BİTLİS YÖRESİNDE YAYGIN OLARAK İCRA EDİLEN TRT THM REPERTUARINDA YER ALMAYAN TÜRKÜLERE YÖNELİK TESPİTLER

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 297 - 316, 30.09.2023

Hayri Akbudak

https://doi.org/10.51576/ymd.1350476

Öz

ÖZ
Bu çalışmada Bitlis yöresinde yaygın şekilde icra edilen TRT THM repertuarında yer almayan türkülerin kayıt altına alınmasına yönelik farkındalık oluşturulması amaçlanmıştır. Ayrıca kayıt altına alınan türküler makam, usûl ve tür yönünden analiz edilerek yörenin müzikâl özelliklerine yönelik tespitlerde bulunup ilgili veriler ortaya çıkarılmıştır. Kültür analizi deseninde yapılan bu araştırmada nitel araştırma yöntemleri kullanılarak veriler ortaya çıkarılmıştır. Betimsel analiz ile çözümlenen veriler neticesinde tespit edilen 6 türküden üçünün uşşak, birinin karcığar, birinin hüseyni, birinin ise çargâh makamı etkisinde olduğu, ikisinin 4 zamanlı ana usûl, ikisinin 5 zamanlı bileşik usûl, diğer iki türkünün ise 10 zamanlı karma usûle sahip olduğu, bunun yanında 5 türkünün halay, 1 türkünün ise oyun havası türünde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tespit edilen türkülerin yörede kulaktan kulağa aktarılarak günümüze kadar ulaştığı sonucundan hareketle bu türkülerin unutulmaması ve gelecek kuşaklara aktarılması bakımından kayıt altına alma faaliyetlerinin önemli olduğu düşünülmüştür. Bu noktadan hareketle türkülerin kayıt altına alınması çalışmalarının bilhassa resmi kurumlarca büyük bir titizlikle ele alınması gerektiğine yönelik bazı öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bitlis yöresi, Türk Halk Müziği, Türkü derleme

FINDINGS ABOUT FOLK SONGS THAT ARE NOT INCLUDED IN THE TRT TURKISH FOLK MUSIC (TFM) REPERTOIRE, WHICH ARE WIDELY PERFORMED IN THE BİTLİS REGION

Öz

ABSTRACT
In this study, it is aimed to raise awareness about the recording of folk songs that are not included in the TRT Turkish Folk Music (TFM) repertoire, which are widely performed in Bitlis region. In addition, the recorded folk songs were analyzed in terms of maqam, style and genre, and relevant data were revealed by identifying the musical characteristics of the region. In this research, which was conducted in the culture analysis design, qualitative research methods were used to reveal the data. As a result of the data analyzed by descriptive analysis, it was concluded that three of the 6 folk songs were under the influence of uşşak, one karcığar, one hüseyni and one çargâh maqam, two of them had 4-time main usûl, two of them had 5-time compound usûl, and the other two folk songs had 10-time mixed usûl, in addition, 5 folk songs were in the folk-dance genre and 1 folk song was in the traditional dance music genre. Based on the conclusion that the identified folk songs have been passed down from ear to ear in the region and reached to the present day, it is thought that recording activities are important in terms of not forgetting these folk songs and transferring them to future generations. From this point of view, some suggestions have been presented that the recording of folk songs should be handled with great care, especially by official institutions.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Region, Turkish Folk Music, Folk song compilation

