TÜRKİYE'DE SAĞLIK HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME İLİŞKİSİ: 1975–2023 DÖNEMİ ARDL ANALİZİ

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 38 - 51, 30.04.2025

Jiyan Kılıç , Gülşen Çelik

Öz

Sağlık sektörü harcamaları ve yatırımları, iş gücünün verimliliğini artırarak ekonomik büyümenin sürdürülebilirliğine katkı sağlamaktadır. Nitelikli bir sağlık altyapısı, beşerî sermayenin güçlenmesini destekleyerek uzun vadeli kalkınma hedeflerine ulaşmada stratejik bir rol oynamaktadır. Bu çalışmada, Türkiye için 2000-2023 dönemi verileri kullanılarak kamu ve özel sektör sağlık harcamaları ile toplam sağlık sektörü yatırımlarının ekonomik büyüme üzerindeki kısa ve uzun dönemli etkileri ARDL yaklaşımı ile analiz edilmiştir. Çalışmada bağımlı değişken olarak kişi başı reel GSYİH, bağımsız değişkenler olarak ise kamu sağlık harcamaları, özel sektör sağlık harcamaları ve toplam sağlık sektörü yatırımları ele alınmıştır. Elde edilen bulgulara göre, kısa dönemde kamu ve özel sektör sağlık harcamalarının ekonomik büyümeyi pozitif yönde etkilediği; buna karşılık, toplam sağlık sektörü yatırımlarının katsayısının pozitif olmasına rağmen bu ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı tespit edilmiştir. Uzun dönem analizinde ise eşbütünleşik olarak saptanan tüm bağımsız değişkenlerin katsayılarının pozitif yönlü olduğu, ancak olasılık değerlerinin istatistiksel anlamlılık taşımadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

sağlık, sağlık harcamaları, sağlık yatırımları, ekonomik büyüme

THE IMPACT OF HEALTH EXPENDITURES AND INVESTMENTS ON ECONOMIC GROWTH IN TURKEY: AN ARDL ANALYSIS FOR THE PERIOD 2000–2023

Öz

Health sector expenditures and investments contribute to the sustainability of economic growth by enhancing labor productivity. A well-developed healthcare infrastructure plays a strategic role in achieving long-term development goals by strengthening human capital. In this study, the short- and long-term effects of public and private sector health expenditures, along with total health sector investments, on economic growth in Turkey for the period 2000–2023 are analyzed using the ARDL (Autoregressive Distributed Lag) approach. The dependent variable in the study is real GDP per capita, while the independent variables are public health expenditures, private sector health expenditures, and total health sector investments. According to the findings, in the short term, public and private health expenditures have a positive effect on economic growth. However, although the coefficient of total health sector investments is positive, the relationship is found to be statistically insignificant. In the long-term analysis, the coefficients of all cointegrated independent variables are also positive, but their probability values indicate that these relationships are not statistically significant.

