An Overview of Knowledge-Value Relationship in Mu'tazilite Ethical Theory

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 103 - 125, 31.07.2018

Fethi Kerim Kazanç

https://doi.org/10.5281/zenodo.1488648

Öz

This article is concerned with the problem of the relationship between knowledge and value because the ethical theory of Mu‘tazila has an importance in the Mediaeval Age Muslim world. Contrary to Ash’arītes, Mu‘tazila has supported that some objective value terms whether a religion is sent or not, good, bad, and necessary can be known via wisdom with reference to the relationship of knowledge-value. Mu‘tazila supports objectivism in the scope of ethical values; however, we can describe such an objectivist thought, which is supported by them and receives its necessity completely from God, as “divine objectivism”, so to speak. These values were placed in both world of objectives and human mind only by God at the beginning. According to Mu‘tazila, both wisdom and narration are the essential sources about knowing value concepts like good and bad. Therefore, the wisdom that is supported by Mu‘tazila can be accepted as “partial rationalism”. Consequently, according to the ethical system of Mu‘tazila, human can sustain a moral life by using the competent mind given by God at the beginning of creation.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Mu‘tazila, Ethic, Divine Objectivism, Necessary Knowledge, Value

Mu‘tezilî Ahlâk Nazariyesinde Bilgi-Değer Münasebetine Bir Bakış

Öz

Mu‘tezilî kelâmcıların ortaya attıkları ahlâk nazariyesi Ortaçağ İslâm dünyasında önemli bir yer işgal eder. Bundan dolayı, bu makale bilgi-değer münasebeti sorununa ayrılmıştır. Eş‘arî kelâmcıların aksine, Mu‘tezilîler, bilgi-değer münasebetinden yola çıkmak suretiyle, din gönderilsin ya da gönderilmesin, iyi, kötü ve zorunlu gibi bazı objektif değer terimlerinin akıl kanalıyla bilinebilirliği tezini öne sürmüşlerdir. Mu‘tezilîler, ahlâkî değerler alanında nesnelciliği savunurlar, ancak onların savunduğu ve zorunluluğunu bütünüyle Tanrı’dan alan bu türden bir nesnelcilik anlayışını, deyim yerindeyse, “ilâhî nesnelcilik” diye nitelendirmek mümkündür. Onlarca, değerler daha başlangıçta hem nesneler âlemine hem de insan anlığına sadece Tanrı tarafından yerleştirilmiştir. Mu‘tezilîlere göre, hem akıl hem de nakil iyi ve kötü gibi değer kavramlarını bilme hususunda iki asıl kaynaktır. İşte bu nedenledir ki, Mu‘tezilîlerin savunduğu akıl “kısmî akılcılık”olarak kabul edilebilir. Sonuç itibariyle, Mu‘tezilîlerin ahlâk sisteminde, insanoğlu daha başlangıçta onu yaratırken Tanrı’nın kendisine bahşetmiş olduğu yetkin aklını kullanmak suretiyle erdemli ve ahlâki bir yaşam tarzı sürdürebilir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mutezile Ahlâk, İlahi Nesnelcilik, Zorunlu Bilgi, Değer

