Universe Design in The Oral Culture Products of The Sakha (Yakut) Turks

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 38 - 52, 30.06.2023

Alper Keser

https://doi.org/10.58306/wollt.1255527

Öz

Sakha (Yakut) people are a Turkish ethnic group who migrated from the steppes around Lake Baikal and the Angara River and made the Lena basin their home. While they use the name Sakha to describe themselves, they are referred to as Yakut in Russian and European literature. Today, the Sakha (Yakut) Turks living in the Sakha Republic (Yakutia), which is part of the Russian Federation, have transitioned from oral culture to written culture relatively recently due to the Russification and Christianization policies of the Russian Tsardom since the 19th century. Until this time, the cultural accumulation of the Sakha (Yakut) Turks has only been preserved in memory and has been transferred from generation to generation through word and ritual. Based on the oral and written cultural accumulations of today, it is seen that the Sakha (Yakut) Turks have a rich narrative corpus, especially the heroic epics called olonkho. However, due to factors such as the fact that the Sakha (Yakut) Turks live in a geography far from Turkey, they were governed under the umbrella of the Soviet Union for many years, and most of the sources were written Russian and Sakha (Yakut) Turkish, studies related to the Sakha (Yakut) Turks in Turkey have remained limited in number. Therefore, it is necessary to conduct new studies on the cultural accumulation of the Sakha (Yakut) Turks. In this study, it is primarily aimed to contribute to the elimination of the deficiency related to the subject. In line with this goal, the universe design of the Sakha (Yakut) Turks was examined through oral cultural products that contain the cultural codes of societies, bringing society members together around common goals and values and their traditional worldview have been tried to be clarified. As a result of the text-centered study, it was concluded that the universe design of the Sakha (Yakut) Turks aligns with the Turkish worldview of the steppe culture.

Anahtar Kelimeler

Sakha (Yakut) Turks, Universe Design, Traditional Worldview

Saḫa (Yakut) Türklerinin Sözlü Kültür Ürünlerinde Evren Tasarımı

Öz

Saḫalar, Baykal Gölü ve Angara Nehri çevresindeki bozkırlardan göç edip, Lena havzasını kendilerine yurt kılan Türk halkıdır. Onlar kendilerini tanımlamak için Saḫa ismini kullansalar da Rus ve Avrupa literatüründe Yakut olarak anılırlar. Günümüzde Rusya Federasyonu’na bağlı olarak Saḫa Yeri’nde (Yakutistan) yaşayan Saḫa (Yakut) Türkleri, sözlü kültürden yazılı kültüre oldukça geç bir zamanda, Rus Çarlığı’nın Ruslaştırma ve Hristiyanlaştırma politikası sonucu 19’uncu asırdan itibaren geçmiştir. Bu zamana kadar Saḫa (Yakut) Türklerinin kültürel birikimi sadece bellekte muhafaza edilmiş, söz ve ritüel aracılığıyla nesilden nesile aktarılmıştır. Günümüzde sözlü ve yazılı kültür birikimleri dikkate alındığında Saḫa (Yakut) Türklerinin başta oloñḫo adı verilen kahramanlık destanları olmak üzere zengin bir anlatı külliyatına sahip olduğu görülmektedir. Fakat Saḫa (Yakut) Türklerinin Türkiye’den çok uzak bir coğrafyada yaşamaları, uzun yıllar Sovyetler Birliği çatısı altında idare edilmeleri, kaynakların çoğunluğunu Rusça ve Saḫa (Yakut) Türkçesi ile yazılmış eserler oluşturması gibi etmenler sebebiyle, Türkiye’de Saḫa (Yakut) Türkleri ile ilgili çalışmalar sınırlı sayıda kalmıştır. Dolayısıyla Saḫa (Yakut) Türklerinin kültürel birikimiyle ilgili yeni çalışmaların yapılması bir gereklilik arz etmektedir. Ele alınan çalışmada da öncelikli olarak konuyla ilgili eksikliğin giderilmesine bir katkı sunmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda toplumların kültürel kodlarını içerisinde barındıran, ortak amaç ve değerler merkezinde toplum mensuplarını bir araya getiren sözlü kültür ürünleri üzerinden Saḫa (Yakut) Türklerinin evren tasarımı incelenmiş ve geleneksel dünya görüşü aydınlatılmaya çalışılmıştır. Metin merkezli yürütülen çalışmanın sonucunda Saḫa (Yakut) Türklerinin evren tasarımı ile bozkır kültürü Türk evren anlayışının örtüştüğüne kanaat getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saḫa (Yakut) Türkleri, Evren Tasarımı, Geleneksel Dünya Görüşü

