Hypocrites about Whom a Verse(s) Were Revealed

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 336 - 371, 30.06.2025

Nurdoğan Türk

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2025.11.1.14

Öz

Hypocrites are among the elements that constitute the reasons for the revelation of certain verses of the Qur’an. They manifested their acts of hypocrisy in various ways during both the Makkan period and, in particular, the Medinan period. Consequently, they became interlocutors of the Qur'an, leading naturally to the revelation of specific verses concerning them. The word “hypocrite” is mentioned in the Qur'an in its plural form in twenty-five verses, appearing thirty-two times in total. The aim of this study is to answer the question, “Who are the hypocritical individuals about whom verse(s) were revealed?” by identifying such individuals. The study is limited to verses for which the narrations of nuzūl indicate that they were revealed concerning a single hypocrite. It is also possible that more than one verse was revealed about the same individual. Accordingly, this article is shaped around the verses revealed about hypocrites and the biographies of the hypocritical individuals concerned. For identifying the verses, a total of twelve works have been consulted, including three classical and seven modern books on asbāb al-nuzūl, and two of the most voluminous narrative commentaries (tafsīrs) in terms of transmission: those of al-Tabarī (d. 310/923) and Ibn Kathīr (d. 774/1373). Methodologically, the verses revealed and the reasons for their descent about hypocrites were identified in sequence and presented in tables. A statistical and thematic analysis of these verses has been conducted. The number of verses revealed about each hypocritical individual is provided. The thematic evaluation is elaborated through topics such as instructions, calls, threats, arrogant behaviors, acts of hypocrisy, and factors leading to hypocrisy. To better contextualize and concretize the aforementioned verses, brief biographies of ten hypocrites, who were subjects of specific revelations, are presented in chronological order. An explicit preference to limit the scope to ten individuals has been adopted. According to the obtained results, the total number of verses revealed about named and unnamed hypocrites is 101, with 20 being Makkan and 81 Medinan. Sixteen individuals are mentioned in related narrations; ten of them are named, all of whom are men. The names of the other six individuals are not recorded. An increase in narrations regarding the causes of revelation has also led to an increase in the number of verses identified as revealed due to specific incidents. The identified verses are found in fourteen surahs-five Makkan and nine Medinan. Thematically, the verses prominently feature subjects such as Allah, the Qur'an, the Prophet Muhammad (PBUH), faith, disbelief, polytheism, disobedience, hypocritical behaviors, tests and trials, patience, justice, prayer, chastity, slander, theft, betrayal of trust, abstaining from evil, immorality, repentance, seeking forgiveness (istighfār), death, the Day of Judgment (Qiyāmah), paradise, and hell. Two of these ten hypocritical individuals passed away in the 7th and 10th-11th years of Hijri, respectively. The death dates of the remaining eight are unknown. The physical characteristics of ‘Abdullāh b. Nabtel (d.?) and Nabtel b. al-Khāris (d.?) are recorded in sources. Narratives concerning Tu’ma b. Ubayriq (d.?), Nabtel b. al-Khāris, and Rifā’a b. Zayd (d.?) highlight evidence affirming the prophethood of Prophet Muhammad. It has been concluded that there is unanimity regarding the hypocrisy (nifāq) of ‘Abdullāh b. Ubayy (d. 6/631), Abū ‘Āmir al-Rāhib (d. 9-10/630-631), Tu’ma b. Ubayriq, Rifā’a b. Zayd, ‘Abdullāh b. Nabtel, and Wadī’a b. Sābit (d.?). Hypocrisy is attributed to Jadd b. Qays (d.?), Mu’attib b. Qushayr (d.?), and Nabtel b. al-Khāris, whereas Abū al-Jawwāz (d.?) was deemed undeserving of this attribution.