Anahtar Kelimeler

health, health expenditures, health investments, economic growth

Kaynakça

• Albayrak, S., & Öztürk, İ. (2021). Sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerine etkisi: Türkiye üzerine araştırma. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 7(2), 233-257. https://doi.org/10.20979/ueyd.970495
• Aurangzeb, A. Z. (2003). Relationship between health expenditure and GDP in an augmented solow growth model for Pakistan: an application of co-integration and error-correction modeling, Lahore Journal of Economics, 8(2): 1-18. https://doi.org/10.35536/lje.2003.v8.i2.a1
• Ayuba, A. J. (2014). The relationship between public social expenditure and economic growth in Nigeria: An empirical analysis, International Journal of Finance and Accounting, 3(3), 185-191. http://article.sapub.org/10.5923.j.ijfa.20140303.05.html
• Başoğlu, A. (2021). Sosyal harcamaların ekonomik büyüme üzerine etkileri: Türkiye düzey 1 bölgeleri için panel veri analizi, Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 7(1): 21-35. https://doi.org/10.20979/ueyd.814222
• Bayar, İ. (2023). Türkiye’nin ekonomik büyümesinde sağlık harcamalarının etkisi: fourier birim kök ve eşbütünleşme testinden kanıtlar, Yönetim ve Ekonomi Dergisi 30: 127-146. https://doi.org/10.18657/yonveek.1360267
• Becker, G.S. (1964). Human Capital. New York, NY: Columbia University Press. https://www.nber.org/system/files/chapters/c3730/c3730.pdf
• Bedir, S. (2016). Healthcare expenditure and economic growth in developing countries. Advances İn Economics and Business, 4(2), 76-86. http://dx.doi.org/10.13189/aeb.2016.040202
• Birol, Y. E., & Demirgil, B. (2022). Sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: MIST ülkeleri üzerine uygulamalı bir çalışma. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 17(1), 69-78. https://doi.org/10.48145/gopsbad.1051976
• Bloom, D., & Canning, D. (2003) The health and poverty of nations: From theory to practice, Journal of Human Development: A Multi-Disciplinary Journal for People-Centered Development, 4:1, 47-71, http://www.tandfonline.com/action/showCitFormats?doi=10.1080/1464988032000051487
• Chang, K., and Ying, Y. H. (2006). Economic growth, human capital ınvestment, and health expenditure: A Study of OECD Countries. Hitotsubashi Journal of Economics, 47(1): 1-16. https://www.researchgate.net/publication/30780152_Economic_growth_human_capital_investment_and_health_expenditure_A_study_of_OECD_countries
• Dünya Bankası (1993), World development report: investing in health. New York: Oxford University Press https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/cfc6265c-8fc7-51c8-b032-d718364ff139
• Dünya Sağlık Örgütü DSÖ (2001). Macroeconomics and health: Investing in Health for Economic Development. Geneva: Commission on Macroeconomics and Health. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/42435/924154550X.pdf
• Eggoh, J., Houeninvo, H., & Sossou, G. A. (2015). Education, health and economic growth in African countries, Journal of Economic Development, 40(1), 93. http://dx.doi.org/10.35866/caujed.2015.40.1.004
• Elmi, Z. M., & Sadeghi, S. (2012). Health care expenditures and economic growth in developing countries: panel cointegration and causality, Middle-East Journal of Scientific Research, 12(1), 88-91. http://dx.doi.org/10.5829/idosi.mejsr.2012.12.1.64196
• Georgiou, M. N. (2013). Health expenditure and economic growth: A worldwide panel data analysis, https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2250761 (Erişim tarihi: 03.03.2025).
• Grossman M. (1972). Demand for Health-Theoretical and Empirical Investigation. Cambridge, MA: National Bureau of Economic Research Inc. https://www.nber.org/system/files/chapters/c3484/c3484.pdf Hansen, P., & King, A. (1996). The determinants of health care expenditure: a cointegratio approach, Journal of Health Economics, 15(1), 127-137. https://doi.org/10.1016/0167-6296(95)00017-8
• Hartwig, J. (2010). Is health capital formation good for long-term economic growth?–Panel Granger-causality evidence for OECD countries, Journal of macroeconomics 32(1), 314-325. https://doi.org/10.1016/j.jmacro.2009.06.003 Karagül, Mehmet (2002), Beşeri Sermayenin İktisadi Gelişmedeki Rolü ve Türkiye Boyutu, Ankara: Anıt Matbaa, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları. https://books.google.com.tr/books/about/Beşeri_Sermayenin_İktisadi_Gelişmedek.html?id=fKX-AQAACAAJ&redir_esc=y
