Oakes, Theism and Pantheism

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 6, 137 - 159, 31.12.2020

Mehmet Sait Reçber

Öz

The article aims to give a critical examination of the question as to whether traditional theism entails pantheism by reference some of the theses advanced by Robert Oakes. In doing this, firstly, it gives a brief conceptual analysis of the terms ‘theism’ and ‘pantheism’ and then it provides a description of Oakes’ arguments for the conclusion that traditional theism may entail pantheism. Having examined the arguments put forward for the contention that some traditional theistic teachings may have pantheistic implications together with the objections that can be levelled against such a view, the article maintains that the teachings in question can be defended in a non-pantheistic way. Given that the view that traditional theism entails pantheism depends on some extensionalist ontological intuitions for its validity, it is argued that it might have an implicit pantheistic assumption at the background. Having considered that Oakes’ arguments are both unconvincing and incompatible with the basic tenets of traditional theism, it is concluded that it is not plausible to overcome the difficulties facing traditional theism on the issue of God and the World in a pantheistic or semi-pantheistic manner.

Anahtar Kelimeler

Oakes, God, Theism, Pantheism, World, Creation

Oakes, Teizm ve Panteizm

Öz

Makalede geleneksel teizmin panteizmi gerektirip gerektirmediği Robert Oakes’ın bu konuda ileri sürmüş olduğu gerekçeler ışığında ele alınıp, eleştirel açıdan değerlendirilmektedir. Öncelikle ‘teizm’ ve ‘panteizm’ hakkında kısa bir kavramsal çözümleme yapıldıktan sonra Oakes’ın teizmin bazı öğretilerinin panteizmi gerektirebileceği noktasındaki iddiaları üzerinde durulmaktadır. Oakes’ın yaklaşımına yönelik olarak ortaya konulan eleştiriler de dikkate alınarak, geleneksel teizmin panteizmi gerektirebileceğine ilişkin iddiaların başka türlü anlaşılmaya/ yorumlanmaya açık olduğu, bu iddiaları temellendirmek için ileri sürülen gerekçelerin ikna edici olmadığı savunulmaktadır. Tartışmalı olduğu kadar teizmle bağdaşmayan bir takım gerekçelere bağlı olarak savunulan teizmin panteizmi gerektirebileceği çıkarımının temelde kapsayıcı/uzamsal ontolojik sezgilere dayandığı düşünülmektedir. Bu bağlamda ortaya konulan ontolojik yorumlamaların panteist bir anlayışı zımnen içeren ontolojik sezgilerle iç içe olabileceklerine dikkat çekilirken, teizmin öngördüğü Tanrı-âlem ilişkisi önündeki zorlukların panteist veya panteist-vari bir yorumla aşmanın rasyonel bir tercih olmadığı savunulmaktadır. Makale Oakes’ın bu konuda ileri sürdüğü gerekçelerin ikna edici olmadığı kadar geleneksel teizmin temel öğretileriyle de uyumlu olmadığı sonucuna varmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Oakes, Tanrı, Teizm, Panteizm, Alem, Yaratma, İçkinlik

Kaynakça

• Adams, Robert M. Leibniz: Determinist, Theist, Idealist. New York: Oxford University Press, 1994.
• Aktürk, Eyüp. “Tanrı-Mekân İlişkisi: ‘Her Yerde Bulunma’ ve ‘Aşkınlık’ Sorunu.” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8, sayı 2 (2016): 942-961.
• Alston, William P. “Hartshorne and Aquinas: A Via Media.” Existence and Actuality: Conversations with Charles Hartshorne. ed. John B. Cobb & Franklin I. Gamwell. Chicago: The University of Chicago Press, 1984.
• Bayrakdar, Mehmet. Bir Hıristiyan Dogması: Teslis. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2007.
• Gerson, Lloyd P. God and Greek Philosophy. London: Routledge, 1990.
• Hedley, Douglas. “Pantheism, Trinitarian Theism and the Idea of Unity: Reflections on the Christian Concept of God.” Religious Studies 32, (1996): 61-77.
• Helm, Paul. “God and Spacelessness.” Philosophy 55, sayı 212 (1980): 211-221.
• Leibniz, G. W. & Clarke, Samuel. Correspondence. ed. Roger Ariew. Indianapolis: Hackett Pub. Co., 2000.
• Levine, Michael. “Why Traditional Theism Does not Entail Pantheism.” Sophia 23, (1983): 13-20.
• Levine, Michael P. “More on “Does Traditional Theism Entail Pantheism?”.” International Journal for Philosophy of Religion 20, sayı 1 (1986): 31-35.
• Levine, Michael P. “Berkeley’s Theocentric Mentalism: Pantheism.” Sophia 26, (1987): 30-41.
• Levine, Michael P. Pantheism: A Non-Theistic Concept of Deity. London: Routledge, 1994.
• Macdonald, D. B. “Continuous Re-Creation and Atomic Time in Muslim Scholastic Theology.” Isis 9, sayı 2 (1927): 326-344. (Türkçe çevirisi: D. B. Macdonald, “Klasik Dönem Kelâmında Atomcu Zaman ve Sürekli Yeniden Yaratma.” Çev. Mehmet Bulğen, Kelâm Araştırmaları Dergisi 14, sayı 1 (2016): 279-297).
• Mander, William J. “Omniscience and Pantheism.” The Heythrop Journal XLI, (2000): 199-208.
• Moore, G. E. Philosophical Studies. London: Routledge, 1922.
• Nasr, Seyyed Hossein. Islamic Philosophy from its Origin to the Present: Philosophy in the Land of Prophecy. Albany, New York: State University of New York Press, 2006.
• Oakes, Robert. “Classical Theism and Pantheism: A Victory for Process Theism?.” Religious Studies 13, sayı 2 (1977): 167-173.
• Oakes, Robert. “Classical Theism and Pantheism: A Reply to Professor Quinn.” Religious Studies 16, sayı 3 (1980): 353-356.
• Oakes, Robert. “Does Traditional Theism Entail Pantheism?.” American Philosophical Quarterly 20, sayı 1 (1983): 105-112.
• Oakes Robert. “Theism and Pantheism Again.” Sophia 24 (1985): 32-37.
• Oakes, Robert. “God and Cosmos: Can the “Mystery of Mysteries” Be Solved?.” American Philosophical Quarterly 33, sayı 3 (1996): 315-323.
• Oakes, Robert. “The Divine Infinity: Can Traditional Theist Justifiably Reject Pantheism?.” The Monist 80, sayı 2 (1997): 251-265.
• Oakes, Robert. “Divine Omnipresence and Maximal Immanence: Supernaturalism versus Pantheism.” American Philosophical Quarterly 43, sayı 2 (2006): 171-179.
• Oppy, Graham. “Pantheism, Quantification and Mereology.” The Monist 80, sayı 2 (1997): 320-336.
• Plantinga, Alvin. Tanrı’nın Bir Tabiatı Var Mı?. çev. Mehmet Sait Reçber. Ankara: Elis, 2014.
• Quinn, Philip L. “Divine Conservation and Spinozistic Pantheism.” Religious Studies 15, sayı 3 (1979): 289-302.
• Reçber, Mehmet Sait. “Bayle, Spinoza ve Panteizm Meselesi.” Din ve Felsefe Araştırmaları 3, (2020): 5-27.
• Spinoza, Benedict de. Ethics. ed. M. J. Kisner, İng. Çev. M. Silverthrone & M. J. Kisner. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• Sprigge, T. L. S. “Pantheism.” The Monist 80, sayı 2 (1997): 191-217.