The Problematic of Terminology Standardization: Terminological Need Levels in Turkish Translations of Umberto Eco's Opera Aperta

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 96 - 119, 30.06.2024

Sündüz Öztürk Kasar , Dilara Duymaz

https://doi.org/10.58306/wollt.1491333

Öz

The theoretical work Opera Aperta by Umberto Eco has been incorporated into the Turkish literary canon through four different translations, with the first being an indirect translation from French into Turkish. The book had a great repercussion both in its own country and in the countries, it reached through translation. The same effect has been created by its translations in Turkey. The initial two sections of the study examine the publication and translation processes of Açık Yapıt in Turkey. In the aforementioned work, Umberto Eco attempts to elucidate the poetics and concept of "open work" by employing the theories of social sciences and physical sciences. He draws upon a multitude of fields, including quantum physics, mathematics, information theory, aesthetics, plastic arts, music, and cinema. One of the most important problems encountered in the translation of such an interdisciplinary theoretical work is undoubtedly the translation of terms. The present study analyses the terminology employed in the chapter headings and subheadings of Opera Aperta and its three Turkish translations, with particular attention to terminology standardization. The terms included in the main headings and subheadings are comparatively analysed along with their translations in the aforementioned book's three translations derived from the Italian original. The findings indicate that three of the eight main headings and only one of the twenty nine subheadings ensure the terminology standardization. The terms for which there is no terminology standardization are listed and analysed within the context of "Terminological Need and Creativity Levels Scheme" developed by Sündüz Öztürk Kasar. The number of terms that have more than one counterpart in Turkish indicates that the terminology standardization has not been achieved in the field of social science theory. Based on the interpretation of the findings within the framework of standardization of terminology and the evaluations related to the translation process, this paper discusses the qualities that translators of theoretical texts should possess.

Anahtar Kelimeler

Opera Aparta, the open work, Umberto Eco, terminological creativity level, terminological need level

Terim Birliği Sorunsalı: Umberto Eco'nun Opera Aperta Başlıklı Yapıtının Türkçe Çevirilerinde Terimsel Gereksinim Düzeyleri

Öz

Umberto Eco’nun kuramsal nitelikteki eseri Opera Aperta ilki Fransızca ara dilden olmak üzere dört farklı çeviri ile Türk edebiyat dizgesinde yer bulmuştur. Hem kendi ülkesinde hem de çeviri yoluyla ulaştığı ülkelerde büyük yankı uyandıran eser, ülkemizde çevirileriyle bir tartışma alanı yaratmıştır. Çalışmanın ilk iki bölümünde Açık Yapıt’ın yayın süreci ve ülkemizdeki çeviri süreci ele alınmaktadır. Söz konusu eserinde sosyal bilimler ve fen bilimleri kuramlarından yararlanarak açık yapıt poetikasını ve kavramını anlatmayı amaçlayan Eco, kuantum fiziği, matematik, bilgi kuramı, estetik, plastik sanatlar, müzik ve sinema gibi birçok alandan yararlanmıştır. Disiplinlerarası nitelikteki böyle bir kuramsal eserin çevirisinde karşılaşılan en önemli sorunlardan biri şüphesiz terim çevirilerinde yaşanmaktadır. Bu çalışmada araştırma nesnelerimiz Opera Aperta ve kaynak dilden yapılan üç Türkçe çevirisinin bölüm başlıkları ve alt başlıklarında yer alan terimler, terim birliği bağlamında incelenmektedir. Çalışmada bölümlerin ana başlık ve alt başlıklarında yer alan terimler listelenerek İtalyanca kaynak dilden yapılan üç çeviri metinde karşılıkları bulunmuştur. Sekiz ana başlıktan üçünde, yirmi dokuz başlıktan yalnızca birinde terim birliği sağlandığı görülmüştür. Terim birliği sağlanmayan başlıklarda yer alan terimler listelenerek Sündüz Öztürk Kasar’ın geliştirdiği “Terimsel Gereksinim ve Yaratıcılık Düzeyleri Şeması” bağlamında analiz edilmiştir. Birden fazla karşılığı olan terim sayısı düşünüldüğünde Türkçede, sosyal bilimler kuramlarında terim birliği sağlanamadığı görülmektedir. Çeviri süreciyle ilgili değerlendirmeler ve terim birliği bağlamında elde edilen bulgular yorumlandığında kuramsal metin çevirmenlerinin sahip olması gereken niteliklere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Opera Aperta, açık yapıt, Umberto Eco, terimsel gereksinim düzeyi, terimsel yaratıcılık düzeyi

