BÜYÜME VE SAĞLIK İLİŞKİSİNİN PVAR YÖNTEMİ İLE ANALİZİ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 37 - 58, 30.04.2025

Hasan Usta , Erdoğan Kotil

Öz

Bu çalışmada sağlığın ekonomik büyüme ile ilişkisi beşeri sermaye faktörü üzerinden kurulmaktadır. VAR modeli tüm değişkenlerin karşılıklı olarak ilişkilerini analiz edilerek geleceğe yönelik öngörüler yapılmasına imkân sağlar. İktisadi bir modele dayanma şartı olmaksızın tüm değişkenler bağımsız olarak modele dahil edilebilmektedir ve diğer yapısal modellerden farklı olarak herhangi bir kısıtlamaya tabi olmadan analiz yapılabilmektedir. VAR modelleri teorik bir temel gerektirmemektedir, modeldeki tüm değişkenler içsel değişkenler olarak alınabilmektedir. İktisat teorisinde tam olarak tanımlanmamış ilişkiler VAR modeli kullanılarak incelenebilmektedir. Bu çalışmada VAR modelinin tercih edilmesinin nedeni analize dahil edilen değişkenler arasında teorik bir ilişkinin olmamasıdır. Büyüme Oranı (GRW), İnsani Kalkınma Endeksi (HDI), Kişi Başına Düşen Gelir İçindeki Sağlık Harcamalarının Oranı (HPR), İşgücüne Katılım Oranı (LFP) ve Aşılama Oranı (IMN) değişkenlerinin 2000-2019 yılları arasındaki verilerinin bağımsız değişken olarak kullanıldığı bir Panel VAR (PVAR) modeli kurularak, bu değişkenlerin birbirleriyle olan etkileşimlerinin analizleri yapılmaya çalışılmıştır. Yapılan varyans ayrıştırma ve etki tepki analizi sonuçlarında tüm ülke grupları için farklı sonuçlar elde edilmiştir. Uzun dönem dengenin analizi için yapılan Johansen Eşbütünleşme Testi’nde koentegre vektörlerin varlığı tespit edilmiş ve Hata Düzeltme Modeli (VECM) kurularak tahmin denklemi elde edilmiştir. Bu tahmin denklemlerine göre oluşan bir şokun etkisinin tüm gruplarda en geç iki yıl içerisinde ortadan kalkacağı hesaplanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ekonomik Büyüme, Sağlık Harcaması, İnsani Kalkınma Endeksi

ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN GROWTH AND HEALTH USING THE PVAR METHOD

Öz

In this study, the relationship between health and economic growth is established through the human capital factor. The VAR model allows future predictions to be made by analyzing the mutual relationships of all variables. All variables can be included in the model independently without the requirement to be based on an economic model, and unlike other structural models, analysis can be done without any restrictions. VAR models do not require a theoretical basis, all variables in the model can be taken as endogenous variables. Relationships that are not fully defined in economic theory can be examined using the VAR model. The reason for preferring the VAR model in this study is that there is no theoretical relationship between the variables included in the analysis. A Panel VAR (PVAR) model was established in which the data of the Growth Rate (GRW), Human Development Index (HDI), Health Expenditures in Per Capita Income (HPR), Labor Force Participation Rate (LFP) and Vaccination Rate (IMN) variables between the years 2000-2019 were used as independent variables, and the interactions of these variables with each other were attempted to be analyzed. In the results of the variance decomposition and impulse response analysis, different results were obtained for all country groups. In the Johansen Cointegration Test conducted for the analysis of long-term balance, the existence of cointegrated vectors was determined and the Error Correction Model (VECM) was established to obtain the estimation equation. According to these estimation equations, it was calculated that the effect of a shock would disappear in all groups within two years at the latest.