Anahtar Kelimeler

Tafsîr , Hypocrites , Verse , Asbāb al-Nuzūl , Individual

Haklarında Âyet(ler) Nazil Olan Münafık Şahıslar

Öz

Münafıklar, Kur’ân’ın bazı âyetlerinin nüzûl sebeplerine konu edilen unsurlardan biridir. Onlar, nifak eylemlerini hem Mekke devrinde hem de özellikle Medine devrinde değişik şekillerde açığa vurmuşlardır. Böylece Kur’ân’ın muhataplarından olmuşlar ve doğal olarak haklarında bazı âyetler nazil olmuştur. Münafık lafzı, Kur’ân’da çoğul formda yirmi beş âyette zikredilmiş ve otuz iki defa kullanılmıştır. Bu çalışmanın amacı, “Haklarında âyet/ler inen münafık şahıslar kimlerdir?” sorusunun cevabını bulmak üzere haklarında âyet nazil olan münafık kişileri tespit etmektir. Çalışma, nüzûl rivayetlerinde sadece bir münafık hakkında indiği belirtilen âyetler ile sınırlandırılmıştır. Bir münafık hakkında birden fazla âyetin nazil olma ihtimali de vardır. Buna göre makale, münafıklar hakkında nazil olan âyetler ve haklarında âyet inen şahısların biyografileri üzerinden şekillendirilmiştir. Âyetlerin tespitinde; üçü klasik, yedisi modern döneme ait on esbâb-ı nüzûl eseri ile rivayet aktarımı bakımından en hacimli eserler olan Taberî (öl. 310/923) ve İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) tefsirleri olmak üzere toplam on iki eser esas alınmıştır. Çalışma metodu olarak sırasıyla münafıklar hakkında nazil olan âyetler tespit edilmiş ve bunlar iniş sebepleri ile birlikte tablolar hâlinde sunulmuştur. Söz konusu âyetlerin istatistiksel ve tematik analizi yapılmaya çalışılmıştır. Münafık şahıslar hakkında nazil olan âyet sayıları takdim edilmiştir. Tematik değerlendirme; muhataplara tevcih edilen telkinler, çağrılar, tehditler, sergilenen küstahça davranışlar ve ikiyüzlülükler, münafıklığa sevk eden sebepler gibi konularla detaylandırılmıştır. Anılan âyetlerin daha iyi anlamlandırılabilmesi ve somutlaştırılması adına haklarında âyet nazil olan on münafık şahsın, çalışmanın hacmi gereği kısa biyografisi kronolojik sıra ile ortaya konmaya çabalanmıştır. Çalışmada, on şahısla sınırlama tercih edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre, isimli-isimsiz münafıklar hakkında inen âyetlerin sayısı, yirmisi Mekkî ve seksen biri Medenî olmak üzere yüz birdir. İlgili nüzûl rivayetlerinde on altı şahıstan bahsedilmiştir. Bunlardan on tanesinin isimleri zikredilmiş ve tümü erkektir. Diğer altı şahsın adları, belirtilmemiştir. İniş sebebi rivayetlerinin artmasıyla nüzûl sebebi olan âyetlerin sayısının da arttığı görülmüştür. Tespit edilen âyetler, beşi Mekkî ve dokuzu Medenî olmak üzere on dört sûrede geçmektedir. Âyetlerde, tematik yönden Allah, Kur’ân, Hz. Peygamber (s.a.v.), iman, küfür, şirk, itaatsizlik, münafıkların ikiyüzlülükleri, imtihan, sabır, adalet, namaz, iffetli olma, iftira, hırsızlık, emanete ihanet, kötülükten sakınma, kötü ahlak, tövbe, istiğfar, ölüm, kıyamet, cennet, cehennem gibi konular öne çıkmıştır. Mevzubahis on şahıstan ikisi, hicrî 7. ve 10-11. yıllarda vefat etmiştir. Diğer sekizinin ölüm tarihlerine erişilememiştir. Kaynaklarda, Abdullâh b. Nebtel (öl.?) ve Nebtel b. el-Hâris’in (öl.?) fiziksel özelliklerine yer verilmiştir. Tu’me b. Ubeyrık (öl.?), Nebtel b. el-Hâris ve Rifâa b. Zeyd (öl.?) ile ilgili anlatılarda, Hz. Peygamber’in gerçek nebi olduğunu doğrulayan kanıtlara işaret edilmiştir. Abdullâh b. Übey (öl. 6/631), Ebû Âmir er-Râhib (öl. 9-10/630-631), Tu’me b. Ubeyrık, Rifâa b. Zeyd, Abdullâh b. Nebtel ve Vedîa b. Sâbit’in (öl.?) nifakında ittifakın bulunduğu, Ced b. Kays (öl.?), Muattib b. Kuşeyr (öl.?) ve Nebtel b. el-Hâris’e nifak isnâd edildiği ve Ebu’l-Cevvâz’ın (öl.?) nifâk isnâdını hak etmediği kanaatine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Münafıklar , Âyet , Esbâb-ı Nüzûl , Şahıs

