XVII. VE XVIII. YÜZYILLARDA OSMANLI SULTANLARININ BİR EĞLENME VE DİNLENME MEKÂNI OLARAK TERSANE BAHÇESİ

Yıl 2013, , - , 01.12.2012

Volkan Ertürk

https://doi.org/10.14225/Joh282

Öz

Osmanlı Devletinde daha çok Boğaziçi, Haliç, Edirne, Bursa, İzmit, Amasya ve Manisa’da bulunan hasbahçeler padişahların eğlenme, dinlenme, avlanma, hava değişikliği yaşamaları için kurulmuştur. Bunlardan biri olan ve sonraları Aynalıkavak Bahçesi olarak anılan Tersane Bahçesi II. Mehmed tarafından kurulmuştur. Tersanenin Haliç'e taşınmasıyla önem kazanan bahçenin gelişiminde I. Selim, I. Süleyman, I. Ahmed, III. Ahmed ve III. Selim'in önemli katkıları olmuştur. Üzerinde saray ve ona bağlı birçok yapının bulunduğu bahçe üç buçuk asra yakın düğünler, törenler, eğlenceler, müsabakalar, tersanedeki işleri kontrol etmek, devlet meselelerini müzakere etmek gibi amaçlar için kullanılmıştır. Tersane Bahçesi kurulduğu tarihten XIX. yüzyılın başına kadar yaklaşık üç buçuk asırda Padişahlar tarafından en çok kullanılan bahçelerden biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bahçe, hasbahçe, bostancı, Tersane bahçesi, Aynalıkavak Bahçesi

Tersane Garden as an Entertainment and Recreation Place of Ottoman Sultans in the 17th and 18th Centuries

Öz

In the Ottoman Empire, private gardens of sultans were mostly set up in Boğaziçi, Golden Horn, Edirne, Bursa, İzmit, Amasya, and Manisa for sultans to enjoy themselves, take a rest, go hunting, and go through a change of air. Tersane Garden, which was one of those gardens and started to be called Aynalıkavak Garden later on, was set up by Mehmed II. Selim I, Suleiman I, Ahmed I, Ahmed III, and Selim III made important contributions to the development of the garden which gained importance as the shipyard was moved to the Golden Horn. Containing a place and many buildings affiliated to it, the garden was used for a wide range of purposes including weddings, ceremonies, entertainments, competitions, control of the works performed in the shipyard, negotiation of state affairs, etc. for almost three and half centuries. Tersane Garden was one of the gardens most frequently used by the sultans for almost three and half centuries (i.e. from when it was set up to the early 19th century).