Kaynakça

• Abū Sa'de, Mihrī Ḥasan. al-Ittijā al-‘aqdī fī mushkila al-ma’rifa ‘inda Mu‘tazila. Cairo: Dar al-Fiqr al-Arabî, 1993.
• Abū Zāhrā, Muhammad. İslâm Hukūku Metodolojisi. Translated by Abdulkadir Şener. Ankara: Fecr Publications, 1986.
• Akarsu, Bedia. Felsefe Terimleri Sözlüğü. Istanbul: Inkılap Publications, 1994.
• al-Amidī, Sayf al-Dīn Abū Ḥasan b. Muhammad. al-Iḥām fī uṣūl al-aḥkām. Edited by Ahad al-Afâdil. s.l.: s.n., 1968.
• Ammara, Muḥammad. al-Mu'tazila we mushkil al-ḥurriya al-insāniyya. Cairo: al-Muassasa al-Arabiyya, 1988.
• al-Baghdādī, Abū Mansūr ʿAbd al-Qāhir b. Muhammad. Uṣūl al-dīn. Istanbul: Matbaa al-Dawla, 1928.
• al-Baṣri, Abū Ḥusayn Muḥammad b. al-Ṭayyib. al-Mu'tamad fī uṣūl al-Fıqḥ. Edited by al-Sheyh Khalīl al-Meys. Beirut: Dâr Kutub al-Ilmiyye, 1983.
• Bernard, Marie. Le Probléme de la connaissance d'aprés le Muğni du Cadî 'Abd al-Ğabbar. Algiers: s.n., 1982.
• Bochenski, Joseph M. Felsefece Düşüncenin Yolları. Translated by Kurtuluş Dinçer. Ankara: Ark Publications, 1994.
• Cengiz, Erdal. “Törebilimde Değer ve Ölçüt Sorunu”. Doğu Batı 1/4 (Ağustos-Eylül-Ekim 1998): 29-44.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. Ankara: Ekin Publications, 1996.
• Dhanani, Alnoor. The Physical Theory of Kalâm: Atoms, Space, and Void in Basrian Mu'tazilî Cosmology. Leiden: E.J. Brill, 1994.
• Fahry, Majid. Ethical Theories in Islam. Leiden: E.J. Brill, 1991.
• Frank, R.M. “Several Fundemental Assumptions of The Basra School of The Mu'tazila”. Studia Islamica 5-18. Paris: G.-P. Maisonneuve-Larose, 1971.
• al-Ghazālī, Abū Ḥāmid Muḥammad. Miḥaq al-naẓar. Edited by Muḥammad Bedruddīn al-Nasānī. Beirut: s.n., 1966.
• al-Ghazālī, Abū Ḥāmid Muḥammad. al-Iqtiṣād fī al- iʿtiqād. Beirut: Dār al-Kitâb al-Ilmiyye, 1983.
• Güler, İlhami. Allah’ın Ahlâkîliği Sorunu: Ehl-i Sünnet’in Allah Tasavvuruna Ahlâkî Açıdan Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: Ankara Okulu Publications, 1998.
• Ḥanefī, Hasan. Min al-'aqīde ilā al-Sāvra. Cairo: Maktab Māḍbūlī, 1988.
• Heimsoeth, Heinz. Immanuel Kant’ın Felsefesi. Translated by Takiyettin Mengüşoğlu. Istanbul: Remzi Publications, 1986.
• Hourani, George F. lslamic Rationalism: The Ethics of 'Abd al-Jabbar. Oxford: Clarendon Press, 1971.
• Hourani, George F. Juwaynî's Criticisms of Mu'tazilite Ethics, Reason and Tradition Islamic Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
• Hourani, George F. The Rationalist Ethics of 'Abd al-Jabbar, Reason and Tradition Islamic Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
• Hourani, George F. Ethical Presuppositions of the Quran, Reason and Tradition Islamic Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
• Hourani, George F. Divine Justice and Human Reason in Mu'tazilite Ethical Theology, Ethics in Islam. Edited by Richard G. Hovannisian. California: Undena Press, 1985.
• Ibn al-Humām, Kamāleddīn. al-Musāyara fī ilm al-Kalām. Istanbul: Çağrı Publications, 1979.
• al-Jābirī, Muḥammad Ābid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı: Arap İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi. Translated by Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli. Istanbul: Kitabevi, 1999.
• al-Jurjānī, al-Sayyid Sharīf. Sharḥ ̣al-mawāqif fī ʻilm al-Kalām. Cairo: Matbaa al-Saāda, 1907.
• Kılıç, Recep. Ahlâkın Dinî Temeli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfi Publications, 1992.
• Klein, Peter. Felsefe ve Psikopatoloji (Kategorilerin Gelişimi Üzerine). Translated by Özgür Karaçam. İstanbul: Gendaş Company, 1998.
• Martin, R.C. M.R. Woodward. D.S. Atmaja. Defenders of Reason in Islam. Atlanta: s.n., 1997.
• al-Māturīdī, Abū Mansūr. Kitāb al-Tawḥīd. Edited by Fethullāh Huleyf. Beirut: Dār al-Mashrīk, 1986.
• Mir Veliyuddin. “Mu‘tezile”. Translated by Altay Ünaltay. Islam Düşüncesi Tarihi. edited by M.M. Sherif. Istanbul: Insan Publications, 1990.
• Nāder, Albert Nasrī. Falsafa al-Mu'tazila. Baghḍāḍ: Matbaa al-Rābıṭa, 1951.
• Özcan, Hanifi. Mâtürîdî'de Bilgi Problemi. Istanbul: IFAV Puclications, 1993.
• Özervarlı, M. Sait. “Mu‘tezile Akılcılığı", Uluslarası İslam Düşüncesi Konferansları 2. Istanbul: Istanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Işleri Daire Başkanlığı Publications, 1997: 101-107.
• Platon, Euthyphron. Translated by Pertev Naili Boratav. Istanbul: Maarif Publications, 1958.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadhānī. al-Muḥīṭ bi-l- taklīf. Edited by Sayyid al-Azmī. Cairo: Dār al-Misriyye, 1965.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadhānī. Sharḥ al-uṣūl al-khamsa. Edited by Abdulkarīm Osmān. Cairo: Maktab al-Wahba, 1988.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadhānī. al-Mughnī fī abwāb al-tawḥīd wa-l-ʿad. Cairo: Nashra al-Sharika,1962.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadhānī. al-Mughnī fī abwāb al-tawḥīd wa-l-ʿad. edited by Ahmad Fuād al-Ahvānī. Cairo: Muassasa al-Misriyya, 1962.
• Qāḍī ʿAbd al-Jabbār, Abū Ḥasan ʿAbd al-Jabbār b. Aḥmad al-Hamadhānī. al-Mughnī fī abwāb al-tawḥīd wa-l-ʿad. Edited by Tāhā Husayn, Amin al-Hūlī. Cairo: Dār al-Kutub, 1963, 1962.
• Subhī. Ahmed Mahmūd. al-Falsafa aḥlākiyye fī al- fiqr al-Islāmī. Beirut: Dār Nehda al-Arabiyya, 1992.
• Subhī. Ahmed Mahmūd. Fī ilm al-Kalām: Dirāsa Falsafiyya lī ārā al- firāq Islāmiyya fī uṣūl al-dīn. Beirut: Dār Nahda al-Arabiyya, 1985.
• al-Shahristānī, Abu’l-Fath Abd al-Karīm. al-Milel wa al-niḥal. Edited by Muhammad Sayyid Ghaylānī. Beirut: s.n., 1986.
• al-Shahristānī, Abu’l-Fath Abd al-Karīm. Nihāyāt al-aqdām. Edited by Alfred Guillaume. Cairo: Maktab al-Mutabanna, nd.
• Taylan, Necip. Mantık Tarihçesi Problemleri. Istanbul: IFAV Publications, 1996.
• Tepe, Harun. Platon'dan Habermas'a Felsefede Doğruluk ve Hakikat. Ankara: Ark Publications, 1995.
• Tritton, A.S. İslam Kelamı. Translated by Mehmet Dağ. Ankara: AUIF Publications. 1983.
• Ülken, Hilmi Ziya. Bilgi ve Değer. Ankara: Kürsü Publications, nd.
• Yıldırım, Cemal. Matematiksel Düşünme. Istanbul: Remzi Publications, 1996.