XVI. Asır Aşk Mesnevilerinde Güzelin Tasviri

Yıl 2022, Cilt: 3 Sayı: 1, 56 - 83, 30.06.2022

Merve İnci

Öz

Çağının roman ihtiyacını karşılayan mesnevî, beyit sayısında herhangi bir sınırlamanın olmaması sebebiyle şairlerin uzun tahayyüller sunmasına imkân tanımıştır. Yazarların hayal dünyası edebî tasvirler aracılığıyla görünür kılınmıştır. Bu tasvirler sayesinde yazar son derece renkli, özgün resimler ortaya koymuştur.
Mesnevinin Türk edebiyatındaki gelişimine bakıldığında en fazla eserin on altıncı asırda verildiği görülmektedir. Bahse konu olan dönemde şairler sanat endişesiyle eserler kaleme almış, devletin güçlenmesiyle birlikte yazarlara verilen desteğin artmasıyla mesnevilerin sayısında ciddi artış yaşanmıştır.
Bu çalışmada on altıncı asır mesnevilerinden aşk konulu mesneviler tercih edilmiştir. Tercih edilen bu başlık altında dönemin önde gelen şairlerin eserleri seçilmiş, aynı isimli eserler arasından iz bırakan metinler incelemede yerini almıştır. Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn’u, Zâtî’nin Şem’ ü Pervâne’si, Lâmi’î Çelebi’nin Veyse vü Râmîn’i ve Vâmık u Azrâ’sı, Taşlıcalı Yahyâ’nın Yûsuf ile Zelihâ’sı ve Şâh u Gedâ’sı, Vücûdî’nin Hayâl ü Yâr’ı, Fazlî’nin Gül ü Bülbül’ü, Celilî’nin Hüsrev ü Şîrîn’i, Abdî’nin Gül ü Nevrûz’u, Vâlî’nin Hüsn ü Dil’i edebî tasvirler bağlamında incelenmiştir. Klasik şiirin merkezinde yer alan kadına dair güzellik unsurlarının tasviri ise çalışmanın yönü olarak belirlenmiştir.
Yapılan incelemede, on altıncı asır öncesinde kaleme alınan eserler ve incelenen eserler arasında mukayeseye başvurularak özgün söylemlerin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda incelenen metinlerden elde edilen veriler on altıncı asır şairlerinin hem dil hem imge dünyalarının değişim ve gelişimini ortaya koyan örneklerle çalışmada yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler

XVI.asır, mesnevi, edebî tasvir, güzellik unsurları

The Description of the Beautiful in the Sixteenth Century Love Masnavis

Öz

The Turkish masnavi tradition, which has completed its development since the 15th century, gives birth to its most beautiful works in 16th century, as a result of the great imagination and high language ability of the poets. The fact that the genre which enables poets to show their talents via literary descriptions is especially lyrical masnavi, has been essential in the selection of works. In 16th century, there was a great development in every aspect so it has been considered in this study in terms of presenting the development and change in language. Language, which is a living being, is a matter of fact shaped according to the period in which it is spoken or written. Based on this fact, in this article, the works named Leylâ ile Mecnûn, Yûsuf ile Zelîhâ, Şem‘ ü Pervâne, Gül ü Bülbül, Gül ü Nevrûz, Hüsrev ü Şîrîn, Vâmık u Azrâ, Veyse vü Râmin, Hüsn ü Dil, Hayâl ü Yâr and Şâh u Gedâ have been studied in the context of description of elements of beauty, in order to analyze the effects of the magnificence of the 16th century in language.In the analyzing of the works under various headings and subtitles, the concepts and contexts that were discovered to be used for the first time in this century have been tried to be interpreted with examples. Original statements and innovations indicates that this study has reached its goal. The concepts examined and determined during the study are important because of the fact that they express the change and development in the field of language and expression

Anahtar Kelimeler

sixteenth century, masnawi, literal descriptions, beauty elements

Kaynakça

• Abdî (1577). Altunmeral, Mehmet, (2011), Abdî’nin Gül ü Nevrûz’u (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi.
• Celilî (1512). Kazan Nas, Şevkiye, (2012), Celîlî’nin Husrev u Şîrîn Mesnevisi. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Develioğlu, Ferit (2012). “Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat” (12.bs.). Ankara. Aydın Kitabevi
• Erdoğan Taş, Mehtap. (2018), Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Fazlî (1553). Öztekin, Nezahat, (2002), Fazlî, Gül ü Bülbül, Akademi Kitabevi, İzmir.
• Fuzûlî (1536). Doğan, Muhammed, (2015), Fuzûlî, Leylâ ile Mecnûn. İstanbul: Yelkenli Yayınevi.
• Kurnaz, Cemal (2011). Muhteşem Yüzyıl Edebiyatı. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Lâmi’î Çelebi (1528). Kavukçu, Fatma Zehra,(1994), Lâmi’î Çelebi, Veyse vü Râmîn [Giriş-Metin]. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi.
• Lâmi’î Çelebi (ty). Ayan, Gönül, (1998), Lâmi’î Vâmık u Azrâ [İnceleme-Metin]. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı(2015). Divan Edebiyatı-Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Pala, İskender (1991). yine-i İskender Maddesi TDV İslam Ansiklopedisi c. 4, s. 252. İstanbul.
• Pala, İskender (1993). Çâh-ı Bâbil Maddesi TDV İslam Ansiklopedisi c.8, s. 186. İstanbul.
• Şentürk, A. Atilla (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Şentürk, A. Atilla (2017). Osmanlı Şiir Kılavuzu c.2. İstanbul: OSEDAM.
• Taşlıcalı Yahyâ (1537). Yoldaş, Kazım, (1993), Taşlıcalı Yahyâ Bey, Şâh u Gedâ [İnceleme-Metin]. İnönü Üniversitesi.
• Taşlıcalı Yahyâ (1541). Çavuşoğlu, Mehmet, (1979), Taşlıcalı Yahyâ, Yûsuf ve Zelîhâ. İstanbul: Üniversite Yayınları.
• Vâlî (1588). Köksal, Mehmet Fatih ,(1996), Yenipazarlı Vâlî’nin Hüsn ü Dil Mesnevisi. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi.
• Vücûdî (1594). Aydemir, Yaşar, (2007), Vücûdî, Hayâl ü Yâr. Ankara: Birleşik Kitabevi.
• Yılmaz, Mehmet (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Zâtî (1531). Armutlu, Sâdık, (1998), Zâtî’ni Şemʻ ü Pervânesi (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, İnönü Üniversitesi.