TÜRKİYE ÜNİVERSİTELERİNDE TEKNOPARKLAR BAĞLAMINDA KAMUSAL İŞLEV VE AKADEMİK ÖZNELEŞME

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 3, 850 - 867, 01.10.2025

Bulut Doğan

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1740307

Öz

Bu çalışma, Türkiye’de üniversitelerin 1980 sonrası neoliberal politikalar doğrultusunda geçirdiği dönüşümü, teknoparklar ve üniversite-sanayi iş birliği politikaları çerçevesinde eleştirel bir perspektifle incelemektedir. Araştırmanın temel amacı, üniversitenin kamusal işlevi, akademik özerklik ve toplumsal sorumluluk kavramlarının, piyasa odaklı politikalar ekseninde nasıl dönüştüğünü ve bu dönüşümün akademik özneler üzerindeki etkilerini incelemektir. Çalışma, üniversitelerin ekonomik kalkınmanın yanı sıra toplumun eleştirel aklını besleyen kamusal aktör boyutuyla birlikte ele alınması bağlamında önem arz etmektedir. Araştırmada nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiş, doküman analizi yöntemi kullanılarak kalkınma planları, yasa metinleri, YÖK ve bakanlık raporları ile ilgili uluslararası belgeler incelenmiştir. Araştırma çıktılarında, Türkiye’de teknopark politikalarının yenilik kapasitesini artırma amacı öne çıkarken akademik özerklik ve kamusal yarar ilkelerinde belirli zayıflamalara yönelik örtük risklere dikkat çekmektedir. Akademik personelin proje ve performans odaklı çalışmaya yönlendirilmesi ile toplumsallık bakımından sorumluluk işlevinin biraz daha geri planda kalma tehlikesi doğabilmekte; bu süreç akademik kimliklerin piyasa odaklı yaklaşımlarla etkileşim içinde şekillenebileceğini göstermektedir. Çalışmanın temel kısıtı, bulguların yalnızca doküman analiziyle sınırlandırılmasıdır. Bununla birlikte, çalışmanın özgün katkısı, Türkiye’de teknoparklar üzerinden üniversitelerin dönüşümünü eleştirel bir çerçevede tartışarak, mevcut literatüre güncel bir katkı sağlamasıdır. Sonuç olarak, üniversite politikalarının kamusal yarar ve akademik özerklik ekseninde yeniden yapılandırılması vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akademik Özerklik , Kamusal İşlev , Teknoparklar , Girişimci Akademisyen , Üniversite-Sanayi İşbirliği

Public Function and Academic Subjectivation in Turkish Universities within the Context of Technoparks

Öz

This study critically examines the transformation of universities in Turkey in line with neoliberal policies after the 1980s, focusing on technoparks and university–industry collaboration policies. The primary aim is to analyze how the concepts of the university’s public function, academic autonomy, and social responsibility have been reshaped within the framework of market-oriented policies, and to explore the effects of this transformation on academic subjects. The study is significant as it addresses universities not only as actors of economic development but also as institutions that nurture society’s critical intellect. Adopting a qualitative research approach, the study employs document analysis to examine development plans, legal texts, reports of the Council of Higher Education (YÖK) and relevant ministries, as well as international documents. The findings highlight that while technopark policies in Turkey emphasize enhancing innovation capacity, they also entail implicit risks of weakening academic autonomy and the principle of public good. The orientation of academic staff toward project-based and performance-driven work may push the social responsibility function of universities into the background; this process demonstrates that academic identities may increasingly be shaped through interaction with market-oriented approaches. The main limitation of the study is its reliance solely on document analysis. Nevertheless, the study’s original contribution lies in its critical discussion of the transformation of universities through technoparks, thereby providing an updated contribution to the existing literature. In conclusion, the study underlines the need for restructuring university policies around the axes of public good and academic autonomy.

Anahtar Kelimeler

Academic Autonomy , Public Function , Technoparks , Entrepreneurial Academic , University-Industry Collaboration.

