On the Beginning of Turkish Existence in Caucasia

Yıl 2017, Cilt: 2 , 558 - 575, 19.11.2017

İbrahim Tellioğlu

https://doi.org/10.24186/vakanuvis.356294

Cited By: 1

Öz

Caucasia, when the
earth was considered as three continents, was a passageway of Asia and Europe. The plains in the north of Black
Sea were like an intermediate range combining two continents.
Although it is learned today that the earth is a much larger place the district
is still regarded as a passageway. Due to this quality it is possible to see
many different societies in Caucasia since the
beginning of the early history. Aryan, Iranian, Turanian origin people have
been together in the region since ancient times. This multi-national structure
of Caucasia is still available today.

Since the mid-19th
century, Caucasia witnessed fight for hegemony
between great powers. As a consequence of this rivalry, there has been a
tendency to own the history and culture of the region. In the translations done
in Europe the allegations, in the works
historians that were done under patriotic and religious influences by middle
age historians, were carried to modern days as the local resources weren’t put
to criticism while transferring foreign languages. By the effects of political
rivalry, it is claimed that the Georgian, the Armenian or the Turkish people
were the ancient people of the region and laid the base of civilization in the
region. Thus there has been many different point of views. In this ideological
and cultural base there has been many views as to when the Turkish existence in
Caucasia started.

Although some specific circles, ignoring the
information and documents about Turkistan and
its relation with turkishness tend to disagree with this hypothesis, Cimmerians
and Scythians should be regarded as pioneers of Turkish existence in the
region. Before them, the claims of Turks in the region are rather weak. Kipchaks
were recorded as a second group coming to the region. After Huns it is possible
to pursue the existence of Turks in Caucasia
continuously.

Anahtar Kelimeler

Caucasia, Turk, Cimmerian, Scythian, Kipchak, Hun

Kafkasya’da Türk Varlığının Başlangıcı Üzerine

Öz

Kafkasya, dünyanın üç kıtadan oluştuğu düşünülen
zamanlarda Asya ve Avrupa’nın geçiş yeri konumundaydı. Karadeniz’in kuzeyindeki
düzlükler iki kıtayı birleştiren ara bölge gibiydi. Günümüzde dünyanın çok daha
geniş bir yer olduğu öğrenilmesine rağmen bölgenin iki kıta arasındaki geçiş
yeri olma konumu hâlâ devam etmektedir. Bu özelliği yüzünden tarihin ilk
zamanlarından itibaren Kafkasya’da pek çok farklı topluluk görmek mümkündür.
Hint-Avrupaî, İranî ve Turanî kökenli halklar bu bölgede çok eski dönemlerden
itibaren bir arada bulunabilmiştir. Kafkasya’nın çok uluslu yapısı günümüzde de
varlığını korumaktadır.

Kafkasya XIX. yüzyılın ortalarından itibaren büyük
güçlerin hâkimiyet mücadelesine sahne olmuştur. Bu rekabetin bir sonucu olarak
bölgenin tarihi ve kültürünü sahiplenme eğilimi ortaya çıkmıştır. Avrupa’da
yapılan çeviri faaliyetlerinde yöre kaynakları yabancı dillere aktarılırken
tenkide tâbi tutulmadığından Orta Çağ tarihçilerinin dinî ve millî hislerin
etkisiyle kaleme aldığı eserlerdeki iddialar günümüze taşınmıştır. Siyasi
rekabetin tesiriyle günümüzde yazılan pek çok eserde Gürcü, Ermeni veya
Türklerin bölgenin kadim halkı olduğu, uygarlık temelini attığı ileri
sürülmüştür. Haliyle birbirinden çok farklı görüşler kaleme alınmıştır. Bu
ideolojik ve kültürel zeminde Kafkasya’daki Türk varlığının ne zaman başladığı
meselesiyle ilgili olarak da pek çok görüş ileri sürülmüştür.

Türkistan ve Türklükle bağlantıları konusunda
son yıllarda ele geçen bilgi ve belgeleri görmezden gelen belirli çevreler bu
varsayıma soğuk baksa da Kimmer ve İskitler, Kafkasya’da Türklüğün öncüleri
olarak kabul edilmelidir. Onlardan önce bölgede Türk bulunduğuna dair iddiaların
temeli bugün için zayıftır. Kıpçaklar bu topluluklardan sonra Kafkasya’ya gelen
ikinci bir grup olarak kayıtlara geçmiştir. Hunlardan itibaren ise
Kafkasya’daki Türk varlığını kesintisiz olarak takip etmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Türk, Kimmer, İskit, Kıpçak, Hun