Kaynakça

• Alper, Hülya. “Münafık”. 31/564. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Mahmûd el-Bağdâdî. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Aslan, İlyas. Esbâb-ı Nüzûl’de Münafıklar. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîrü’l-Begavî (Me’âlimü’t-tenzîl). thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409.
• Buhârî, Ebû Abdillâh İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Muhammed Abdülmu’îd Hân. b.y.: y.y., ts.
• Bülbül, İntisâr Abdüllatîf Muhammed. Âyâtü’n-nifâk Dirâseten tahlîliyyeten fî dav’i ilmi’l-meânî. Ürdün: Ürdün Üniversitesi, Külliyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Cühenî, Abdülazîz Ivad Selmân. Merviyyâtü Kitâbi Ahbâri’l-Medine li-Yahyâ b. el-Hasen el-Alevî el-Akîkî. Medine: Merkezu Buhûs ve Dirâsâti’l-Medineti’l-Münevvere, 1440/2018.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl Kur’ân Âyetlerinin İniş Sebepleri. İstanbul: Çağrı Yayınları, 5. Basım, 2016.
• Çiçek, Hacı. “Münâfıkların İnanç Dünyası ve Hz. Peygamber Devrinde Münâfıklar”. İ.Ü. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Güz 2012), 199-222.
• Çubukçu, Asri. “Buâs”. 6/340. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. el-Mü’telif ve’l-muhtelif. thk. Muvaffık b. Abdillâh b. Abdilkâdir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-Hadîs, 1406/1986.
• Endelüsî, Alî b. Hazm. Cevâmiʻu’s-sîre ve hamsü resâile uhrâ. thk. İhsân Abbâs-Nâsırüddîn el-Esed. Mısır: Dâru’l-Me’ârif bi-Mısr, ts.
• Fahrüddîn er-Râzî, Muhammed İbnü’l-‘Allâme Ziyâuddîn Ömer. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî el-müştehir bi’t-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Fırtına, Zehra. Kur’an’da Münafıkların Özelliklerine Tematik Yaklaşım. Gaziantep: Gaziantep İslam Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Hilâlî, Selîm b. Îd-Âlü Nasr, Muhammed b. Mûsâ. el-İsti’âb fî beyâni’l-esbâb. 3 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1425.
• Hocaoğlu, Öznur. “İman ve Küfür Arasında Bir Şahıs: Muattib b. Kuşeyr”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 9/2 (Aralık 2023), 1143-1164. https://doi.org/10.47424/tasavvur.1343513
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Alî Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelüsî. Tefsîru İbn Atıyye el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. er-Rehhâle el-Fârûk vd. 8 Cilt. Doha: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 1428/2007.
• İbn Cüzey, Ebu’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelbî. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed İbn İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbiîn. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke-Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân Muhammed b. İdrîs b. el-Münzir et-Temîmî el-Hanzalî er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1372/1953.
• İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed İbn Ümeyye b. Amr el-Hâşimî el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. thk. Ilse Lichtenstädter. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1361/1924.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Alî Muhammed Mu‘avvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-‘Ucâb fî beyâni’l-esbâb. thk. Ebû Abdirrahmân Fevâz Ahmed Zümerlî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1422/2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. el-‘Ucâb fî beyâni’l-esbâb (Esbâbü’n-nüzûl). thk. Abdülhakîm Muhammed el-Enîs. 2 Cilt. Demmâm: Dârü İbni’l-Cevzî, 1418/1997.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. nşr. Muhammed Hüseyn Şemsüddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Menî’ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire; Mektebü’l-Hancı, 1421/2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî maʿrifeti’s-sahâbe. thk. Alî Muhammed Mu‘avvad - Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1424/2002.
• İbrâhîm Alî Sâlim. en-Nifâk ve’l-münâfikûn fî ahdi rasûlillâh sallallâhü aleyh ve sellem. b.y.: Matbaatü Hüsnî, ts.
