Arabic Proverbs Used in Gökce Village and Surroundings of Mardin (A Comparative Thematic Study)

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 65 - 106, 31.07.2022

Mehmet Ali Kılay Araz , İzzettin Çelik

https://doi.org/10.54659/ulum.1125798

Cited By: 2

Öz

It is possible to define a proverb as a short, concise saying, which is a stereotyped form, which gives judgments of ancestors based on long trials and observations as a general rule, wise thought or advice. In this study, it is aimed to examine the proverbs used in and around Gökce village in Mardin province, one of the prominent provinces in the Southeastern Anatolia region of Turkey, in a comparative way with those in fluent Arabic and Turkish. In cases where proverbs cannot be accessed in comparisons, there are similar similarities in both Turkish and Arabic. In our study, in which a total of eighteen thems and seventy proverbs were discussed, besides the usage of the people of the region, the standard Arabic of the proverbs was also given and evaluated with their Turkish equivalents. In cases where proverbs cannot be reached in comparisons, poems that are used in a similar sense in both Turkish and Arabic are included. In addition to this, the stories of some proverbs are also included. Because it is possible to say that it is important to know the story of a proverb. Also, by considering the proverbs used in Mardin Gökce village and its surroundings; Another goal is to record the oral culture, which may face the danger of extinction with the death of the elderly population and transfer it to future generations. On the other hand, it is also aimed to contribute to the literary and cultural richness of the language spoken in this region.

Anahtar Kelimeler

Oral Culture, Arabic Language, Dialect, Proverb, Gökce Village

Mardin Gökçe Köyü ve Çevresinde Kullanılan Arapça Atasözleri (Karşılaştırmalı Tematik Bir Çalışma)

Öz

Atasözü, ataların, uzun deneme ve gözlemlere dayanan yargılarını genel kural, bilgece düşünce ya da öğüt olarak veren ve kalıplaşmış bir biçimi olan, kamuca benimsenmiş kısa, özlü söz olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alan ve güzide illerinden biri olan Mardin vilayetindeki Gökçe köyü ve çevresinde kullanılan atasözlerinin, fasih Arapça ve Türkçedekilerle karşılaştırmalı bir şekilde ele alınması hedeflenmiştir. Toplam on sekiz tema ve yetmiş atasözünün ele alındığı çalışmamızda bölge halkının kullanımının yanında atasözlerinin standart Arapçası da verilerek Türkçedeki karşılıkları ile de değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalarda atasözlerine erişilemediği durumlarda hem Türkçe hem de Arapçada benzer anlamda kullanılan şiirlere yer verilmiştir. Bunun yanı sıra bazı atasözlerinin hikayelerine de yer verilmiştir. Zira bir atasözünün hikayesini bilmenin önemli olduğunu söylemek mümkündür. Ayrıca Mardin Gökçe köyü ve çevresinde kullanılan atasözlerini ele almak suretiyle; yaşlı nüfusun vefatıyla yok olma tehlikesi ile yüz yüze kalabilecek olan sözlü kültürü kayıt altına alarak gelecek nesillere aktarmak da bir başka hedeftir. Diğer taraftan bu bölgede konuşulan dilin edebi ve kültürel zenginliğine katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlü Kültür, Arap Dili, Lehçe, Atasözü, Mardin, Gökçe Köyü