Kaynakça

• Aksamaz, Ali İhsan, Kafkasya'dan Karadeniz'e Lazların Tarihsel Yolculuğu, İstanbul 1997. Allen, W. E. D., A History of the Georgian People, London 1971. -------------------, “The March-Lands of Georgia”, The Geographical Journal, LXXIV, (1929), s. 135-159. Aydın, Mustafa, Üç Büyük Gücün Çatışma Alanı: Kafkaslar, İstanbul 2005. Balaban, Ayhan, İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2006. Berdzenişvili, Nikoloz-Simon Canaşia, Gürcüstan Tarihi (nşr. H. Hayrioğlu), İstanbul 2000. Bratianu, Georges I., La Mer Noire, München 1969. Brosset, Marie-Félicité, Additions et Éclaircissements à l’Histoire de la Géorgie, Saint Pétersburg 1851. ---------------------------, Chronique Géorgienne, Saint Pétersburg 1830. ---------------------------, Description Géographique de la Géorgie par le Tsarévitch Waktoucht, Saint Pétersburg 1842. ---------------------------, Documents Originaux sur Les Relations Diplomatiques de la Géorgie avec la France, Paris 1832. ---------------------------, Histoire de la Georgie, I, Saint-Petersburg 1849. ---------------------------, Matériaux pour Servir a l’Histoire de la Géorgie depuis l’an 1201 jusqu’en 1755, Saint Pétersburg 1841. ---------------------------, Rapports sur un Voyage Archéologique dans la Géorgie et dans l’Arménie Exécuté en 1847-1848 sous les Auspices du Prince Vorontzof, Saint Pétersburg 1851. ---------------------------, Inscriptions Géorgiennes, Saint Pétersburg 1864. Burney, Charles-David Marshall Lang, The People of the Hills, London 1971. Büyüka, B. Ömer, Kafkas Kaynaklarına Göre İlk Yaratılışlar, İlk İnsanlık, Kafkas Gerçekleri, I-II, İstanbul 1986. Catford, J. C., “Mountain of Tongues: The Languages of the Caucasus”, Annual Rewiew of Anthropology, 6 (1997), s. 283-314. Celilov, Firidun Ağasıoğlu, “Qǝdim Subar Türkleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14 (2000), s. 279-284. ------------------------------------, Qǝdim Türk Eli Saqa-Qamǝr Boyları, Bakı 2006. Chavannes, E., Document sur la Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux, Paris 1903. Czeglédy, Károly, Bozkır Kavimlerinin Doğu’dan Batı'ya Göçleri (nşr. E. Çoban), İstanbul 1998. Çığ, Muazzez İlmiye, Sümerliler Türklerin Bir Koludur, İstanbul 2013. de Morgan, Jacques, The History of the Armenian People, Boston 1918. de Saint-Martin, M. Vivient, Etudes de Geographie Ancienne et D'Ethnographie Asiatique, I, Paris 1850. Değişen Dünya Düzeninde Kafkasya (nşr. O. Yeşilot), İstanbul 2005. Dıxon, Johnson, The Armenians, Blackburn 1916. Doğan, İsmail, Kafkasya’daki Göktürk (Runik) İşaretli Yazılar, Ankara 2000. Dulaurier, M. E., Bibliotheque Historique Arménienne, Chronique de Matthieu d’Edesse (962-1136) avec la Continuation de Gregioire le Pretre Jusqu’en 1162, Paris 1858. --------------------, Recherches sur la Chronologie Arménienne, I, Paris 1859. Durmuş, İlhami, İskitler (Sakalar), Ankara 1993. Engin, Arın, Sümer Türkleri, İstanbul 1968. Erken İç Asya Tarihi (nşr. D. Sinor), İstanbul 2000. Exploring the Caucasus in the 21st Century (nşr. F. Companjen vd.), Amsterdam 2010. Extrait de la Chronique de Sembad (nşr. V. Langlois), Saint Pétersburg 1862. Filian, George H., Armenia and her People, Hartford 1896. Frye, Richard N., The Heritage of Persia, London 1962. Geçmişten Günümüze Dönüşen Orta Asya ve Kafkasya (nşr. Y. Demirağ-C. Karayeli), Ankara 2006. Ghambashidze, D., The Caucasus, London 1918. Giraud, Rene, Göktürk İmparatorluğu (nşr. İ. Mangaltepe), İstanbul 1999. Golovin, Ivan, The Caucasus, London 1854. Grousset, René, Bozkır İmparatorluğu (nşr. M. R. Uzmen), İstanbul 1980. Gumilëv, L. N., Hunlar (nşr. A. Batur), İstanbul 2002. Histoire Chronologique par Mkhithar d’Airivank (nşr. M. Brosset), Saint Pétersburg 1869. Histoire d’Arménie par le Patriarche Jean VI (nşr. M. J. Saint-Martin), Paris 1841. Histoire d’Arménie par le Vartabet Kiracos de Gantzac (nşr. M. Brosset), Saint Pétersburg 1871. Issaverdens, James, Armenia and the Armenians, Venice 1874. Jacobson, Esther, The Art of the Scythians, Leiden 