe kullanımı ve yazı dilinde reform gerekliliği üzerinde durmuştur. Şinasi, matbaacılık sisteminde harfleri sadeleştirerek teknik zorlukları azaltmaya çalışmış; Namık Kemal ise Arap harflerinin Türkçe'nin yapısına uygun hâle getirilmesi gerektiğini savunmuştur. Ahmet Mithat, halkın okuryazarlık oranını artırmak amacıyla sade bir dil kullanmayı desteklemiş, ancak alfabe değişikliği yerine mevcut harflerin iyileştirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Dönemin diğer önemli düşünürleri de Arap harflerinin Türkçe için yetersiz olduğunu dile getirerek harflerin sadeleştirilmesi veya yazım biçimlerinin değiştirilmesi gibi önerilerde bulunmuştur. Örneğin, Münif Paşa ve Yenişehirli Avni, yazının daha anlaşılır hâle gelmesi için Arap harflerinin ıslahını savunmuştur. Bu çalışmada, Tanzimat yazarlarının sade dil, halk eğitimi ve yazının reformu konusundaki çabalarının, modern Türk dili ve eğitiminin şekillenmesindeki rolleri açıklanmıştır. Ayrıca, Cumhuriyet Dönemi’nde Latin alfabesine geçişle sonuçlanan Harf Devrimi’nin temellerinden birinin Tanzimat Dönemi’nde atıldığı söylenebilir. Ancak dilde sadeleşme hareketinin kökenlerinin Tanzimat öncesine de uzandığı göz önünde bulundurulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Harf Devrimi, Tanzimat Dönemi, Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat.

Kaynakça

• Acar, A. (2011). Türkiye’de Latin Alfabesine Geçiş Süreci ve Gazeteler. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 41, 5-25. https://doi.org/10.17064/iüifhd.14400.
• Ahmet Mithat (1872). “Ehemmiyetli Bir Layihadır”, Basiret, S. 639, 27 Rebiülevvel 1289 / 23 Mayıs 1288 (2 Haziran 1872), s. 1-2.
• Aksoy, Ö. A. (1973). Gelişen ve Özleşen Dilimiz. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, A. (1999). Atatürk ve Harf Devrimi. Erdem, 11 (33), 699-714.
• Akyüz, K. (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri: 1860-1923. İnkilâp Yayınları.
• Argunşah, M. (2012). Ahmet Mithat Efendi’nin Türkçenin Sadeleşmesiyle İlgili Görüşleri. Electronic Turkish Studies, 7(4). http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4215
• Bilgegil, M. K. (1970). Ziyâ Paşa Üzerinde Bir Araştırma. Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Dayanç, M. (2014). Bir Yenileşme Dönemi Aydını Olarak Ahmet Mithat Efendi. Journal of Turkish Language and Literature, 47 (47), 81-96.
• Dönmez, C. (2009). Tarihi Gerekçeleriyle Harf İnkılabı ve Kazanımları. Gazi Kitabevi.
• Ercilasun, B. (2017). Ziya Paşa. Akçağ Yayınları.
• Göçgün, Ö. (1987). Ziya Paşa. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gözübüyük, A. Ş. (2010). Anayasa Hukuku. Turhan Kitapevi.
• Kaplan, M., Enginün, I., & Emil, B. (1993). Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II: 1865-1876. Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, Mehmet, (1991). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. Dergâh Yayınları.
• Koloḡlu, O. (1992). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye'de Basın. İletişim Yayınları.
• Korkmaz Z., (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara Üniversitesi. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Levend, A. S. (1949). Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Safhaları. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin Doğuşu. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lewis, G. (2004).Trajik Başarı Türk Dil Reformu, Gelenek Yayınları (Çev. Mehmet Fatih Uslu).
• Okay, O. (1975). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Mithat Efendi. Dergâh Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1977) Tarihsel ve Toplumsal Nedenleriyle Türk Harf Devrimi. Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Sorunlar Sempozyumu, 406- 413.
• Sağol, G. (1999). Osmanlı Döneminde Dilde Sadeleşme. Yeni Türkiye Yayınları.
• Sarı, Y. (2023). Türk Harf Devrimi ve Basına Yansımaları. Yeni Yüzyıl’da İletişim Çalışmaları, 2 (8), 21-42.
• Şimşir, B. N. (1992). Türk Yazı Devrimi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Şimşir, B. N. (2006). Türk Harf Devrimi Üzerine İncelemeler. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Tanpınar, A., H. (2014). 19. Yüzyıl Türk Edebiyatı Tarihi. Dergâh Yayınları.
• Tansel F., A. (1953). Arap Harflerinin Islâhı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884). Belleten, 17, 224-249.
• Tapan, A.. (2021). Kendi Modernizmini İcat Eden Yazar: Ahmet Mithat Efendi’yi Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Roman Mukaddimeleri Üzerinden Okumak. Zemin, 2, 136-160.
• Tekin, M. (1988). Harf İnkılabı: Türk Ocaklarının Çalışmaları ve Hatay’da Yeni Yazı. Kültür Eğitim Tesisleri Basımevi.
• Topal, A. E. (Haz.) (2018a). Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi (1868-1869) 1. Cilt Vakıf Bank Kültür Yayınları.
• Topal, A. E. (Haz.) (2018b). Sürgünde Muhalefet, Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi (1868-1869) 2. Cilt. Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Ülkütaşır, M. Ş. (1973). Atatürk ve Harf Devrimi. Türk Dil Kurumu Yayınları.