Kaynakça

• Acaroğlu, Türker. Türk Atasözleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 1993.
• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü : Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1988.
• Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler: Bölge Ağızlarında. 2 Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 3. Basım, 2004.
• ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Cemheratu’l-emsâl. Beyrut: Daru’l-Fıkr, 1988.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2. Basım., 2006.
• Başaran, Selman. Hadislerin Türk Atasözlerine Tesiri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Yayınları, 1994.
• Bayam, Abdülkadir. Arap Mesellerinde Şahıs İsmi Problemi. Kayseri: Tezmer, 2013.
• Bekrî, ʿAbdullah b. Abdülazîz b. Muhammed Ebû ʿUbeyd. Faslu’l-makal fî şerhi Kitâbı’l-emsâl. thk. İhsân ʿAbbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1971.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Bahru’z-zehhâr musnedu’l-Bezzâr. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1988.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Sahîh-i Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Buğa. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesir- Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1993.
• Buhturî, Ebû ʿUbeyd el-Velid b. Ubeyd b. Yahyâ. el-Hamâse. thk. Ahmed Muhammed ‘Ubeyd - Muhammed İbrâhim Huvver. Ebûzabî [Abudabi] el-İmaratü’l-Arabiyyeti’l-Müttehide: el-Mecmaü’s-Sekafi, 2008.
• Bustânî, Butrus. Muhîtü’l-Muhît: Kâmusu’l- mutevvel li’l-lugati’l-ʻArabiyye. Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1983.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub Kinani Leysi. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mekte-betü’l-Hilâl, 2002.
• Ceyhan, Âdem - Yılmaz, Hasan. “Arapça Güzel Sözler Derlemesi Nesrü’l-leâlî’nin Mensur Bir Tercümesi”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (27 Eylül 2019), 96-136.
• Çotuksöken, Yusuf. Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Toroslu Kitaplığı, 1. Basım, 2004.
• Çıkar, Mehmet Şirin - Timurtaş, Abdulhadi. “Mardin Yöresi Arapçasının Temel Özellikleri”. Nüsha Şarki-yat Araştırmaları Dergisi 12/34 (2012), 103-118.
• Dabbî, Ebu’l-ʿAbbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ. Emsâlu’l-ʿArab. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1. Basım, 2003.
• Demir, Zeynettin. Mardin İli Midyat İlçesinde Yaşayan Mahalmilerin Folklor ve Etnografyası. Ardahan: Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani el-Leysi Cahiz. Kitâbu’l-Hayevân. thk. Muhammed Basil Uyun Sevved. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. Edebu’d-dünya ve’d-dîn. Beyrut: Dârü Mekte-beti’l-Hayat, 1986.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer b. Hayyan Ensari İsfahani. Kitâbu’l-Emsâl fi’l-hadîsi’n-nebevî. thk. Abdülali Abdülhamid Hamid. Bombay: Dârü’s-Selefiyye, 2. Basım, 1987.
• Emre, Yunus. Yunus Emre Divanı : İnceleme. ed. Mustafa Tatçı. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1990.
• Meşhedânî, Halid Ahmed Abdülkadir. “el-‘Alâkatu beyne’l-Lehceti’l-Mârdiniyye ve’l-luğati’l-‘Arabiyyeti’l-fushâ”. el-Edebu’ş-Şefehiyyî’l-‘Arabiyyî fî Mârdîn. ed. Ahmet Abdülhadioğlu. 304. İstanbul: Kriter Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Gökalp, Ziya. Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2011.
• Göyünç, Nejat. XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1969.
• Halaylı, Kemal. Mu’cemu kunuzi’l-emsâl ve’l-hikemi’l-ʻ Arabiyye en-nesriyye ve’ş-şi’riyye. Beyrut: Mekte-betu Lübnan [Librairie du Liban], 1998.
• Hâşimî, Ahmed. es-Sihru’l-halâl fi’l-hikemi ve’l-emsâl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Haşimî, Ebu’l-Hayr. el-Emsâl-li’l-Hâşimî. Dımaşk: Dârü Sa’düddin, 1. Basım, 2002.
• Hüseyin Mehdi. Sayd’ul-efkâr fī’l-edeb ve’l-ahlâk ve’l-hikem ve’l-emsâl. 2 Cilt. Yemen: Mektebetü’l-Mühâmi, 2009.
• İbn ʿArabşâh, Ebu’l-ʿAbbas Şehabeddîn. Fâkihetu’l-hulefâʾ ve mufâkehetü’z-zurefâʾ. thk. Eymen Abdül-cebbar el-Buhayri. Kahire: Dârü’l-Âfâki’l-Arabiyye, 1. Basım, 2001.
• İbn Ebi’d-Dünya, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd Kureşî Bağdâdî. Mekarimü’l-ahlâk. thk. Mec-dî es-Seyyid İbrâhim. Kahire: Mektebetü’l-Kur’an, 1990.
• İbn Hallikan, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtul-aʿyan ve enbâu ebnai’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1900.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâʾ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2002.