• İbrâhim Muhammed el-Alî. Sahîhu esbâbi’n-nüzûl Dirâse Hadîsiyye. nşr. Salâh Abdülfettâh el-Hâlidî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1424/2003.
• İştîvâ, Enes Mahmûd Mustafa. en-Nifâk ve’l-münâfikûn (Dirâseten fi’l-Kur’ân ve-s-Sünne). Nablus: Câmiʽa en-Necâhu’l-Vataniyye, Külliyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Kâdî, Abdülfettâh Abdülganî. Esbâbü’n-nüzûl ’ani’s-sahâbe ve’l-müfessirîn. Kahire: Dârü’s-Selâm, 4. Basım, 1433/2012.
• Kılıç, Hasan. Sebeb-i Nüzûle Konu Olan Şahıslar. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Koçyiğit, Talât. “Abdullâh b. Übey b. Selûl”. 1/139-140. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kuray, Ahmet. “Medineli Ebû Âmir er-Râhib ve İslâm Davetine Muhalefeti”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2022), 651-675. https://doi.org/10.46353/k7auifd.1141420.
• Kurt, Hasan. İslam İnancına Göre Nifak ve Münafık. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Turkî vd. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn Tefsîru’l-Mâverdî. nşr. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye-Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Müzeynî, Hâlid b. Süleymân. el-Muharrer fî esbâb-i nüzûli'l-Kur'ân min hilâli'l-Kütübi't-Tis'a Dirâsetü’l-Esbâb Rivâyeten ve Dirâyeten. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427.
• Paksoy, Kadir. “Sa‘lebe Hadisinin Sened ve Metin Açısından Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 2/2 (Aralık 2004), 63-85.
• Paksoy, Kadir. “Sened ve Metin Yönünden Sa’lebe Hadîsinin Tenkîdi”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 4 (1998), 161-186.
• Sağlam, Nevzat. “Münafıkların Lideri Olarak Abdullah b. Übey b. Selûl”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/2 (Aralık 2023), 268-288.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Salâh Bâ Osmân vd. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî el-müsemmâ Bahrü’l-‘ulûm. thk. ‘Ali Muhammed Mu‘avvad vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• Semhûdî, Nûrüddîn Alî b. Ahmed. Vefâʾü’l-vefâ bi-ahbâri dâri’l-Mustafâ. nşr. Hâlid Abdülganî Mahfûz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1427/2006.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu b. Abdillâh. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Muhammed Berakât vd. 23 Cilt. Dımaşk: er-Risâletu’l-‘Âlemiyye, 1434/2013.
• Süheylî, Abdurrahmân er-Ravzü’l-ünüf fî şerhi’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Abdurrahmân el-Vekîl. 7 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1387/1967.
• Süyûtî, Celâlüddîn Ebî Abdirrahmân. Esbâbü’n-nüzûl el-Müsemmâ Lübâbü’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1422/2002.
• Şirbînî, el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-i’âne ‘alâ ma’rifeti ba’zı me’ânî kelâmi rabbine’l-hakîmi’l-habîr. nşr. İbrâhîm ‘Abdülgaffâr ed-Desûkî. 4 Cilt. Mısır: el-Matba’atu’l-Emîriyye bi-Bûlâk, 1285.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî Târîhu’r-rusul ve’l-mulûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif bi-Mısr, 2. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-beyân ‘an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Uleyvî, İbn Halîfe. Câmi’u’n-nukûl fî esbâbi’n-nüzûl ve şerhi âyâtihâ. 2 Cilt. Riyad: Metâbi’ el-Eşâ’a, 1404.
• Vâdi’î, Ebû Abdirrahmân Mukbil b. Hâdî. es-Sahîhu’l-müsned min esbâbi’n-nüzûl. San’â: Mektebetü San’â el-Eseriyye, 2. Basım, 1425/2004.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. et-Tefsîru’l-basît. thk. Muhammed b. Sâlih b. Abdillâh el-Fevzân vd. 25 Cilt. Riyad: Matbaatu Vizâreti’t-Ta’lîmi’l-‘Âlî, 1430.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-Megâzî li’l-Vâkidî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1404/1984.
• Yıldız, Abdullah. “Kendilerine Nifâk İsnâd Edilen Sahâbîler ve Rivâyetleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/25 (Haziran 2011), 109-166.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. nşr. Ebû Abdillâh ed-Dânî b. Münîr Âlü Zehvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1427/2006.