Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Folkloru: Kimlik İnşasında Sosyal ve Siyasal Etkiler

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 53 - 62, 31.05.2025

Nisanur Erdoğmuş

https://doi.org/10.61729/uhad.1637753

Öz

XIX. yüzyılda gerçekleşen toplumsal ve kültürel değişimler, modernleşme sürecinin hız kazanması, yükselen milliyetçilik akımları ve Batı kültürünün artan etkisi Osmanlı İmparatorluğu’nun yapısını derinden etkilemiştir. Bu dönemde Osmanlı aydınları, Batı düşüncesiyle etkileşime girerek yeni fikirlere yönelmiş ve Türk kimliğini koruma arayışı içinde halk kültürüne olan ilgiyi artırmıştır. Tanzimat’la başlayan reformlar ve Meşrutiyet dönemindeki modernleşme hamleleri, geleneksel değerler ile Batılı paradigmalar arasında gerilim yaratırken, aydınlar parçalanan sosyal dokuyu birleştirmek için folklorik unsurları ulusal bir söyleme dönüştürmeye odaklanmıştır. Destanlar, türküler ve yerel gelenekler, Türklük bilincini pekiştirmek için araçsallaştırılmıştır. Bu makalede, XIX. yüzyıl dinamikleri ve Balkan Savaşlarının yarattığı çalkantılar ile Türk folklorundaki dönüşümler arasındaki ilişki incelenmektedir. Balkan Savaşlarının yol açtığı toprak kayıpları ve demografik değişimler, Osmanlıcılık ideolojisini zayıflatırken Türk milliyetçiliğini öne çıkarmıştır. Aydınlar için folklor, kaybedilen coğrafyalardaki Türk varlığının izlerini taşıyan ve ulusal aidiyeti canlı tutan bir kaynak haline gelmiştir. Çalışma kapsamında, Cumhuriyet’e uzanan süreçte folklorun değişimine etki eden kültürel, siyasi ve sosyal unsurlar ele alınmakta; Osmanlı aydınlarının Batılılaşma sürecinde ulusal kimliği şekillendirme çabaları ve folklorun bu süreçteki rolü değerlendirilmektedir. Sonuç olarak, Türk folklorunun yalnızca geçmişin yansıması değil, yeni bir ulusal bilincin inşasında etkili bir araç olduğu vurgulanmaktadır. Folklor, geleneksel değerleri korurken modern ulus-devletin sembollerini beslemiş ve Türkiye’nin kültürel kimlik arayışında süregelen bir önem kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Milliyetçilik akımları , Türk Folkloru , Balkanlar , Osmanlı İmparatorluğu , Kültürel değişim

Etik Beyan

Makale konusu ve kapsamı, etik kurul onay belgesi gerektirmemektedir.

Turkish Folklore from the Ottoman Empire to the Republic: Social and Political Influences in Identity Construction

Öz

The social and cultural changes in the 19th century, the acceleration of the modernisation process, the rising nationalism movements and the increasing influence of Western culture deeply affected the structure of the Ottoman Empire. In this period, the Ottoman intellectuals interacted with Western thought, orientated towards new ideas and increased their interest in folk culture in search of preserving the Turkish identity. While the reforms beginning with the Tanzimat and the modernisation moves of the Constitutional Monarchy created tension between traditional values and Western paradigms, intellectuals focused on transforming folkloric elements into a national discourse in order to unify the disintegrating social fabric. Epics, folk songs and local traditions were instrumentalised to reinforce the consciousness of Turkishness. This article analyses the relationship between the dynamics of the nineteenth century, the upheavals caused by the Balkan Wars and the transformations in Turkish folklore. The territorial losses and demographic changes caused by the Balkan Wars weakened the ideology of Ottomanism and emphasised Turkish nationalism. For intellectuals, folklore became a source that carried the traces of Turkish presence in the lost geographies and kept national belonging alive. Within the scope of the study, the cultural, political and social factors affecting the change of folklore in the process leading to the Republic are discussed; the efforts of the Ottoman intellectuals to shape the national identity in the Westernisation process and the role of folklore in this process are evaluated. In conclusion, it is emphasised that Turkish folklore is not only a reflection of the past but also an effective tool in the construction of a new national consciousness. Folklore has nurtured the symbols of the modern nation-state while preserving traditional values and has acquired an ongoing importance in Turkey's search for cultural identity.

Anahtar Kelimeler

Nationalist movements , Turkish Folklore , Balkans , Ottoman Empire , Cultural transformation.