Anahtar Kelimeler

Bagcha, khass bagcha, bostanji, the bagcha of Tersane, the bagcha of Aynalıkavak

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri: Bab-ı Asafi Ruus Kalemi (A.RSK), nr. 1527
• Ali Emiri Mustafa III (AE.SMST.III), nr. 61/4520, 121/9256.
• Ali Emiri Mehmed IV (AE.SMMD.IV), nr. 807. Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO), nr. 3702/277583, 2399/179904, 2532/189893. Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Mühimme Kalemi (A.DVN.MHM.d), nr. Bab-ı Defteri Başmuhasebe (D.BŞM), nr. 1285, vesika nr. 42. Bab-ı Defteri Başmuhasebe Bina Eminliği Defterleri (D.BŞM.BNE.d), nr. 15873. Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d), nr. 962. Cevdet Bahriye (C.BH), nr. 6715, 9814, Cevdet Belediye (C.BLD), nr. 3981, 5025, Cevdet Maliye (C.ML), nr. 567/23185, 568/23242, Cevdet Saray Mesalihi (C.SM), nr. 116, 1460, 1744, 2306, 2976, 4404, 6147, 6311, 6854, 7055, 7918, 8292. İrade Bahriye (İ.BH), nr. 6/1323 M-2, 7/21. İbnülemin Maliye (İE.ML), nr. 10/883, 8788. İbnülemin Saray Mesalihi (İE.SM), nr. 1283, 1324, 1341, 1355, 31/3228, 3176, 3240. Kâmil Kepeci (KK), Divan-ı Hümayun Ruus Kaydı, nr. 218. Maliyeden Müdevver Defterler nr. 720, 724, 804, 1714, 1729, 1730, 2345, 3951, 4063, 4297, 4311, 4691, 5140, 5347, 5721,5724, 6139, 6146, 6297, 6342, 6365, 6425, 6559, 6580, 6757, 6911, 6953, 6987, 16258, 16260, 16285, 16296, 16297, 16727, 17256. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d), nr. 107, 1055, 1073, 4107/0003, 9686, 9102, 10130/7.
• Araştırma, İnceleme ve Tıpkıbasım Eserler Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyiʻ-nâmesi [Osmanlı Tarihi (1648-1682)], haz. Fahri Ç. Derin, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008. Akdoğan, Günel, “Dünden Bugüne Bahçe Kültürümüz”, Bahçe Kültürü, 58, İstanbul 1995, s. 7-14. Arslan, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 3, Vehbi Sûrnâmesi, Sarayburnu Kitaplığı, İstanbul 2009. Atasoy, Nurhan, Hasbahçe: Osmanlı Kültüründe Bahçe ve Çiçek, Koç Kültür Sanat ve Tanıtım, İstanbul 2002. Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, TTK, Ankara 1992. Câbî Ömer Efendi, Câbî Târihi (Târîh-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-i Sânî), Tahlîl ve Tenkidli Metin, c. I-II, haz. Mehmet Ali Beyhan, TTK, Ankara 200 Çınar, Sanem - Kırca, Simay, “Türk Kültüründe Bahçeyi Algılamak”, Journal of the Faculty of Forestry, İstanbul University 2010, 60 (2), s. 59-68. Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât, Tahlil ve Metin (10661116/1656-1704), haz. Abdülkadir Özcan, TTK, Ankara 1995. Erdoğan, Muzaffer, “Osmanlı Devrinde İstanbul Bahçeleri”, Vakıflar Dergisi, c. IV (1958), s. 152-182. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, c. I, haz. Orhan Şaik Gökyay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996. Evyapan, Gönül Aslanoğlu, Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri, Ankara 1972. Evyapan, Gönül, “Bahçe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. IV, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991, s. 477-481. Eyyubi Efendi Kanunnamesi: Tahlil ve Metin, haz. Abdülkadir Özcan, Eren Yayıncılık, İstanbul 1994. Gemici, Nurettin, “Osmanlı’da Çevre Anlayışının Bir Tezahürü Olarak Bahçe ve Mesire Yerleri”, Çevre ve Din Uluslar Arası Sempozyumu Bildiri Metinleri, c. II, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İstanbul 2008, s. 3813 III. Selim'in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Ruznâme, haz. V. Sema Arıkan, TTK, Ankara 1993.
• Irmak, Yunus, III. Mustafa Ruznamesi (H. 1171-1177/M. 1757-1763), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1991. İnciciyan, G.V., Boğaziçi Sayfiyeleri, çev. Orhan Duru, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000. İsmâʻîl b. Hüseyin eş-Şehrî, “Vukūʻât-nâme: Vukūʻât-ı Tertîb-i Şâhâne-i Devlet-i Aliyye”, Belgeler (Türk Tarih Belgeler Dergisi), XXIV/28 (2003), s. Kadı Ömer Efendi, Mahmud I. Hakkında 1157/1744-1160/1747 Arası Ruznâme, haz. Özcan Özcan, Mezuniyet Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul 1965. Koçu, Reşad Ekrem, “Bostancıbaşı Defterleri”, İstanbul Enstitüsü Dergisi, c. IV, İstanbul, 1958, s. 39-90. Mehmed Zeki, “On Birinci ve On İkinci Asırlarda İstanbul’da Bağçeler ve Mesireler”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası, 30, İstanbul 1335, s. 76-78. Mustafa Na’îmâ Efendi, Târih-i Naʻimâ, I-IV, haz. Mehmet İpşirli, TTK. Yayınları, Ankara 2007. Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I, İstanbul 1983. Rado, Şevket, “Bostancıbaşı Defteri: 1802 Yılında Boğaziçi ve Haliç Kıyılarında Kimler Otururdu?”, Hayat Tarih Mecmuası (İlavesi), I/6, İstanbul 1972, s. 1-32 (Derginin İlavesi). Sahhaflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es'ad Efendi, Vak'a-nüvis Es'ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi'nin Zeyl ve İlaveleriyle 1237-1241/1821-1826), OSAV Yayınları, haz. Ziya Yılmazer, İstanbul 2000. Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), haz. Mehmed İpşirli, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1989. Seyyid Vehbi, Sûrnâme (Üçüncü Ahmed'in Oğullarının Sünnet Düğünü), haz. Reşad Ekrem Koçu, Çığır Kitabevi, İstanbul 1939. Silâhdar Fındıklı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke, (1065-22 ca. 1106/1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin), haz. Nazire Karaçay Türkal, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 20 Silâhdar Fındıklı Mehmed Ağa, Nusretnâme (1106-1133/1695-1721), Tahlil ve Metin, haz. Mehmet Topal, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
• Şehsüvaroğlu, Halûk Y., “Aynalıkavak Sarayı”, İstanbul Ansiklopedisi, c. III, neşr. Reşad Ekrem Koçu, İstanbul 1960, s. 1610-1615. Şem'dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi-Mür'i't-tevârih, c. II.A, III, haz. Münir Aktepe, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul 1978. Topçular Kâtibi Abdülkādir (Kadrî) Efendi Tarihi (Metin ve Tahlil), c.II, haz. Ziya Yılmazer, TTK, Ankara 2003. Uşşâkîzâde es-Seyyid İbrahim Hasîb Efendi, Uşşakizade Tarihi, C. I-II, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2005.