Kaynakça

• Akbudak, H. (2023). Bitlis türkülerinin makam, usul ve form yönünden incelenmesi. Taras Shevchenko 9. International Conference on social Scıences Ukraine, 9(1), 84-106.
• Akkaş, S. (2015). Türkiye’de cumhuriyet dönemi kültür ve müzik politikaları (1923-2000). Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Aksu, C. (1999). Folklorumuzda türkü derlemeciliği. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Erzurum, 5, s. 1-5.
• Arat, S. (2001). Türk halk müziğinde derleme.Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aybars, B. (2011). Türk mûsikîsi temel bilgileri. (2.Baskı). İstanbul: İkinci Adam.
• Aydın, A. F. (2002). Geleneksel Türk halk müziğinde derleme teknikleri. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Türk Halk Bilimi Topluluğu, Ankara, (17 s 34).
• Baş, G. (2010). Gelenek ve gelecek arasında sıkışan bir tarihi kent: Bitlis. History, 2, 2.
• Büyükyıldız, H.Z. (2015). Türk halk müziği: Ulusal Türk müziği (1.Baskı). İstanbul: Arı Sanat.
• Cayhan, C. (2017). Yerel yönetimlerin eğitim hizmetlerindeki rolü: Bitlis örneği. Yüksek Lisans Tezi, Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekirdağ.
• Dalkıran, E. (2013). “Türkiye’deki müzik türleri ve gelişimleri”, (Ed) Zeki Nacakcı ve Alaattin Canbay, Müzik Kültürü, (s. 173-194). Ankara: Pegem Akademi.
• Daştan, N. (2018). Bayburtlu halk şairi İmdat Sancar’dan derlenen hikâyeli türküler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 63, 305-323.
• Gelişkan, N. N. (2015). Matrakçı Nasuh gözüyle Bitlis. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gök, E., & Doğan, İ. (2022). Bela Bartok’un Anadolu’da yaptığı derleme çalışmaları. Journal of World of Turks/Zeitschrift für die Welt der Türken, 14(2), ) 113‐130.
• Güler, E. & Göktaş, U. (2020). Arel-Ezgi-Uzdilek ses sistemine göre Türk müziği basit makam dizilerinin bağlamanın mevcut perde sistemiyle karşılaştırılması. İnönü Üniversitesi kültür ve Sanat Dergisi, 6(2), 72-85.
• İnternet: Url-1 T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Bitlis İl Tarım ve Orman Müdürlüğü https://bitlis.tarimorman.gov.tr/Menu/17/Ilimiz-Hakkinda-Genel-Bilgiler#:~:text=Bitlis'in%20Hizan%2C%20Mutki%2C,k%C3%B6ylerin%20245'i%20orman%20k%C3%B6y%C3%BCd%C3%BCr (erişim tarihi: 18.08.2023)
• Karacar, U. (2020). Bitlis türküleri üzerine bir inceleme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Karkın, M. & Haşhaş, S. (2014). Geleneksel Türk halk müziğinde tür sınıflandırmaları, terminoloji ve ayak kavramı konuları üzerine bir araştırma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 10(1), 118-130.
• Kaya, C. V. (2014). Ankara Devlet Konservatuvarı'nın Halk müziği alan araştırmaları kataloğu. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: İstanbul.
• Kayaoğlu, İ. (2014). Batılı Gezginlerin Bitlis İzlenimleri. Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı-BETAV, 52-62.
• Kayapinar, U., & Özaltunoğlu, Ö. (2019). Sivas İmranlılı Ozan İsa Koç türkülerinin derlenmesi. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 638-655.
• Kolukırık, K. (2014). Osmanlı Devleti’nde ilk resmî konservatuvar olan Dârülelhanda derleme ve yayım faaliyetleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(35), 479-798.
• Kuş, A. (2019). Kuş, A. (2019). H.F.B. Lynch’te 19. yüzyılın sonunda Bitlis. Tarih Araştırmaları Dergisi, 38 (66) , 300-325.
• Nacakcı, Z. & Canbay, A. (2019). Türk Halk Müziği Derleme Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler ve Çözüm Önerileri. 1.Uluslararası Sanad Kongresi, 1(1) 125-131.
• Önlü, A. & Karadeniz, S. Ö. G. H. Ç. (2019). Giresun ili sınırları içerisindeki kayıt altına alınmamış türkülerin derlenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 8(61), 15-24.
• Pelikoğlu, M. C. (2007). Mesleki müzik eğitiminde geleneksel türk halk müziği dizilerinin isimlendirilmesinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sarısözen, M. (1962). Türk Halk Musikisi usulleri. Ankara: Şahıs Yayınevi.
• Taşcan, O. (2011). Tarih öğretiminde mekân kullanımı ve öğretmen görüşleri (Bitlis ili örneği). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Tiyenşan Eker, N. (2005). Bitlis folklorü ve örnekleri. Ankara: Nergiz Matbaa.
• Tuncel, M. (1980). Bitlis şehri. Coğrafya Araştırmaları.
• Vural, F. G. (2011). Türk kültürünün aynası: türküler. Fine Arts, 6(3), 397-411.
• Yener, S. (2006). Liseler için müzik, lise 1 ders kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (7. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.