TÜRKİYE'DE SİYASAL PARTİLERİN KURUMSALLAŞMA SORUNU: DOĞRU YOL PARTİSİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Sayı: 49, 89 - 124, 20.09.2024

Uğur Ülger , Ömer Faruk Gençkaya

Öz

Bu çalışmada Doğru Yol Partisi (DYP) kurumsallaşma teorileri açısından değerlendirilerek ömrünü devam ettirememesinin nedenleri araştırılmıştır. Çalışmada Randall ve Svâsand’ın parti kurumsallaşmasına dair yaklaşımından yararlanılmış; DYP sistemlilik, değer aşılama, karar verme özerkliği ve somutlaşma özellikleri açısından incelenmiştir. Sistemlilik kavramı parti kökeniyle, finansal kaynaklarıyla, liderlik ve hizip yapısıyla, kayırmacılık ilişkileriyle ilgilidir. Değer aşılama kavramı örgütün araçsallaştırılmadan kendisi için değerli hale gelmesini anlatmaktadır. Karar verme özerkliği partinin karar alma süreçlerini dışarıdan bağımsız bir biçimde gerçekleştirip gerçekleştiremediğini incelemektedir. Somutlaşma ise partinin kamusal tahayyülde diğer örgütlerden ayırt edilebilir biçimde var olmasıdır. DYP’de parti içi hiziplerin idare edilemeyerek tasfiye edilmesi, parti üyeleri ve seçmen üzerinde değer aşılama konusunda başarısız olunmasına neden olmuş ve seçmen kayganlığını artırmıştır. Geçmişte Adalet Partisi döneminde seçmenle kurulan kayırmacılık ilişkilerinin DYP döneminde kurulamamış olması da bu noktada etkendir. Ayrıca parti içi politika tutarsızlığı ve Anavatan Partisi ile ideolojik sınırların bulanıklaşması somutlaşmayı zorlaştırmıştır. Sonuç olarak DYP değişen koşullara uyum sağlayabilme yeteneğini kaybetmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğru Yol Partisi, DYP, Siyasi Partiler, Siyasi Parti Kurumsallaşması, Merkez Sağ.

Kaynakça

• “Ağar: Gündem Laiklik Değil”, Yeni Şafak, 23.12.2003, https://www.yenisafak. com/gundem/agar-gundem-laiklik-degil-2709095, Erişim Tarihi: 21.10.2018.
• “Çiller’in Laiklik Dönüşü”, Milliyet, 20.02.1997, http://www.milliyet.com. tr/1997/02/20/siyaset/ciller.html, Erişim Tarihi: 19.10.18.
• “DYP’de Üye Sayısı 600 Bine Düştü”, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/ gundem/dypde-uye-sayisi-600-bine-dustu-39203073, Erişim Tarihi: 07.05.2024.
• “DYP’de Üye Sayısı 600 Bine Düştü”, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/ gundem/dypde-uye-sayisi-600-bine-dustu-39203073, Erişim Tarihi: 07.05.2024.
• “DYP’li Muhaliflerden Ağar’a Ağır Eleştiri”, Hürriyet, http://www.hurriyet. com.tr/gundem/dypli-muhaliflerden-agara-agir-elestiri-322168, Erişim Tarihi: 20.10.2018.
• “Siyasi Partiler Kronolojisi”, T24, http://t24.com.tr/haber/siyasi-partiler- kronolojisi,19432, Erişim Tarihi: 20.10.18.
• “Süleyman Demirel’in Siyasi Hayatı”, Milliyet, http://www.milliyet.com. tr/suleyman-demirel-in-siyasi-hayati-istanbul-yerelhaber-841983/, Erişim Tarihi: 21.10.2018.
• Acar, Feride. “The True Path Party, 1983-1989”, Political Parties and Democracy in Turkey, (Ed.: Metin Heper - Jacob M. Landau), London: I. B. Tauris& Co Ltd, 1991.
