Türkiye Ekonomisinde BIST-100, Yatırımcı Risk İştahı, Döviz Kuru, Enflasyon ve Faiz Oranı Arasındaki Nedensellik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 24 - 37, 30.04.2024

Çağlar Sözen , Onur Şeyranlıoğlu , Ferhat İspiroğlu

https://doi.org/10.29216/ueip.1377184

Öz

Bu çalışmada, Türkiye'deki temel makroekonomik ve finansal göstergeler arasındaki nedensellik ilişkilerini araştırmak için ekonometrik yöntemler kullanılmaktadır. Araştırma 2011-2019 dönemindeki Türkiye ekonomisi ve finansal piyasalarına odaklanmaktadır. Borsa İstanbul (BIST-100), Yatırımcı Risk İştahı Endeksi (RISE), döviz kuru, enflasyon ve faiz oranı aylık verileri Toda-Yamamoto nedensellik testi kullanılarak analiz edilmiştir. Bulgularımız, BIST-100 endeksinden enflasyona, döviz kurundan enflasyona, yatırımcı risk iştahı endeksinden faiz oranına ve BIST 100 endeksinden yatırımcı risk iştahı endeksine doğru tek yönlü nedensellik olduğunu göstermektedir. Bu sonuçlar, söz konusu göstergeler arasındaki dinamik ilişkilerin anlaşılması ve Türkiye ekonomisi için çıkarımlarda bulunulması noktasında ilgili literatüre katkıda bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Toda-Yamamoto Nedensellik Testi, BİST-100 Endeksi, Enflasyon, Faiz, Yatırımcı Risk İştahı Endeksi, Döviz Kuru, Türkiye

Causality Analysis between BIST-100, Investor Risk Appetite, Exchange Rate, Inflation and Interest Rate in Türkiye Economy

Öz

In this study, econometric methods are used to investigate the causality relationships between key macroeconomic and financial indicators in Türkiye. The research focuses on the Türkiye economy and financial markets for the period 2011-2019. Monthly data of Borsa Istanbul (BIST-100), Investor Risk Appetite Index (RISE), exchange rate, inflation and interest rate are analyzed by using the Toda-Yamamoto causality test. Our findings show that there is one-way causality from BIST-100 index to inflation, exchange rate to inflation, investor risk appetite index to interest rate and BIST 100 index to investor risk appetite index. These results provide an understanding of the dynamic relationships between these indicators and provide implications for the Türkiye economy.

Anahtar Kelimeler

Toda-Yamamoto Causality Test, BIST-100 Index, Inflation, Interest, Investor Risk Appetite Index, Türkiye