• Kesbiç, C. Y., & Salman, G. (2018). Türkiye’de sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin tespiti: 1980-2014 var model analizi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar(639), 1163-1180. https://dergipark.org.tr/en/pub/fpeyd/issue/47984/607055
• Kurt, S. (2015). Government health expenditures and economic growth: a federal-run approach for the case of Turkey. Int J Econ Financ Issues. 5:441–47. https://www.econjournals.com/index.php/ijefi/article/view/1120
• Lago-Peñas, S., Cantarero, D., & Blázquez, C. (2013), On the relationship between GDP and health care expenditure: A New Look, Economic Modelling, 32: 124-129. https://doi.org/10.1016/j.econmod.2013.01.021
• Mazgit, İ. (2002) “Bilgi Toplumu ve Sağlığın Artan Önemi”, I. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, (Hereke-Kocaeli), 405-415.
• Mehrara, M. & Musai, M. (2011): Health expenditure and economic growth: an ARDL approach for the case of Iran, Journal of Economics and Behavioral Studies, 3(4),249-256. https://core.ac.uk/download/pdf/288022549.pdf
• Narayan, S., Narayan, P. K., & Mishra, S. (2010). Investigating the relationship between health and economic growth: Empirical evidence from a panel of 5 Asian countries, Journal of Asian Economics, 21(4), 404-411. https://doi.org/10.1016/j.asieco.2010.03.006
• Nasiru, I., & Usman, H. M. (2012). Health expenditure and economic growth nexus: an ardl approach for the case of Nigeria, Journal of Research in National Development, 10(3), 95-100 https://www.researchgate.net/publication/344634026_Health_expenditure_and_economic_growth_nexus_an_ARDL_approach_for_the_case_of_Nigeria
• OECD (1998). Human capital investment: an international comparison, Paris: OECD. https://www.oecd.org/content/dam/oecd/en/publications/reports/1998/04/human-capital-investment_g1gh2633/9789264162891-en.pdf
• OECD (2025). Health expenditure and financing data and per capita growth data. https://data-explorer.oecd.org/?lc=en&fs[0]=Topic%2C1%7CHealth%23HEA%23%7CHealth%20expenditure%20and%20financing%23HEA_EXP%23&pg=0&fc=Topic&bp=true&snb=5 Erişim Tarihi:5.04.2025.
• Piabuo, S. M., & Tieguhong, J. C. (2017). Health expenditure and economic growth-a review of the literature and an analysis between the economic community for central African states (CEMAC) and selected African countries, Health Economics Review, 7:1, 1–13. https://doi.org/10.1186/s13561-017-0159-1
• Pradhan, R. P. (2010). The long run relation between health spending and economic growth in 11 OECD Countries: Evidence from panel cointegration. International Journal of Economic Perspectives, 4(2), 427-438. https://www.proquest.com/openview/9915feb799048a16f9644d246f06e873/1?cbl=51667&pq-origsite=gscholar Raghupathi, V., & Raghupathi, W. (2020). Healthcare expenditure and economic performance: ınsights from the United States Data, Public Health, 8(156): 1-15. https://doi.org/10.3389/fpubh.2020.00156
• Rizvi, S. A. F. (2019). Health expenditures, ınstitutional quality and economic growth. Empirical Economic Review, 2(1), 63-82. http://dx.doi.org/10.29145/eer/21/020103
• Sağdıç, E. N., & Yıldız, F. (2021). Türkiye’de kamu sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine ampirik bir araştırma, Uluslararası Afro-Avrasya Araştırmaları Dergisi, 6(12), 14-31. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ijar/issue/64457/909956
• Tıraş, H. H., & Ağır, H. (2018). Sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Panel nedensellik analizi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(4), 1558-1573. https://doi.org/10.21547/jss.444411
• Tıraşoğlu, M., & Yıldırım, B. (2012). Yapısal kırılma durumunda sağlık harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye Üzerine Bir Uygulama. Ejovoc (Electronic Journal of Vocational Colleges), 2(2), 111-117. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000515
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2025, Şubat 10). Sağlık Harcamaları İstatistikleri 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Saglik-Harcamalari-Istatistikleri-2023-53561
• Yetkiner, İ., & Hakan (2006). Sağlık ile Büyüme, Ekonomi, İşletme, Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Bilimleri Dergisi, 6(2): 83-91. https://dergipark.org.tr/tr/pub/eab/issue/39839/472382
• Yıldız, B., & Yıldız, G. (2018). Sağlık harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki etkisi: Avrupa ve Merkez Asya ülkeleri örneği. Maliye Dergisi 174(2): 203-218. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/174-10.pdf