Kaynakça

• 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu. (1981). Resmî Gazete, 06.11.1981, Sayı: 17506. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2547.pdf
• 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu. (2001). Resmî Gazete, 06.07.2001, Sayı: 24454. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4691.pdf
• Avrupa Komisyonu. (2021). Türkiye ilerleme raporları. T.C. Dışişleri Bakanlığı — Avrupa Birliği Başkanlığı. https://www.ab.gov.tr/ilerleme-raporlari_46224.html
• Avrupa Komisyonu. (2022). Türkiye ilerleme raporları. T.C. Dışişleri Bakanlığı — Avrupa Birliği Başkanlığı. https://www.ab.gov.tr/ilerleme-raporlari_46224.html
• Bilgili, A. (2008). Üniversite–sanayi işbirliğinde teknoparklar: Bursa Ulutek Teknoloji Geliştirme Bölgesi örneği [Yüksek lisans tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi].
• Bourdieu, P. (2015). Homo academicus (K. Karadağ, Çev.). Heretik.
• Bowen, Glenn A. (2009). “Document Analysis as a Qualitative Research Method.” Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. DOI: 10.3316/QRJ0902027
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101. https://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Chiragov, E. (2015). Üniversitelerin kamusallığı: Kamusal üniversitenin çöküşü [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. YÖK Ulusal Tez Merkezi (Tez No. 413725).
• Code of Federal Regulations. (2023). 26 C.F.R. § 1.41-2: Qualified research expenses. Cornell Law School Legal Information Institute. https://www.law.cornell.edu/cfr/text/26/1.41-2
• Doğan, B. (2024). Transformation of Higher Education in Turkey. Nomos. https://doi.org/10.5771/9783748945505
• Elmacı, İ. (2015). Bilim politikası çalışmalarında bütünsellik arayışı ve “Türk bilim politikası 1983–2003”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(1), 55–68. https://doi.org/10.1501/Dtcfder_0000001421
• Etzkowitz, H. (2001). The second academic revolution and the rise of entrepreneurial science. IEEE Technology and Society Magazine, 22(2), 18–29. https://doi.org/10.1109/44.948843
• Etzkowitz, H., & Leydesdorff, L. (2000). The dynamics of innovation: From national systems and “Mode 2” to a triple helix of university–industry–government relations. Research Policy, 29(2), 109–123. https://doi.org/10.1016/S0048-7333(99)00055-4
• Fleming, T. (2010). Habermas, university and the learning society. In M. Murphy & T. Fleming (Eds.), Habermas, critical theory and education (pp. 113–130). Routledge. https://doi.org/10.21427/D72Q83
• Foucault, M. (2019). Özne ve iktidar (O. Akınhay & İ. Ergüden, Çev.). Ayrıntı.
• Gül, T. G., & Çakır, S. (2014). Teknoparklar ve teknoloji üretimi: İzmir Teknoloji Geliştirme Bölgesi örneği. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 9(1), 1–20.
• Gümüş, A., & Kurul, N. (2011). Üniversitelerde Bologna süreci neye hizmet ediyor? Eğitim-Sen.
• Habermas, J. (1997). Kamu alanının yapısal dönüşümü (T. Bora, Çev.). İletişim.
• Kinzelbach, K., Lindberg, S. I., Lott, L., & Panaro, A. V. (2025). Academic freedom index 2025 update. FAU Erlangen-Nürnberg & V-Dem Institute. https://doi.org/10.25593/open-fau-1637
• Mowery, D. C., Nelson, R. R., Sampat, B. N., & Ziedonis, A. A. (2001). The growth of patenting and licensing by U.S. universities: An assessment of the effects of the Bayh–Dole Act of 1980. Research Policy, 30(1), 99–119. http://dx.doi.org/10.1016/S0048-7333(99)00100-6
• Münch, R. (2014). Academic capitalism: Universities in the global struggle for excellence. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203768761