1995. Karatay, Osman, Türklerin Kökeni, Ankara 2012. Kasım, Kamer, Soğuk Savaş Sonrası Kafkasya, Ankara 2009. Klaproth, Julius Heinrich, Tableau Historique, Géographique, Ethnographique et Politique du Caucase et des Provinces Limitrophes entre la Russie et la Perse, Paris 1827. -------------------------------, Voyage au Mont Caucase et en Géorgie, I, Paris 1823. Koçu, Reşat Ekrem, Sümer Türkleri, İstanbul 1933. Konukçu, Enver, Kuşan ve Akhunlar Tarihi, Ankara 1973. Kristensen, Anne Katrine Gade, Who Were the Cimmerians and Where did They Come From? (nşr. J. Laessøe), Copenhagen 1988. Ksenophon, Anabasis (nşr. T. Gökcöl), İstanbul 1984. Langlois, Victor, Collection des Historiens Anciens et Modernes de l’Arménie, I-II, Paris 1869. -------------------, Numismatique de la Géorgie au Moyen Age, Paris 1852. -------------------, Numismatique de l’Arménie au Moyen Age, Paris 1855. -------------------, Numismatique de l’Arménie dans l’Antiquité, Paris 1859. -------------------, Numismatique Générale de l’Arménie, Paris 1859. Memiş, Ekrem, İskit’lerin Tarihi, Konya 1987. Minns, E. H., “The Scythiens and Northern Nomads”, The Cambridge Ancient History, III, Cambridge 1970, s. 187-205. Mitchiner, Michael, Establishment of the Scythians in Afghanistan and Pakistan, London 1976. Moser, Louis, The Caucasus and its People, London 1856. Narain, A. K., The Earliest Sakas of South Asia, 1998. Necef, Ekber N.-Ahmet Anna Berdiyev, Hazar Ötesi Türkmenleri, İstanbul 2003. Nemeth, Gyula, Attila ve Hunları (nşr. Ş. Baştav), Ankara 1982. Orbelian, Stephannos, Histoire de la Siounie, I-II (nşr. M. Brosset), Saint Pétersburg 1864-1866. Orta Asya ve Kafkasya’da Güç Politikası (nşr. M. T. Demirtepe), Ankara 2008. Oukhtanes D’Ourha, Histoire en Trois Parties (nşr. M. Brosset), Saint Pétersburg 1870. Öztürk, Rukiye, Grek ve Latin Kaynaklarına Göre İskit, Sarmat ve Avrupa Hunlarında Askeri Kültür (MÖ. V. YY-MS. VI. YY), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007. Panossian, Razmik, The Armenians, London 2006. Pinkerton, John, A Dissertation on the Origin and Progress of the Scythians or Goths, London 1787. Pliny, Natural History, II (nşr. H. Rackham), London 1947. Recueil des Historiens des Croisades, I, Documents Arméniens (nşr. E. Dulaurier), Paris 1869. Rice, Tamara Talbot, The Scythians, London 1961. Rolle, Renate, The World of the Scthians (nşr. F. G. Walls), Berkeley 1989. Saint-Martin, M. J., Mémoires Historiques et Géographiques sur l’Arménie, I-II, Paris 1818-1819. Sandalgian, Joseph, Histoire Documentaire de l’Armenie, I, Rome 1917. Sauter, Hermann, Studien zum Kimmerierproblem, Bonn 2000. Siharulidze, Yuri-Alexandre Manvelişvili vd., Trabzon’dan Abhazya’ya Doğu Karadeniz Halklarının Tarih ve Kültürleri (nşr. H. Hayrioğlu), İstanbul 1998. Somuncuoğlu, Servet, Taştaki Türkler, İstanbul 2008. Suny, Ronald Grigor, The Making of the Georgian Nation, London 1989. Table Chronologique, Collection d’Historiens Arméniens, I-II (nşr. M. Brosset), Saint Pétersburg 1876. Tarhan, M. Taner, “Eski Anadolu Tarihinde Kimmerler”, Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü I. Araştırma Sonuçları Toplantısı (İstanbul 23-26 Mayıs 1983) Bildirileri, Ankara 1984, s. 109-120. ---------------------, “Eskiçağ’da Kimmerler Problemi”, VII. Türk Tarih Kongresi (Ankara 11-15 Ekim 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler, III, Ankara 1979, s. 355-369. ---------------------, “İskitler’in Dini İnanç ve Adetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XXIII (1969), s. 145-180. ---------------------, “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler Kimmer ve İskitler”, Türkler, 1, Ankara 2002, s. 598-611. Togan, A. Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, I, İstanbul 1981. Tuna, Osman Nedim, Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi ve Türkçenin Yaşı Meselesi, Ankara 2011. Von Hazthausen, Baron August, The Tribes of the Caucasus, London 1855. Yıldırım, Kürşat, “Erken Tabgaç (Toba) Tarihinin Ana Hatları”, Turkish Studies, 7/3 (Summer 2012), s. 2711-2738.