• Adalı, Muhammet Şibli, Ahmet Mithat Odabaş, “Doğuş Teorileri, Parti Tipolojileri ve Kurumsallaşma Yaklaşımı Açısından Refah Partisi”. Educational & Social Science Journal. C. 8, S. 5.
• Akkaş, Salih Adalet Partisi ve İdeolojisi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1989.
• Arter, David, Elina Kestilä-Kekkonen, “Measuring the Extent of Party Institutionalisation: the Case of a Populist Entrepreneur Party”, West European Politics, C. 37, S. 5.
• Ayan Musil, Pelin, Authoritarian Party Structures and Democratic Political Setting in Turkey, New York: Palgrave Macmillan, 2011.
• Aydın, Suavi, Yüksel Taşkın, 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, 3. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2015.
• Basedau, Matthias, Alexander Stroh, “Measuring Party Institutionalization in Developing Countries: A New Research Instrument Applied to 28 African Political Parties”, GIGA Working Papers, S. 69, 2008.
• Bértoa, Fernando Casal, Zsolt Enyedi, Party System Closure: Party Alliances, Government Alternatives, and Democracy in Europe, Oxford University Press, Oxford, 2021. Bıçak, Anıl, 12 Eylül Sonrasında Siyasi Yasaklar Süreci ve 1987 Halk Oylaması, Librakitap, İstanbul, 2022.
• Bolleyer, Nicolle, New Parties in Old Party Systems: Persistence and Decline in Seventeen Democracies, Oxford University Press, Oxford, 2013.
• Bolleyer, Nicolle, Patricia Correa, Gabriel Katz, “Political Party Mortality in Established Party Systems: A Hierarchical Competing Risks Approach”, Comparative Political Studies, C. 52, S. 1.
• Bora, Tanıl, Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler, İletişim Yayınları, 2017.
• Bölükbaşı, Mustafa, “Measuring the Level of Party Institutionalization in Turkey”. SİYASAL: Journal of Political Sciences. C. 31, S. 2.
• Brown, John Murray, “Tansu Çiller and the Question of Turkish Identity”, World Policy Journal, C. 11, S. 3, 1994.
• Bulut, Sedef, “27 Mayıs 1960’tan Günümüze Paylaşılamayan Demokrat Parti Mirası”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 19.
• Cizre Sakallıoğlu, Ümit. “Liberalism, Democracy and the Turkish Centre- Right: The Identity Crisis of The True Path Party”, Middle Eastern Studies, C. 32, S. 2.
• Cizre, Ümit. “From Ruler to Pariah: The Life and Times of the True Path Party”, Political Parties in Turkey, (Ed.: Barry Rubin - Metin Heper), Frank Cass, London, 2002.
• Coşar, Simten, Aylin Özman, “Centre-Right Politics in Turkey After the November 2002 General Election: Neo-Liberalism with a Muslim Face”, Contemporary Politics, C. 19, S. 1.
• Çaha, Ömer, Ömer Demir, İbrahim Dalmış, “18 Nisan Seçimleri: Kaybedenler ve Kazananlar”, Liberal Düşünce, C.4, S.14, 1999.
• Çarkoğlu, Ali, Tarhan Erdem, Mehmet Kabasakal, “Türkiye’de Yeni Bir Parti Sistemine Doğru: Siyasi Partiler Kanunu Parti Örgütleri ve Parti İçi Demokrasiden Beklentiler”, Siyasi Partilerde Reform, (Drl.: Ali Çarkoğlu), İstanbul: TESEV, 2000.
• Çavuşoğlu, Hüseyin, “Anavatan Partisi ile Doğru Yol Partisi’nin Karşılaştırmalı Analizi”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 1.
• Çavuşoğlu, Hüseyin, Türk Siyasal Yaşamında Demokratik Parti (1970-1980), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2005.
• Çavuşoğlu, Hüseyin, Türk Siyasal Yaşamında Doğru Yol Partisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Karşılaştırmalı Tarih Programı, İzmir, 2009.