Anahtar Kelimeler

Economic Growth, Health Expenditure, human development index

Kaynakça

• Ak, B., ve Sevin, D. (2000). Hizmet Sektörünün Genel Yapısı ve Sağlık Hizmetlerinin Özellikleri. I. Ulusal Sağlık İdaresi Kongresi Bildirileri (20), (s. 21).
• Appleton, S., ve Teal, F. (1998). Human Capital and Economic Development. African Development Bank Group, 1-29.
• Atik, H. (2006). Beşeri Semaye, Dış Ticaret ve Ekonomik Büyüme. Bursa: Ekin Kitabevi.
• Becker, G. (1993). Human Capital. Chicago: University of Chicago Press.
• Bergner, M. (1985). Measurement of Health Status. Medical Care.
• Bhattacharya, J., Hyde, T., ve Tu, P. (2021). Sağlık Ekonomisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Birol, Y. E., ve Demirgil, B. (2022). Sağlık Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: MIST Ülkeleri Üzerine. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 69-78.
• Coleman, J. (1990). Foundations of Social Theory. Massachusetts: Harvard University Press.
• Coşkun, E. (2021). Effect of Health Expenditure on Economics Growth in Turkey. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Culyer, A. (2014). The Dictionary of Helath Economics. Birleşik Krallık: Edward Elgar Publishing.
• Çalışkan, Z. (2008). Sağlık Ekonomisi: Kavramsal Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29-50.
• Çelik, M. Y., ve Ünsür, Z. (2020). Küreselleşme ve Büyüme İlişkisinin Dumitrescu-Hurlin Panel Nedensellik Testi İle Belirlenmesi. İzmir İktisat Dergisi, 201-210.
• Çelik, Y. (2019). Sağlık Ekonomisi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Çoban, H. (2009). Sağlık Ekonomisi ve Türkiye'de Sağlık Hizmetlerinin Yeniden Yapılandırılması. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Di Bartolo, A. (1999). Human Capital Estimation Through Structural Equation Models with Some Categorical Variables. International Workshop on Correlated Data Estimating Function, 56.
• Don, W. (2002). Policies to Stimulate Growth: Should we Invest in Health or Education? Applied Economics, 1635.
• Gök, S. (2012). Sağlık Harcamalarının Türkiye ve Avrupa Birliği Ülkeleri Açısından Değerlendirilmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Görgün, F. (1993). Kamu Maliyesine Giriş Notları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Yayınları, 74.
• Grossman, M. (1972). The Demand for Health: A Theoretical and Empirical Investigation. NBER.
• Gürak, H. (2006). İktisadi Büyüme ve Küresel Ekonomi. Bursa: Ekin Yayınları.
• Gürbüz, M. M. (2010). Sağlık-Büyüme İlişkisi: Türkiye Ekonomisi İçin Ekonometrik Bir Analiz. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karagül, M. (2002). Beşeri Sermayenin İktisadi Gelişmedeki Rolü ve Türkiye Boyutu. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları.
• Kurşun Ekiz, A. (2013). Sosyal Refah Devletlerinde Sağlık Harcamaları ve Türkiye’deki Sağlık Harcamalarının Genel Bir Analizi: Giresun Örneği. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kutval, Y., ve Demir, M. (2024). Hitit Ekonomi ve Politika Dergisi, 52-71.
• Lucas, R. (1988). On the Mechanics of Economics Development. Journal of Monetary Economics, 3-42.
• Maduka, A., Madichie, C., ve Ekesiobi, C. (2016). Health Care Expenditure, Health Outcomes, and Economic Growth Nexus in Nigeria: A Toda – Yamamoto Causality Approach. Unified Journal of Economics and International Finance, 1-10.
• Mahmudli, S. (2017). Beşeri Sermayenin Ekonomik Büyümeye Yansıması: Azerbaycan Örneği. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15.
• Morina, F., Komoni, A., Kilaj, D., Selmonaj, D., ve Grima, S. (2022). the Effect of Health Expenditure on Life Expectancy. International Journal of Sustainable Development and Planning, 1389-1401.
• Mushkin, S. (1958). Toward a Definition of Health Economics. Public Health Reports, 785.
• Mushkin, S. (1962). Health as an Investment. Journal of Political Economy, 129-157.
• Nedir? Ünibilgi.Net. (2022, 3 15). Erdemi Mal (Merit Mal): https://nedir.unibilgi.net/erdemli-mal/ adresinden alındı
• Nyman, J. (1999). The Economics of Moral Hazard Revisited. Journal of Health Economics.
• OECD. (2009, Mart 31). Human Capital: How What You Know Shapes Your Life. OECD: https://read.oecd-ilibrary.org/education/human-capital/summary/english_9789264029095-sum-en#page1 adresinden alındı
• Özgür Ansiklopedi. (2022, 3 15). Erdemli Mal. Wikipedi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Erdemli_mal adresinden alındı