Kaynakça

• AYDIN, Abdulhalim (2017). “Batı Kavşağında Şinasi ve Duruşu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 27, S.2, s. 17-26.
• BALAT, Gülçin (2023). “Balkan Göç Folkloru: Kuzey Makedonya Türklerinin Kültürel Belleği, Cuma Türküleri Bağlamında İcra ve İşlevleri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 11, S. 36, s. 43-57.
• BERKES, Niyazi (2004). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BUDAK, Ali (2002). “Batılılaşma sürecinde çok yönlü bir Osmanlı aydını: Münif Paşa”. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2023). “Cumhuriyetimizin Yüzüncü Yılında Türk Halk Bilimi Çalışmalarının Genel Bir Değerlendirmesi”, Türk Dili Dergisi, S. 862, s. 41-77.
• DEVECİ, Mehmet (2021). “Meşrutiyet döneminde üç düşünürümüz (Baha Tevfik, Ziya Gökalp ve Filibeli Ahmet)'ün görüşleri bağlamında Batıcılık, Türkçülük ve İslamcılık”. Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• EKER, Gülin Öğüt ve Öcal Oğuz (2003). Dünya Halkbilimi Çalışmaları Tarihi. Ankara: Millî Folklor Yayınları.
• EKİZ, Osman Nuri (1985). Şinasi. İstanbul: Kastaş Yayınları.
• FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1940). Tanzimat'ta İçtimai Hayat. İstanbul: Maarif Matbaası.
• GÜNÇE, Şuheda (2022). “Bir Çeviribilimci Olarak Münif Paşa”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 121- 133.
• HANİOĞLU, M. Şükrü (2012). “Ahmet Vefik Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C. 41, s. 551-554.
• KARABULUT, Mustafa (2016). “Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyılda Değişim Süreci, Sosyal ve Kültürel Durum”, Mecmua, S. 2, s. 49-65.
• KOÇ, Fatih (2023). “II. Meşrutiyet Dönemi Türkçülük Fikrinin Gelişimi”, Ardahan Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 5, S.1, s. 82-91.
• KURTDAŞ, Çağlar M (2019). “Osmanlı Modernleşme Sürecinde Aydınlar ve Bürokrasinin Rolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 29, S. 1, s. 399-411.
• MEÇİN, Mahmut (2021). “Aydınlanma Felsefesinde Voltaire'in Yeri ve Osmanlı Aydınları Üzerindeki Etkisi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.8, S. 1, s. 307-340.
• ÖNCÜL, Kürşat (2023). Türkiye Cumhuriyeti'nin Yüz Yıllık Kimlik Politikası. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• ÖZTÜRKMEN, Arzu (2016). Türkiye'de Folklor ve Milliyetçilik. İstanbul: İletişim Yayınları.
• ÖZYURT, Cevat (2005). “Dilde ve Edebiyatta Uluslaşma: Genç Kalemler ve Yeni Lisan Hareketi”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, C. 2, S. 5, s. 53-79.
• POYRAZ, Cengiz ve Fatih Öztop (2013). “19. Yüzyılda Yabancıların Gözüyle Osmanlı Eğitimi”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, C. 2, S.1.
• SARINAY, Yusuf (1994). Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• SAYDAM, Abdullah (2002). Yenileşme Döneminde Osmanlı Toplumu. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• ŞİRİN, Funda Selçuk (2013). “Türk Aydınının Anadolu’ya Yönelişinde Balkan Savaşları’nın Rolü”, Atatürk Yolu Dergisi, C. 13, S. 52.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• TAŞ, Kemaleddin ve Betül Göksuçukur (2019). “Osmanlı Dönemi Batıcılık, İslamcılık, Türkçülük Fikir Akımları ve Din”, Dini Araştırmalar, C. 22, S. 56, s. 463-488.
• TAŞTAN, Yahya Kemal (2017). Balkan Savaşları ve Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• YILMAZ, Enver (2016). “Bir Tanzimat aydınının düşündürdükleri: Modernleşme cephesinden Ahmet Cevdet Paşa”. Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi.
• ZELENGORA, Georgi (2014). “Balkan Savaşı: Kitlesel Ölüm ve Etnik Temizlik”, Belleten, C. 78, S. 281, s. 315-342.
• Elektronik Kaynaklar:
• URL-1: https://islamansiklopedisi.org.tr/sinasi (E.T.: 12.01.2025)
• URL-2: https://islamansiklopedisi.org.tr/ahmed-vefik-pasa (E.T.: 12.01.2025)