• Çavuşoğlu, Hüseyin. “Süleyman Demirel’in Siyasal Hayatı ve Kişisel Özellikleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 21, S. 3, 2016.
• Demirkürek, İlkay, 1980 Sonrası Değişimin Işığında Kadın ve Liderlik Olgusu: Tansu Çiller Örneği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2011.
• Doğru Yol Partisi Tüzük ve Program, https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/ bitstream/handle/11543/604/198602186.pdf?sequence=1&isAllowed=y, Erişim Tarihi: 20.10.2018.
• Erdoğan, Mustafa, 28 Şubat Günlüğü Post-Modern Darbenin Anatomisi, Orion Yayınları, Ankara, 2012.
• Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Yayınları, İstanbul, 2013.
• Ertan, Mehmet, “Türkiye’de Siyasal Merkezin Dönüşümü: 1990’larda Merkez Sağın Bölünmesi ve Düşüşü”, Mülkiye Dergisi, C. 45, S. 4, s. 980.
• Fionna, Ulla, “The Trap of Pop-Charisma for the Institutionalization of Indonesia’s Post-Suharto Parties”, Asian Journal of Political Science, C. 24, S. 1.
• Gençkaya, Ömer Faruk, “Milletvekilleri ve Parti Örgütü İlişkileri Saha Araştırması”, Siyasi Partilerde Reform, (Drl.: Ali Çarkoğlu), İstanbul: TESEV, 2000.
• Gençkaya, Ömer Faruk, “Siyasi Partilere ve Adaylara Devlet Desteği Bağışlar ve Seçim Giderlerinin Sınırlandırılması”, Siyasi Partilerde Reform, (Drl.: Ali Çarkoğlu). TESEV, İstanbul, 2000.
• Gençkaya, Ömer Faruk, “Türkiye’de Siyasetin Finansmanı”, Türkiye’de Siyasal Yaşam Dün, Bugün, Yarın, (Drl.: Mehmet Kabasakal), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Gençkaya, Ömer Faruk, Mehmet Kabasakal, “Türkiye’de Otoriter Liderliğin Pekişmesinde Seçim Sistemi ve Aday Belirleme Yönteminin Rolü”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. C. 26, S. 1, 109-123. https:// doi.org/10.33707/akuiibfd.1357616.
• Gökmen, Yavuz, Sarışın Güzel Kadın, Doğan Yayınları, İstanbul, 1999.
• Harmel, Robert, Lars Svåsand, “Party Leadership and Party Institutionalization: Three Phases of Development”, West European Politics, C. 16, S. 2.
• Harmel, Robert, Lars Svåsand, Hilmar Mjelde, Institutionalisation (and De- institutionalisation) of Right-wing Protest Parties, Rowman and Littlefield, London/ New York, 2018.
• Heper, Metin, E. Fuat Keyman. “Double-faced State: Political Patronage and the Consolidation of Democracy in Turkey”, Middle Eastern Studies, C. 34, S. 4.
• Huntington, Samuel P., Political Order in Changing Societies, Yale University Press, New Haven and London, 2006.
• Jakobson, Mari-Liis, Tõnis Saarts, Leif Kalev, “Institutionalization of Transnationalizing Political Parties: The Case of the Conservative People’s Party of Estonia”, Comparative Migration Studies, C. 9, S. 40.
• Jin, Youngjae, “Testing Political Party Institutionalization: A Theory and Practice”, Journal of Political and Military Sociology, C. 23, S. 1
• Kalaycıoğlu, Ersin, “Elections and Governance”, Politics, Parties, and Elections in Turkey, (Ed.: Sabri Sayarı - Yılmaz Esmer), Lynne Rienner Publishers, Inc., Londra, 2002.
