Altay Türklerinde Tabiat Kültleri

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 299 - 314, 20.12.2022

Hande Mutlu Uzun

https://doi.org/10.29228/yazitdergisi.20

Cited By: 1

Öz

İnsanoğlu varoluşundan bu yana tabiatı ve tabiatta gördüğü unsurları anlamlandırmaya çalışarak, her tabiat faktörüne birer vasıf yüklemiştir. Bu anlamlandırma doğrultusunda tabiat kültleri meydana gelmiştir. Tabiata dayalı inanç sistemleri olan toplumlarda kültleri görmek mümkündür. Bu kültler karşımıza farklı manalar ve olgular içerisinde çıkmaktadır. Kültler toplumları önemli ölçüde etkilediğinden, dinlerin, mitlerin, destanların, efsanelerin ve halk hikâyelerinin içerisine yerleştiği görülmektedir. Türkler yaşadıkları coğrafyalar ve yaşam tarzları sebebiyle, sürekli doğa ile iç içe olmuştur. Türkler kendilerini ikamet ettikleri ortama göre karakterize ederek, itikat sistemleri içerisine de mizaçlarını yansıtmışlardır. Su, dağ, ağaç, ateş ve atalar kültü gibi birçok kült bu sebepler sonucunda ortaya çıkmıştır. Türklerin kültlere olan inancını ve bağlılıklarını İskitlere kadar götürebiliriz. Kültlerin bir yansıması olarak, inanç sistemlerine tabiat hadiseleri de eklenmiştir. Bunlar; gök gürültüsü, şimşek, rüzgâr ve yağmur gibi unsurlardır. Makalede Altay Türklerinde tabiat kültleri ele alınmıştır. Araştırmada öncelikle Altay Türklerinin kimlikleri hakkında bilgi verilmiş ve ardından Altay Türklerinin su, ateş, ağaç ve dağ kültleri irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Altay Türkleri, su kültü, ateş kültü, ağaç kültü, dağ kültü

Destekleyen Kurum

Afyon Kocatepe Üniversitesi

Teşekkür

Desteklerini eksik etmeyen, Sayın Prof. Dr. Gürsoy ŞAHİN hocama sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Nature Cults in Altai Turks

Öz

Since its creation, people have tried to make sense of nature and the elements they saw in it. They also gave meaning to them. In this way, nature cults emerged. We can see these cults in societies with belief systems based on nature. These cults appear in different meanings and phenomena. Therefore, since these cults affect societies, it is seen that they are included in religions, myths, epics, legends, and folk tales. Turks have always been intertwined with nature. Cause of the geographies and lifestyles they live in. They also characterized themselves for the environment in which they lived. For this reason, they have reflected their temperaments into the belief systems. Many cults such as water, mountain, tree, fire, and the cult of ancestors emerged because of these reasons. For this reason, they have reflected their temperaments into the belief systems. It is possible to see the belief and devotion of the Turks to the cults even in the Scythian period. As a reflection of these cults, natural events were added to their belief systems. These include thunder, lightning, wind, and rain. In the article, nature cults in Altai Turks are discussed. First, information about the identities of Altai Turks was given in the research. Then, water, fire, tree, and mountain cults of Altai Turks were examined.

