TÜRKÇE DİVANLARINA GÖRE ALİ ŞÎR NEVÂYÎ’NİN ŞİİRLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 392 - 409, 28.03.2025

Zafer Topak

https://doi.org/10.37999/udekad.1624830

Öz

Bu araştırmada, Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe divanlarındaki poetik görüş ve değerlendirmelerinden hareketle şiirlerinin özellikleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Nevâyî’nin tertip ettiği altı divan (Bedâyiü’l-Bidâye, Nevâdirü’n-Nihâye, Garâibü’s-Sıgar, Nevâdirü’ş-Şebâb, Bedâyiü’l-Vasat, Fevâidü’l-Kiber) poetik kelime ve tamlamalar özelinde taranmış, elde edilen veriler şiir özellikleri bağlamında sınıflandırılmış ve incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre Nevâyî, şiirlerinin özelliklerine dair görüşlerini çoğunlukla gazellerinin mahlas beyitlerinde ve divan dibacesinde, bir kısmını ise kıt’a, mesnevi gibi diğer nazım şekillerinde dile getirmiştir. Onun şiir özellikleri arasında ise “akıcılık; âşıkâne, rindâne ve ârifâne olmak; ayrılık ateşini anlatmak; doğru ve güzel yazılmak; gönle gelenleri yansıtmak; gönülden cehaleti uzaklaştırmak; hüzün verici olmak; incelikle yazılıp incelikten anlayanlara sunulmak; özgün bir üslupla yazılmak; rengîn olmak; yakıcı olmak; tatlı ve şirin sözler içermek; biçim ve içerik bütünlüğü taşımak” vb. vasıflar görülmektedir. Nevâyî’nin şiirlerinin özelliklerine dair elde edilen bu bulgu ve sonuçlar, onun poetikası açısından da oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

15. Yüzyıl, Ali Şîr Nevâyî, Çağatay Türkçesi, Klasik Türk Edebiyatı, Poetika

Etik Beyan

Etik izin gerektiren bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen bir kurum yoktur.

Proje Numarası

yok

CHARACTERISTICS OF ALI SHIR NEVAYI’S POEMS ACCORDING TO TURKISH DIVAN’S

Öz

In this research, an attempt has been made to determine the characteristics of Ali Şîr Nevâyî’s poems based on his poetic views and evaluations in his Turkish divans. For this purpose, the six divans (Bedâyiü’l-Bidâye, Nevâdirü’n-Nihâye, Garâibü’s-Sıgar, Nevâdirü’ş-Şebâb, Bedâyiü’l-Vasat, Fevâidü’l-Kiber) composed by Nevâyî were scanned in terms of poetic words and phrases, and the obtained data were classified and examined in the context of poetic features. According to the findings, Nevâyî expressed his views on the characteristics of his poems mostly in the penname couplets of his ghazals and in the divan preface, and some of them in other verse forms such as kıta and mesnevi. Among the characteristics of his poetry are “fluency; being in love, rindane and wise; telling the fire of separation; being written correctly and beautifully; reflecting what comes to the heart; removing ignorance from the heart; being saddening; being written delicately and presented to those who understand delicateness; being written in an original style; being colorful; being burning; containing sweet and cute words; having integrity of form and content” etc. are seen. These findings and results obtained regarding the characteristics of Nevâyî’s poems are also very important in terms of his poetics.

Anahtar Kelimeler

15th Century, Alî Şîr Nevâyî, Chagatai Turkish, Classical Turkish Literature, Poetics

Etik Beyan

It is not a study that requires ethical permission.

Destekleyen Kurum

There is no supporting institution.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Bayram, Y. (2004). 16. Yüzyıldaki bazı divan şairlerinin şiiri nitelemek üzere kullandıkları sıfatlar. Türkbilig Dergisi, 8, 36-53.
• Boltabayev, S. (2021). Ali Şir Nevâyî divanlarının dibaceleri. Akçağ Yayınları.
• Çetindağ, Y. (2002). Eleştiri terimleri açısından Herat mektebi tezkirelerinin Anadolu tezkirelerine tesiri. Bilig Dergisi, 22, 109-132.
• Çetindağ, Y. (2003). Mecâlisü’n-Nefâis’te şiir ve şair eleştirisi. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 9, 79-114.
• Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Aydın Kitabevi Yayınları.
• İsen, M. (1992). Beytülahzân. TDV İslam ansiklopedisi, C. 6. s. 88. TDV Yayınları.
• Kaplan, A. (2024). Ali Şîr Nevâyî’nin Fevâyidü’l-Kiber adlı divanının tahlili. (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• Karaörs, M. M. (2006). Ali Şîr Nevâyî, Nevâdirü’ş-Şebâb. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kavruk, H. (2003). Türkçe mesnevilerde sebeb-i te’lif (eser yazma sebebi). Özserhat Yayıncılık.
• Kaya, B. A. (2012). Necâtî Bey’in şiir anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27, 143-218.
• Kaya, Ö. (1996). Ali Şîr Nevâyî, Fevâyidü’l-Kiber. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, F. (1989). Alî Şîr Nevâî. Edebiyat Araştırmaları II. Ötüken Yayınları.
• Kut, G. (1989). Ali Şîr Nevâî. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2. s. 449-453. TDV Yayınları.
• Kut, G. (2003). Alî Şîr Nevâyî, Garâ’ibü’s-Sıgar (inceleme-karşılaştırmalı metin). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nalbant, B. Ö. (2005). Nevâdirü’n-Nihâye (inceleme, metin, dizin). (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Olgun, T. (1973). Edebiyat Lügatı. (Haz. K. E. Kürkçüoğlu). Enderun Kitabevi.
• Özkan, Ö. (2005). Bir tedavi bitkisi olarak gül’ün divan şiirindeki görünümleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 30-41.
• Öztoprak, N. (2005). Rûhî’nin şiir anlayışı. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 12, 101-136.
• Saygın, M. (2022). Ali Şîr Nevâyî’nin Garâibü’s-Sıgar adlı divanının tahlili. (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi.
• Şadmanov, N. (2023). Ali Şir Nevâyî’nin bedii tefekkürü. (Çev. S. Boltabayaev). Neyzen Kitap.
• Şentürk, A. & Kartal, A. (2017). Eski Türk edebiyatı tarihi. Dergâh Yayınları.
• Şükun, Z. (1984). Farsça-Türkçe lûgat, Ferheng-i Ziya. Millî Eğitim Basımevi.
• Taşan, N. (2023). “Sözden artuk nesne yokdur yâdigâr”: Şair ve haminin motivasyonu. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 30, 486-498.
• Tolasa, H. (1982). Divan şairlerinin kendi şiirleri üzerine düşünce ve değerlendirmeleri. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 15-46.
• Topak, Z. (2023). Klasik Türk şiiri eleştiri terimlerine bir örnek: sûz-nâk. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 13, 412-427.
• Türk, V. (2023). Türklüğün kutup yıldızı Ali Şîr Nevâyî. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Türk, V. & Eshonkul, J. (2023). Bedâyiü’l-Bidâye (inceleme-tenkitli metin-tıpkıbasım). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Türkay, K. (2002). Ali Şîr Nevâyî, Bedâyi‘u’l-Vasat, üçüncü divan. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkyılmaz, N. (2018). Klasik şiir üzerine yapılan tenkit terminolojisine bir örnek: rengin. Turkish Studies-Language and Literature, 28, 1001-1021.
• Yılmaz, O. (2019). Şu‘ûrî Hasan Efendi, Ferheng-i Şu‘ûrî. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.