Kaynakça

• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, M. (2005). “Türk Destanlarında Evren Tasarımı”. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, ss. 65-75, İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Culuruyar Ńurgun Bootur (1947). Bogatırskiy Epos Yakutov. C. 1, Yakutsk: Gosizdat YASSR.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. (Çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
• Ergis, G.U. (1974). Oçerki Po Yakutskomu Folkloru. Moskva: Nauka.
• Fedorov A. S. (2011). Öbüge Siere-Tuoma. Cokuuskay: Biçik.
• Goroḫov, N. S. (1884). “Yüryüng Uolan”. İzvestiya Vostoçno-Sibirskogo Otdela İmperatorskogo Russkogo Geografiçeskogo Obşestva, 15: 5-6, ss. 43-60, İrkutsk.
• Ḫudyakov, İ. A. (1969). Kratkoe Opisanie Verḫoyanskogo Okruga. Leningrad: Nauka.
• Kııs Debiliye (1993). Pamyatniki Folklora Narodov Sibiri i Dalnego Vostoka. C. 4, Novosibirsk: Nauka.
• Kör Buuray (2014). Saḫa Booturdara. C. 13, Cokuuskay: Biçik.
• Ksenefontov, G. V. (2011). Yakut Şamanlığı. (Çev. Atilla Bağcı). Konya: Kömen Yayınları.
• Kulakovskiy, A. E. (1979). Nauçnıe Trudı. Yakutsk: Yakutskoe Knijnoe İzdatelstvo.
• Lindenau, Y. İ. (1983). Opisanie Naradov Sibiri. Magadan: Magadanskoe Knijnoe İzdatelstvo.
• Modun Er Soğotoḫ (1996). Pamyatniki Folklora Narodov Sibiri i Dalnego Vostoka. C. 10, Novosibirsk: Nauka.
• Oloñḫo Uran Tıla (2010). Cokuuskay: Kompaniya “Dani Almas”.
• Ovçinnikov, M. (1912). “Kyunney i Yüryakyan (Yakutskoe predanie)”. Sibirskiy Arḫiv: Jurnal, arḫeologii, istorii i etnografii Sibiri, 1: 5, ss. 363-372, İrkutsk.
• Oyunskiy, P. A. (1959). Ayımńılar. C. 4, Yakutsk: Saḫa Sirineeği Kinige İzdatelstvota.
• _____________ (1962). Ayımńılar. C. 7, Yakutsk: Saḫa Sirineeği Kinige İzdatelstvota.
• Pekarskiy, E. K. (1959a). Slovar Yakutskogo Yazıka. C. 1, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• _____________ (1959b). Slovar Yakutskogo Yazıka. C. 2, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• _____________ (1959c). Slovar Yakutskogo Yazıka. C. 3, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Popov, A. A. (1949). “Materialı Po İstorii Religii Yakutov Bıvşego Vilyuysogo Okruga”. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii. C. 11, ss. 255-323, Moskova-Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
• Puhov İ. V. (2015). Yakut Kahramanlık Destanı Olonho. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Roux, J. P. (2002). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. (Çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Saydam, M. B. (1997). Deli Dumrul’un Bilinci. İstanbul: Metis Yayınları.
• Seroşevsky, V. L. (2019). Saka Yakutlar. (Çev. Arif Acaloğlu). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sidorov, E. S. (1978). “Obraz Mira u Drevniḫ Yakutov”. Epiçeskoe Tvorçestvo Narodov Sibiri i Dalnego Vostoka, ss. 162-166, Yakutsk: İzdanie Yakutskogo Filiala SO AN SSSR.
• Tarasov N. M. (2006). “Büdürüybet Nüher Böğö”. Berdigesteeḫ: “Üle Küühe” Ḫahıat Redaktsiyata.
• Toñ Saar Buḫatıır (2003). Saḫa Booturdara. C. 3, Cokuuskay: Biçik
• Toyon Cağarıma (1959). Yakutskay: Saḫa Sirineeği Kinige İzdatelstvota.
• Toyon Ńurgun-Buḫatıır (1908). Obraztsı Narodnoy Literaturı Yakutov, 1: 2, Sankt-Peterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk.
• Troşçanskiy, V. P. (1902). Evolyutsiya Çernoy Verı (Şamanstva) u Yakutov. Kazan: Tipo-litografiya İmperatorskogo Universiteta.
• Vasilyev, V. N. (1910). “Izobrajeniya Dolgano-Yakutskiḫ Duḫov, Kak Atributu Şamanstva”. Jivaya Starina, 19: 4, ss. 269-288, Peterburg.
• Yastremskiy, S. V. (1929). Obraztsı Narodnoy Literaturı Yakutov. C. 7, Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.