• National Science Board. (2024). Invention, knowledge transfer, and innovation (Science & Engineering Indicators 2024, NSB-2024-1). National Science Foundation. https://ncses.nsf.gov/pubs/nsb20241
• NCES. (2023). Postsecondary institution revenues. U.S. Department of Education, Institute of Education Sciences. https://nces.ed.gov/programs/coe/indicator/cud
• OECD. (1967). Science, economic growth and government policy. OECD.
• OECD. (2019). University–industry collaboration: New evidence and policy options. OECD Publishing.
• Özpineci, G. (2025). Women in academic entrepreneurship: A qualitative study [Yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi].
• Özuğurlu, M. (1998). Haleden altın bileziğe bilim ve sanayi işbirliği (Tartışma Metinleri). Ankara Üniversitesi SBF. Özuğurlu, M. (2006). Üniversite-sanayi işbirliği programı üzerine bir eleştiri. Elektrik Mühendisliği, (394), 82–89. http://www.emo.org.tr/ekler/f39f8317fbdb198_ek.pdf?dergi=4
• SBÜ. (2025). 2025–2029 Stratejik Planı. Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı. https://sgdb.sbu.edu.tr/uploads/63a61b0d-2177-74b6-6ea2-3a0814c8ac90/sbu_sp_2025_2029.pdf
• Slaughter, S., & Rhoades, G. (2004). Academic capitalism and the new economy: Markets, state, and higher education. Johns Hopkins University Press.
• STB. (2025, Ağustos). Teknoloji Geliştirme Bölgeleri İstatistikleri. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/istatistik/TGBIstatistikiBilgiler2025.pdf
• Tekeli, İ. (2011). Günümüzde üniversite üzerine konuşmanın değişik yolları. In İ. Tekeli (Ed.), Türkiye için eğitim yazıları (ss. 211–250). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TTB Raporu. (2014). Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı ve Sağlık Bilimleri Üniversitesi yasa tasarısı değerlendirme raporu. https://www.ttb.org.tr/695ygl0
• Tuç Talu, İ. (2024). Place-making for knowledge and innovation in Türkiye: The case of METU Technopark, Ankara [Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi].
• TÜBİTAK. (2024). 2024–2028 TÜBİTAK stratejik planı. https://tubitak.gov.tr/sites/default/files/2024-10/tubitak_2024-2028_stratejik_plani_1.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (t.y.). Kalkınma planları. https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari
• TÜSİAD. (1994). Türkiye’de ve dünyada yükseköğretim, bilim ve teknoloji raporu (Yayın No: T/94-11/189). https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/8926-turkiyede-ve-dunyada-yuksek-ogretim-bilim-ve-teknoloji-raporu?
• U.S. Code. (2023). 26 U.S.C. § 41: Credit for increasing research activities. Cornell Law School Legal Information Institute. https://www.law.cornell.edu/uscode/text/26/41
• Vatansever, A., & Gezici Yalçın, M. (2015). Ne ders olsa veririz: Akademisyenin vasıfsız işçiye dönüşümü. İletişim. Vernant, J.-P. (1998–1999, Kasım–Ocak). Kent devlette birey. Doğu Batı, (5), 225–239.
• Wigley, S., & Akkoyunlu-Wigley, A. (2013). Türkiye’de eğitim politikalarının gelişimi ve sonuçları. In M. Yıldız & M. Z. Sobacı (Eds.), Kamu politikası: Kuram ve uygulama (ss. 306–351). Adres.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12. bs.). Seçkin.
• YÖK. (2024). Üniversite izleme ve değerlendirme genel raporu 2024. https://eski.yok.gov.tr/Documents/2024/universite-izleme-ve-degerlendirme-genel-raporu-2024.pdf Yurtseven, S., & Alpaydın, Y. (2023). Teknopark ve firma yöneticileri ile üniversite çalışanlarının teknopark-sanayi-üniversite iş birlikleri ile ilgili görüşlerinin incelenmesi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 18(2), 137–162. https://doi.org/10.54860/beyder.1369668
• Zengin, O. & Karahanoğulları, Y. (2006). “Asistanlar Bağırıyor: Üniversite Hocaları Çıplak!” Mülkiye Dergisi, 30(251), 101–113.