Anahtar Kelimeler

Altai Turks, water cult, fire cult, tree cult, mountain cult

Kaynakça

• Arslan, Seher (2014). “Türklerde Ağaç Kültü ve Hayat Ağacı”. Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1): 60-71.
• Bars, Mehmet Emin (2014). “Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Şor Kahramanlık Destanlarına Yansımaları”. International Journal Of Social Science, 27: 379-398.
• Bayat, Fuzuli (2012). Türk Mitolojik Sistemi 2. Ankara: Ötüken Yayınları.
• Beydili, Celal (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayınları.
• Bilgili, Nuray (2020). Türklerde 5 Element. Ankara: Kripto Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2020). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Dilek, İbrahim (2015). “Türk Mitolojisi”. Türk Kültürü El Kitabı. Ed. İhsan Çapcıoğlu ve Hayati Beşirli. Ankara: Grafiker Yayınları, 267-301.
• Eliade, Mircea (2015). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ergun, Metin (2000). “Türk Kültüründe Ağaç Kültü İnancında Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”. Milli Folklor, 47: 22-30.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Freud, Sigmund (2011). Totem ve Tabu. Çev. Akın Kanat. İzmir: İlya Yayınları.
• Gülyüz, Bahriye Güray (2019). “İslam Öncesi Ateş ve Ateşe Hükmedenler (Maddi Kültür İzleri Işığında)”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9(17): 201- 223.
• İçli, Ahmet (2013). “Türk Kültüründe Ocak Anlayışı ve Ergani Deringöze Köyü’ndeki Bir Ocaklı Aile”. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 18: 95-101.
• İnan, Abdulkadir (2017). Eski Türk Dini Tarihi. Ankara: Altınordu Yayınları.
• İnan, Abdulkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler I. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, Abdulkadir (1991). Makaleler ve İncelemeler II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• İnan, Abdulkadir (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kafesoğlu, İbrahim (2017). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kalafat, Yaşar (1995). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Küçükballı, Fatih Numan (2019). “Ata Yurdumuzun Kadim Bekçileri: Altay Türkleri”. Türk Ekini, 3: 22-35.
• Mangaltepe, İsmail (2009). (Menandros ve T. Simokattes) Bizans Kaynaklarında Türkler. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önal, Mehmet Naci (2003). “Dağ Kültü, Eren Kültü ve Şenliklerinin Muğla'daki Yansımaları”. Bilig, 25: 99-124.
• Önal, Mehmet Naci (2009). “Kutsalın Türk Kültüründeki İzleri: Tanrısal Simgecilik”. Milli Folklor, 84: 57-72.
• Özarslan, Metin (2003). “Türk Kültüründe Ağaç ve Orman Kültü”. Türkbilig, 5: 94-102.
• Polat, İrfan (2020). “Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Dağ Kültüne Bağlı Varlıklar”. Türkiyat Atatürk Üniversitesi Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68: 153-174.
• Roux, Jean-Paul (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Roux, Jean-Paul (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil ve Ayşe Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Şayhan, Fatih (2018). “Altay Türklerinin İnanmalarındaki Su Kültünün Mitsel Okuması”. Bilig, 87: 83-100.
• Sönmez, Seniha (2008). Türklerde Dağ Kültü İnancı ve Altay, Tıva ve Şor Destanlarında Dağ. Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uğurlu, Nurer (2012). Türk Kavimleri. İstanbul: Örgün Yayınları.
• Elektronik Kaynaklar URL-1: “Altay Cumhuriyeti”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Altay_Cumhuriyeti (Erişim: 20.03.2022).
• URL-2: “Altay Dağları”. https://stringfixer.com/tr/Altai_Mountains (Erişim: 20.03.2022).
• URL-3: “Türk Mitolojisinde Figürler: Ana Tanrılar, Yardımcı Tanrılar ve Yaratıklar”. https://onedio.com/haber/islam-oncesi-turk-mitolojisindeki-tanri-ve-tanricalar- 4974 73 (Erişim: 20.03.2022).
• URL-4: “Türk Mitolojisinde Figürler: Ana Tanrılar, Yardımcı Tanrılar ve Yaratıklar”. https://onedio.com/haber/islam-oncesi-turk-mitolojisindeki-tanri-ve-tanricalar-497473 (Erişim: 20.03.2022).
• URL-5: “Çalama”. https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9G cRHyEN_WhSq2Nco_ P3XurVhUzGZIuh qVm2DHGJYv5d1dPc 2qoA5 (Erişim: 20.03.2022).
• URL-6: “Türklerde Saçı Geleneği”. http://trhalkbilimi.blogspot.com/2017/04/turklerde-sac-gelenegi.html (Erişim: 20.03.2022).
• URL-7: “Obi Nehri”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Obi_Nehri#/media (Erişim: 20.03.2022).
• URL-8: “Obi Nehri”. https://tr.wikipedia.org/wiki/Obi_Nehri#/media (Erişim: 20.03.2022).
• URL-9: “Kadim Türk İnancında ve Kültüründe Ateş”. http://www.antiktarih.com/2018/11/04/turk-inancinda-ve-kulturunde-ates/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-10: “Türk Mitolojisinde Ruhlar”. https://uqusturk.wordpress.com/2011/05/26 /turk-mitolojisinde-ruhlar/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-11: “Türk Mitolojisi-I”. https://www.gossive.com/turk-mitolojisi-1/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-12: “Türklerde Yeni Yıl-Nardogan Bayramı”. https://www.tarihistan.org/turklerde-yeni-yil-nardogan-bayrami/21393/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-13: “Türk Mitolojisinde Ağaç Kültü”. https://www.sanatkarnavali.com/turk-mitolojisinde-agac-kultu/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-14: “Türk Kilim Motifi-Hayat Ağacı”. https://tr.pinterest.com/pin/ 292452569558905410/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-15: “Bolluk ve Bereket Üzerine”. https://moralev.com/2017/01/17/bolluk-ve-bereket-uzerine/ (Erişim: 20.03.2022).
• URL-16: “Türk Mitolojisinde Figürler: Ana Tanrılar, Yardımcı Tanrılar ve Yaratıklar”. https://onedio.com/haber/islam-oncesi-turk-mitolojisindeki-tanri-ve-tanricalar-497473 (Erişim: 20.03.2022).
• URL-17: “Eski Türklerin Kutsal Hayvanları Kurt ve At”. http://www.antiktarih.com/2018/05/06/eski-turkler-ve-kutsal-hayvanlari/ (Erişim: 20.03.2022).