• Kalaycıoğlu, Ersin. “The Motherland Party”, Political Parties In Turkey, (Ed.:
• Barry Rubin - Metin Heper), Frank Cass, Londra, 2002. Kesgin, Barış. “Tansu Çiller’s Leadership Traits and Foreign Policy”, Perceptions, C. XVII, S. 3, 2012.
• Kim, Wooseok “Measuring Party System Institutionalization in Democracies, Party Politics, 2023, https://doi.org/10.1177/13540688231211241.
• Kopf, Dan, “The Typical Political Party Only Lasts 43 Years”, https:// qz.com/1100542/the-average-political-party-only-last-32-years, Erişim Tarihi: 05.05.2024.
• Kumbaracıbaşı, Arda C., “Models of Party Institutionalization and Problems of Democratic Consolidation”, Mediterranean Politics, C. 25, S. 2.
• Küçük, Ayşe, “Türk Siyasetinde ‘Oportünist’ Lider Örneği Olarak ‘Tansu Çiller’, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Temel Alanında Akademik Çalışmalar, (Ed. Ahmet Erkasap), Artikel Akademi, İstanbul.
• Levitsky, Steven. “Institutionalization and Peronism: The Concept, the Case and the Case fo Unpacking the Concept”, Party Politics, 1998, C. 4, S. 77.
• Mainwaring, Scott, Mariano Torcal, “Party System Institutionalization and Party System Theory After The Third Wave of Democratization”, Handbook of Party Politics, (Ed.: Richard S. Katz William Crotty), Sage Publications, Wiltshire, 2006.
• Mardin, Şerif, “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Drl.: Ersin Kalaycıoğlu - Ali Yaşar Sarıbay), Alfa, İstanbul, 2000.
• Musella, Fortuna, Michelangelo Vercesi, “Definitions and Measures of Party Institutionalization in New Personal Politics: The Case of the 5 Star Movement”, 2 Vgl Polit Wiss, S. 13.
• Öney, Berna, Torsten J. Selck, “Exploring the Level of Party System Institutionalization and Party System Type in Turkey”, Turkish Studies, C. 18, S. 2.
• Özbudun, Ergun, Türkiye’de Parti ve Seçim Sistemi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Özmen, Yaşar Pınar, “Türk Parti Sisteminde Parçalanmışlık ve Seçimsel Dalgalanmalar”, Akademik Hassasiyetler, C. 5, S. 9.
• Panebianco, Angelo, Political Parties: Organization and Power, Cambridge University Press, Cambridge, 1988.
• Pedersen, Morgens N., “Towards a New Typology of Party Life Spans and Minor Parties”, Scandinavian Political Studies, C. 5, S. 1.
• Przeworski, Adam, “Institutions Matter?”, Government and Opposition, C. 39, S. 4. Randall, Vicky, Lars Svâsand, “Party Institutionalization in New Democracies”, Party Politics, 2002, C. 8, S. 5.
• Samadova, Vafa, Karizmatik Lider Çerçevesinde Süleyman Demirel, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2019.
• Sayarı, Sabri, “Political Patronage in Turkey”, Patrons and Clients in Mediterranean Societies, (Ed.: Ernest Gellner - John Waterbury, Duckworth, London, 1977.
• Sayarı, Sabri, “Interdisciplinary Approaches to Political Clientelism and Patronage in Turkey”, Turkish Studies, C. 15, S. 4.
• Sayarı, Sabri, “The Changing Party System”, Political Parties and Elections in Turkey, (Ed.: Sabri Sayarı - Yılmaz Esmer), Lynne Rienner Publishers, Londra, 2002.
• Selznick, Philip, Leadership in Administration, Harper and Row, New York, 1957.
• Shefter, Martin, Political Parties and the State The American Historical Experience, Princeton University Press, New Jersey, 1994.
• Sherwood, W. B., “The Rise of the Justice Party in Turkey”, World Politics, C. 20, S. 1, 1967.
• Sinpeng, Aim, “Party Banning and the Impact on Party System Institutionalization in Thailand”, Contemporary Southeast Asia, C. 36, S. 3, 2014.