Kaynakça

• Akgül, İ., and Özdemir, S. (2018). Inflation-Interest Rate–Exchange Rate Dilemma: Turkish Reality During The GEG Program. Ege Academic Review, 18(1), 153-166.
• Akkas, M. E. and Sayılgan, G. (2015). Housing Prices and Mortgage Interest Rate: Toda-Yamamoto Causality Test. Journal of Economics Finance and Accounting, 2(4), 572-583.
• Alam, M. D. and Uddin, G. (2009). Relationship Between Interest Rate and Stock Price: Empirical Evidence from Developed and Developing Countries. International Journal of Business and Management, 4(3), 43-51.
• Ansari, S. and Changle, R. (2015). A Study Measuring Impact of Major Currencies Exchange Rates On Nifty. (Eds. A. Bansal, Y. Phatak and R. K. Sharma) Quality Management Practices for Global Excellence (s. 3-8). New Delhi: Allied Publishers Pvt. Ltd.
• Ayvaz, Ö. (2006). Döviz Kuru ve Hisse Senetleri Fiyatları Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(2), 1-14.
• Balat, A. (2020). Türkiye’nin Hisse Senedi Piyasası İle Yerli Ve Yabancı Yatırımcı Risk İştah Endeksi İlişkisi: Eşbütünleşme Ve Nedensellik Analizi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 49, 162-171.
• Bose, E., Hravnak, M., and Sereika, S. M. (2017). Vector Autoregressive (VAR) Models and Granger Causality in Time Series Analysis in Nursing Research: Dynamic Changes Among Vital Signs Prior to Cardiorespiratory Instability Events as an Example. Nursing Research, 66(1), 12.
• Bozdağlıoğlu, E. Y. and Yılmaz, M. (2017). Türkiye’de Enflasyon ve Döviz Kuru İlişkisi: 1994-2014 Yılları Arası Bir İnceleme. Bitlis Eren Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 2(3), 1-20.
• Çifçi, G. and Reis, Ş. G. (2020). Risk İştahı İle Piyasa Likiditesi Arasındaki Nedensellik İlişkisi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 389-403.
• Crosby, M. (2001). Stocks Returns and Inflation. Australian Economic Papers. Blackwell Publishing, 40 (2), 156–165.
• Demirci, F. and Sinoplu, Ç. (2023). Yatırımcıların Risk İştahları ve Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişki: Borsa İstanbul’da Bir Araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 98, 155-170.
• Dickey, D. A. and W. A. Fuller (1979). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root. Journal of the American Statistical Association, 74, 427-431.
• Dornbusch, R. and Fischer, S. (1980). Exchange Rates and The Current Account. American Economic Review, 70(5), 960-971.
• Duman, Y. K., and Sağdıç, A. (2019). Türkiye’de Döviz Kuru Ve Enflasyon İlişkisi: Ekonometrik Bir Analiz (2003: 1–2017: 3). Sakarya İktisat Dergisi, 8(1), 1-16.
• Gazel, S. (2017). BİST Sınai Endeksi İle Çeşitli Metaller Arasındaki İlişki: Toda-Yamamoto Nedensellik Testi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (52), 287-299.
• Gençtürk M. (2009). Finansal Kriz Dönemlerinde Makroekonomik Faktörlerin Hisse Senedi Fiyatlarına Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 127-136.
• Gögül, K. P., and Yaman, D. (2020). Hisse Senedi Fiyatına Etki Eden Makroekonomik Faktörlerin İncelenmesi: Simetrik ve Asimetrik Nedensellik Sınaması (2006-2020 Dönemi). Sakarya İktisat Dergisi, 9(4), 258-276.
• Gujarati, D. N. (1999). Temel Ekonometri (Çev: Ü. Şenesen ve G. G. Şenesen). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Güngör Karyağdı, N. and Aytekin, İ. (2023). Finansal Yatırım Araç Getirileri ve Enflasyon İlişkisi: Türkiye Örneği (2005-2023). Alanya Akademik Bakış, 7(2), 809-822.
• Horasan, M. (2008). Enflasyonun Hisse Senedi Getirilerine Etkisi: İMKB 100 Endeksi Üzerine Bir Uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 12(2), 427-435.
• Kaya, A. and Çoşkun, A. (2015). VIX Endeksi Menkul Kıymet Piyasalarının Bir Nedeni Midir? Borsa İstanbul Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(1), 175-186.
• Mcdonald, M. (2002). Predict Market Swings with Technical Analysis. New York: John Wiley & Sons Inc.
• Merkezi Kayıt Kuruluşu Veri Analiz Platformu (MKK VAP). (2022). Yatırımcı Risk İştahı Endeksi. https://www.vap.org.tr/rise-risk-istahi-endeksi. (Retrieved From: 01.10.2022)
• Mert, M. and Çağlar, A. E. (2019). Eviews Ve Gauss Uygulamalı Zaman Serileri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Muhammad, N. and Rasheed, A. (2002). Stock Prices and Exchange Rates: Are They Related? Evidence from South Asian Countries. The Pakistan Development Review, 41(4), 535-550.
• Nieh, C. and Lee, C. (2001). Dynamic Relationship Between Stock Prices and Exchange Rates for G-7 Countries. The Quarterly Review of Economics and Finance, 41, 477-490.
• Nur, T. (2022). Yatırımcı Risk İştahının Pay Piyasasına Etkisi: BİST Mali Endeksi Üzerine Bir Araştırma. Fiscaoeconomia, 6 (3), 1103-1125.
• Özmen, M., Karlılar, S. and Karlılar, G. (2017). Türkiye İçin Döviz Kuru, Faiz Ve Enflasyonun Hisse Senedi Getirileri Üzerine Etkileri. Çukurova Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1), 107-120.
• Pan, M. S., Fok Robert, C. W. and Liu, Y. A. (2007). Dynamic Linkages Between Exchange Rates and Stock Prices: Evidence from East Asian Markets. International Review of Economics and Finance, 16, 503‐520.
• Phillips, P. C. B. and Perron, P. (1988). Testing for A Unit Root in Time Series Regression. Biometrika, 75(2), 335-346. Poyraz, P. E. and Tepeli, A. Y. (2015). Seçilmiş Makro Ekonomik Göstergelerin Borsa İstanbul XU100 Endeksi Üzerindeki Etkisinin Analizi. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 11(2), 102-128.
• Sarkar, A. (2012). Functional Instability or Paradigm Shift? A Characteristic Study of Indian Stock Market in The First Decade of the New Millennium. Springer Science & Business Media.
• Schwert, G. W. (1990). Stock Market Volatility. Financial Analysts Journal,46(3), 23–34.
• Sohail, N. and Hussain, Z. (2009). Long-Run and Short-Run Relationship Between Macroeconomic Variables and Stock Prices in Pakistan: The Case of Lahore Stock Exchange. Pakistan Economic and Social Review, 47(2), 183-198.
• TCMB EVDS (2022). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Elektronik Veri Dağıtım Sistemi Piyasa Verileri. Access address: https://evds2.tcmb.gov.tr
• Toda, H. Y. and Yamamoto, T. (1995). Statistical Inference in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics, 66(1-2), 225-250.
• Ünal, S. and Karaş, G. (2021). Borsa Ve Makroekonomik Faktörler Arasındaki Etkileşim: BIST100 Örneği. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 28(1), 169-185.
• Unro, L. (1998). A Test of the Proxy-Effect Hypothesis: Evidence from The Pasific Basin Countries. Quarterly Journal of Business and Economies, 37, 1-6.
• Yılmaz, M. (2016). Enflasyon Ve Döviz Kuru Arasındaki İlişki. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Yurttançıkmaz, Z. Ç. (2012). Döviz Kuru ve Enflasyonun Hisse Senedi Getirileri Üzerindeki Etkisi. EKEV Academic Review, 16(51), 393-410.
• Zügül, M. and Şahin, C. (2009). İMKB 100 Endeksi İle Bazı Makroekonomik Değişkenler Arasındaki İlişkiyi İncelemeye Yönelik Bir Uygulama. Akademik Bakış, 16, 1-16.