• İbn ʿAbdürabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. el-ʿİkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut : Dâru Sa-dır, 3. Basım, 1994.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Câmiʿu’l-mesânîd ve’l-elkâb (Câmiʿu’l-mesânîd bi-hasri’l-esânîd). thk. Ali Hüseyin el-Bevvâ. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• İbşîhî, Ebü’l-Feth Bahâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Mansûr. el-Mustetraf fî külli fennin müstezraf. Bey-rut: Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1998.
• İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Muhâdarâtu’l-udebâʾ ve muhâverâtu’ş-şuʿarâʾ ve’l-buleğâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
• İzbudak, Veled Çelebi (ed.). Atalar Sözü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1936.
• Jastrow, Otto. “Türkiye’de Arapça Diyalektleri-Karşılaştırmalı Tipolojiye Doğru”. çev. Muna Özezen. Çu-kurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 24/2 (2015), 63-64.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 8. Basım, 2018.
• Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd. Kitâbu’l-emsâl. thk. Abdulmecîd Katâmiş. Dımaşk-Beyrut: Darü’l-me’mun li’t-Türâs, 1. Basım, 1980.
• Kebş, Ahmed. Mecmaʻu’l-hikem ve’l-emsâl fi’ş-şi’ri’l-Arabî. 11 Cilt. Dımaşk, 3. Basım, 1985.
• Maʾverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Emsâl ve’l-hikem. thk. Ahmed Abdülmün’im Fuad. Riyad: Dârü’l-Vatan, 1. Basım, 1999.
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Mecmaʿu’l-emsâl. thk. Muhammed Muh-yiddin Abdülhamid. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1972.
• Mohammad, Raghed. “Bazı Arap Lehçelerindeki Atasözlerinde Geçen Türkçe kelimeler”. Dil Araştırmaları 9/17 (30 Kasım 2015), 199-213.
• Önel, Abdulhakim. Harran Araplarında Dil ve Edebiyat Bağlamında Arapça Meseller ve Tahlilleri. Şanlıur-fa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016. Pala, İskender. Sözün Özünden Dünden Bugüne Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2018.
• Râmhurmuzî, Ebû Muhammed İbn Hallâd el-Hasen b. Abdirrahmân b. Hallâd. Emsâlü’l-hadîs. thk. Ahmed Abdülfettah Temmam. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1. Basım, 1988.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. et-Tems̱îl ve’l-muhâdara fi’l-hikem ve’l-münâzara. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Dârü’l-Arabiyye li’l-Kitâb, 2. Basım, 1983.
• Sedûsî, Ebû Feyd Müerric b Amr b Haris Müerric. Kitâbu’l-Emsâl. Thk. Ramazan Abduttevvab. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1983.
• Sehâvî, Ebu’l-Hayr Şemsüddîn. el-Cevâhir ve’d-durer fî tercemeti Şeyhi’l-İslâm İbn Hacer. thk. İbrâhim Bacis. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1999.
• Sini, Mahmûd İsmail vd. Mu’cemü’l-emsali’l-Arabiyye. Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1. Basım, 1992.
• Suhârî, Seleme b. Muslim el-Avtebî. el-İbâne fi’l-luğati’l-ʿArabiyye. thk. Abdülkerim Halife vd. 4 Cilt. Mas-kat: Vizaretü’t-Türasi’l-Kavmi ve’s-Sekâfe, 1999.
• Şentürk, Nazmi. Atasözleri - Deyimler - Özdeyişler. İstanbul: Mutlu Yayıncılık, 1999.
• Şirvâni, Ahmed b Muhammed el-Ensari el-Yemeni. Nefḥatu’l-Yemen fi mâ yezûlu bi-zikrihi’ş-şecen. Kahi-re: Matbaatu Tekaddümi’l-İlmiyye, 1324.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi, 8. Basım, 2011.
• Yurtbaşı, Metin. “Özbekistan’dan ve Anadolu’dan Çocuk Atasözleri”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 7/13 (01 Aralık 2014), 85-146.
• Academia. "الأمثال العربية الشعبية في أسعرد" . Erişim 20.07.2021. https://www.academia.edu/44357416
• Aldiwan."حزيران وتموز وآب" Erişim 03 Ekim 2021. “https://www.aldiwan.net/poem83937.html”.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Hadislerle İslam”. Erişim 25 Ağustos 2021, “https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr." 3/580-581.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Has”. Erişim 16 Kasım 2021. “https://islamansiklopedisi.org.tr/has--arazi”.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Komşu”. Erişim 19 Eylül 2021. “https://www.islamansiklopedisi.org.tr/komsu”.
• el-Mektebetü'ş-Şâmile'l-Hadîse (al-Maktaba), "اعرِفْ لجارِكَ حَقَّهُ". (Erişim 21 Eylül 2021) "https://al-maktaba.org".
• Kur’an Mealleri. “El-Hac/38”. Erişim 11 Ekim 2021 “https://www.kuranmeali.com”.
• T.C. Mardin Valiliği, “Kaymakamlıklar” Erişim 27 Temmuz 2021. http://www.mardin.gov.tr/ilcelerimiz.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, “çare” Erişim 02 Eylül 2021 “https://www.sozluk.gov.tr/”.
• TDK, Türk Dil Kurumu Sözlükleri, “İt gibi çalışmak” Erişim 14 Eylül 2021 “https://www.sozluk.gov.tr/”.
• Türkiye Nüfusu İl İlçe Mahalle Köy Nüfusları. “Mardin Artuklu Gökçe Mahallesi Nüfusu” Erişim 27 Tem-muz 2021. https://www.nufusune.com/157281-mardin-artuklu-gokce-mahallesi-nufusu