• Pesaran, M. (2004). General Diagnostic Tests for Cross Section Dependence in Panels. Center for Economic Studies & Ifo Institute for Economic Research, Working Paper No. 1229 , 11-15.
• Psacharopoulos, G. (1995). The Profitability of Investment in Education: Concepts and Methods. Human Capital Development and Operation Policy, 2.
• QEHAJA Qehaja, S. S., Qehaja, D., Hoti, A., ve Marovci, E. (2023). the Relationship Between Government Health Expenditure and Economic Growth: Evidence from Western Balkan Countries. International Journal of Applied Economics, Finance and Accounting, 10-20.
• Savedoff, W. (2022, 4 4). Kenneth Arrow and the birth of health economics. Scientific Electronic Library Online: https://www.scielosp.org/article/bwho/2004.v82n2/139-140/en/ adresinden alındı
• Schultz, T. (1961). Investment in Human Capital. American Economic Review, 1-17.
• SGK Rehberi. (2022, 4 13). Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri Nelerdir? sgkrhberi: https://www.sgkrehberi.com/haber/25285 adresinden alındı
• Smith, A. (1776). The Wealth of Nation.
• Somunoğlu, S. (2012). Sağlık Kurumları Yönetimi. Eskişehir: Açık Öğretim Fakültesi Yayını, 10.
• Tatar, M. (2009). Teorik Çerçevesiyle Sağlık Ekonomisi ve Türkiye’ye İlişkin Genel Bir Değerlendirme. Sağlık Ekonomisi Dergisi, 2.
• Tengilimoğlu, D. (2020). Sağlık Hizmetleri Pazarlaması. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Thurow, L. (1971). Investment in Human Capital. California: Wadworth Publishing Company.
• Tokalaş, S. (2006). Kamu Sağlık Hizmetlerinin Satın Alınması. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turan, N. (2004). Türkiye'de Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Sektöründe Temel Sorunlar: Çözüm için Sağlık Kooperatifçiliğinden Yararlanma Gereği ve Olanakları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• TÜİK. (2021). Sağlık Harcamaları İstatistikleri, 2020. Ankara: TÜİK.
• TÜİK. (2022). İstatistiklerle Yaşlılar, 2021. Ankara: TÜİK.
• Ulutürk, S. (2015). Sağlık Ekonomisi, Sağlık Statüsü, Sağlığın Ölçülmesinde Kullanılan Ölçütler ve Önemi: Türkiye Örneği. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 48.
• United Nations Development Programme. (2023, 4 4). United Nations Development Programme. Human Development Index: https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI adresinden alındı
• Ünal, E. (2013). Sağlık Ekonomisi ve Yönetimi. Bursa: Ekin Kitabevi.
• Ware, J. (1981). Choosing Measures of Health Status for Individuals in General Populations. American Journal of Public Health, 621.
• WHO. (2000). The World Health Report 2000: Health Systems: Improving Performance. Switzerland: World Health Organization.
• World Bank. (2023a, 4 4). GDP growth (annual %). World Bank Open Data: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2019&name_desc=%20false&start=2000 adresinden alındı
• World Bank. (2023b, 4 4). Labor Force Participation Rate (%). World Bank: https://data.worldbank.org/indicator/SL.TLF.ACTI. ZS?locations=TR-1W adresinden alındı
• World Bank. (2023c, 4 4). https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD. World Bank Open Data: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD?end=2021&name_desc=false&start=2000 adresinden alındı
• World Bank. (2023d, 4 4). https://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.CHEX.PP.CD. World Bank Open Data: https://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.CHEX.PP.CD?name_desc=false adresinden alındı
• World Bank. (2023e, 4 3). https://data.worldbank.org/indicator/SH.IMM.IDPT. World Bank Open Data: https://data.worldbank.org/indicator/SH.IMM.IDPT?name_desc=false adresinden alındı
• World Bank. (2023f, 4 3). https://data.worldbank.org/indicator/SH.IMM.MEAS. World Bank Open Data: https://data.worldbank.org/indicator/%20SH.IMM.MEAS?name_desc=false adresinden alındı
• World Bank. (2024, Haziran 3). World Open Data. Domestic general government health expenditure (% of current health expenditure) - World: https://data.worldbank.org/indicator/SH.XPD.GHED.CH.ZS?locations=1W adresinden alındı
• Yiğit Şakar, A. (1999). Türkiye'de Sağlık Hizmetleri ve Sağlık Harcamaları. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yumuşak, İ. (2008). Beşeri Sermayenin İktisadi Önemi ve Türkiye'nin Beşeri Sermaye Potansiyeli. Journal of Social Policy Conferences, 8.