• Stokes, Susan C., “Political Clientalism”, The Oxford Handbook of Comparative Politics, (Ed.: Carles Boix - Susan C. Stokes), Oxford University Press, New York, 2007.
• Şükür, İsmail, “Adalet ve Kalkınma Partisi’nin Siyasi Partilerin Doğuş Teorileri, Tipolojileri ve Kurumsallaşmaları Açısından Değerlendirilmesi”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi. C. 3, S. 3.
• T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Milletvekili Genel Seçimi 2002, https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014767.pdf, Erişim Tarihi: 10.05.2024.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Mevzuat Bilgi Sistemi, “Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Yürürlükten Kaldırılmış Hükümleri”, https://www.mevzuat.gov.tr/ mevzuatmetin/5.5.2709.pdf, Erişim Tarihi: 05.05.2024.
• T.C. Resmi Gazete, 29.04.1983 (2. Mükerrer Sayı), https://www.resmigazete. gov.tr/arsiv/18032_2.pdf, Erişim Tarihi: 05.05.2024.
• Tanta, Betül, Abdulvahap Akıncı, “Huntington’un Uyarlanabilirlik Ölçütü Bağlamında Türk Siyasi Partilerinde Kurumsallaşma: CHP, MHP ve AKP”, Akademik Bakış Dergisi. S. 66.
• TESAV, “Cumhuriyet Döneminde Kurulan ve Kapanan Siyasi Partiler,” http:// www.tesav.org.tr/wp-content/uploads/2017/03/3.1923ten_Bu_Yana_Kurulan_ve_ Kapatilan_Siyasi_Partiler.pdfErişim Tarihi: 04.05.2024.
• Tucker, Robert C., “The Theory of Charismatic Leadership”, Philosophers and Kings: Studies in Leadership, C. 97, S. 3, 1968.
• Turan, İlter, “Türk Siyasi Partilerinde Lider Oligarşisi: Evrimi, Kurumsallaşması ve Sonuçları”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S. 45.
• Türk, Hasan Bahadır, Şirket ve Parti Genç Parti ve Yeni Siyaset, İletişim Yayınları, Ankara, 2008.
• Tursan, Huri, “Pernicious Party Factionalism as a Constant of Transition to Democracy in Turkey”, Democratization, C. 2, S. 1.
• Ufen, Andres, “Political Party and Party System Institutionalization in Southeast Asia: Lessons For Democratic Consolidation in Indonesia, the Philippines and Thailand”, The Pacific Review, C. 21, S. 3.
• White, Jenny B., Türkiye’de İslamcı Kitle Seferberliği Yerli Siyaset Üzerine Bir Araştırma, Birinci Baskı, Oğlak Bilimsel Kitapları, İstanbul, 2007.
• Yardımcı Geyikçi, Şebnem, “Party Institutionalization and Democratic Consolidation: Turkey and Southern Europe in a Comparative Perspective”, Party Politics, C. 21.
• Yardımcı-Geyikçi, Şebnem - Yavuzyilmaz, Hakan, “Party (de) institutionalization in Times of Political Uncertainty: The case of the Justice and Development Party in Turkey”, Party Politics, C. 28, S. 1.
• Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, https://www.yargitaycb.gov.tr/icerik/1093/ siyasi-parti-genel-bilgileri12, Erişim Tarihi: 05.05.2024.
• Yavuz, Turan, ABD’nin Kürt Kartı ABD-Kürt İlişkilerinin Perde Arkası, Otopsi, İstanbul, 2003.
• Yetim, Yusuf, Doğru Yol Partisi’nde Parti İçi Demokrasi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Yücel, M. Serhan, Demokrat Parti, Ülke Kitapları, İstanbul, 2001.
• Yüksel, Erkan, Medya Güvenlik Kurulu; 28 Şubat Sürecinde Medya, MGK ve Siyaset Bağlantısı, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimler Fakültesi Yayınları, Eskişehir, 2004.