Kaynakça

• Casadei, A., Santagata, M., (2007), Manuale di letteratura italiana contemporanea, Roma: GLF Editori.
• Chin, D. (1991), From Popular to Pop. The Arts in/of Commerce: Mass Media and the New Imagery, Performing Arts Journal, 13/1, 5-20.
• De Mauro T., Eco, U., (1973) Parlare, leggere, scrivere, 23.04.2024 Rai Scuola https://www.raiscuola.rai.it/letteraturaitaliana/articoli/2021/02/Parlare-leggere-scrivere---Stranieri-in-patria-d2af7181-4960-4d44-9c03-d477c2cdffcf.html adresinden alındı.
• Eco, U. (1962), Opera Aperta, Milano: Bompiani.
• Eco, U. (1967), Opera Aperta, II. Edizione, Milano: Bompiani.
• Eco, U. (1971), Opera Aperta, III. Edizione, Milano: Bompiani.
• Eco, U. (1974), Opera Aperta, IV. Edizione, Milano: Bompiani.
• Eco, U. (1989), The Open Work, Cambridge: Harvard University Press.
• Eco, U. (1992), Açık Yapıt, İstanbul: Kabalcı.
• Eco, U. (2000), Açık Yapıt, İstanbul: Can Yayınları.
• Eco, U. (2001), Açık Yapıt, İstanbul: Can Yayınları.
• Eco, U. (2013), Opera Aperta, IX. Edizione, Milano: Bompiani.
• Eco, U. (2015), L'œuvre ouverte, Paris: Éditions du Seuil.
• Eco, U. (2016), Açık Yapıt, İstanbul: Can Yayınları.
• Eco, U. (2023), Opera Aperta, I. Edizione, Milano: La nave di Teseo.
• Hürriyet, (2001) “Çevirmen yayınevini suçladı”, 22.04.2024 tarihinde Hürriyet Gazetesi, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/cevirmen-yayinevini-sucladi-38256513 adresinden alındı. Kaplan, S., (2001), “Kötü çeviri okuyucudan döndü”, 22.04.2024 tarihinde Hürriyet Gazetesi, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/kotu-ceviri-okuyucudan-dondu-38254738 adresinden alındı.
• NTV-MSNBC. (2001), “Umberto Eco’nun kitabı geri çekildi”, 22.04.2024 tarihinde NTV-MSNBC, http://arsiv.ntv.com.tr/news/56256.asp#BODY adresinden alındı.
• Özcan, L. (2021). Bir çeviri türü olarak sosyal bilimler çevirisi özellikleri, çeviri olguları ve mesleki yeterlilikleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 1052-1066. DOI: 10.29000/rumelide.897354
• Öztürk Kasar, S. (2008), Paul Ricœur ve Çeviri Üzerine, Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 18, 35-48.
• Öztürk Kasar, S., (2012), Sosyal Bilimlerde Çeviri/Aktarılabilirlik ve Kültürler Üstü İletişim Konulu Uluslararası Paris Kolokyumunun Düşündürdükleri, Dilbilim, 24, 1-8.
• Öztürk Kasar, S., (2017), Sémantique structurale’i Türkçeye Nasıl Çevirmeli?, Cogito, 86, 308-315.
• Öztürk Kasar, S., Tuna, D., (2017), Sosyal Bilimler Alanında Terimcelerin Çevrilmesi ve Türkçe Terim Üretimi, Turkish Studies, 12/13, 415-436.
• Parlak, B. (2008), Yayınevi Politikaları Açısından Türkiye’de Açık Yapıt Çevirileri, Akşit Göktürk’ü Anma Toplantısı Yazında Politika Çeviri Politikaları, 121-131.
• Parlak, B. (2010), The Place of Umberto Eco’s Works in the Turkish Translational Literary System: How the Open Work Became “Closed” in its Turkish Translations?, İ.Ü. Çeviribilim Dergisi/I.U. Journal of Translation Studies, vol.1, 21-50.
• Polat M. S., (2000). “Eco ve Açık Yapıt”, 22.04.2024 tarihinde NTV http://arsiv.ntv.com.tr/news/52329.asp adresinden alındı.
• Rifat M., Rifat S., Koş A., Tekgül D., (2010), Göstergebilim, Dilbilim ve Çeviribilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Sollazzo, F. (2016), Il nuovo tipo antropologico e il suo modello sociale, M. Zanarella ve L. Spurio içinde, Pier Paolo Pasolini, il poeta civile della borgate a quarant’anni dall’assassinio (108-112) Firenze: PoetiKanten Edizioni.
• Vardar B., (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual Yayıncılık.
• Villa. A. (2013), Il miracolo economico italiano, 23.04.2024 tarihinde Treccani https://www.treccani.it/enciclopedia/il-miracolo-economico-italiano_%28Il-Contributo-italiano-alla-storia-del-Pensiero:-Tecnica%29/ adresinden alındı.
• Biyografta, (t.y.), “Yakup Şahan”, 15.05.2024 tarihinde Biyografya https://www.biyografya.com/biyografi/19390 adresinden alındı.
• Gün Işığı Kitaplığı (t.y.), “Nilüfer Uğur Dalay”, 5.05.2024 tarihinde Gün Işığı Kitaplığı https://gunisigikitapligi.com/kisiler/nilufer-ugur-dalay/https://www.pandora.com.tr/Yazar/nilufer-ugur-dalay/29224 adresinden alındı.
• Notos Kitap, (t.y), “Pınar Savaş”, 15.05.2024 tarihinde Notos Kitap https://notoskitap.com/n/ceviren/pinar-savas/ adresinden alındı.
• Kitap Yurdu, (t.y), “Pınar Savaş”, 15.05.2024 tarihinde Kitap Yurdu https://www.kitapyurdu.com/yazar/pinar-savas/21681.html adresinden alındı.
• 1000kitap, (t.y), “Tolga Esmer”, 15.05.2024 tarihinde 1000 kitap https://1000kitap.com/yazar/tolga-esmer?hl=tr adresinden alındı.
• Wikipedia, (t.y.), “Transazione” 23.04.2024 tarihinde Wikipedia https://it.wikipedia.org/wiki/Transazione_(psicologia) adresinden alındı.
• Pandora Kitap, (t.y.), “Tolga Esmer”, 15.05.2024 tarihinde Pandora Kitap https://www.pandora.com.tr/Yazar/tolga-esmer/24363 adresinden alındı.
• Türk Matematik Derneği, (t.y.) Matematik Terimleri Sözlüğü, 23.04.2024 tarihinde https://tmd.org.tr/wp-content/uploads/2019/03/TMD_Terimler-ve-Dizin.pdf adresinden alındı.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/
• Treccani Vocabolario, https://www.treccani.it/vocabolario/