Van Gölü Havzasında Elde Edilen Obsidyenlerden Üretilen Deneysel Yontmataş Aletlerin Kullanım İzi Analizi

Yıl 2025, Sayı: Van Gölü Havzası Özel Sayısı, 208 - 221, 30.10.2025

Birkan Gülseven

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1665720

Öz

Kazılarda elde edilen verinin niteliğinin artırılması için deneysel çalışmalar yapılır. Deneysel arkeolojinin kapsamı içinde bulunan kullanım izi analizi çalışmaları Paleolitik dönem insan toplulukları tarafından üretilen yontmataşların hangi amaçla ve ne tür materyallerde kullanıldıklarını ortaya koyabilmektedir. Paleolitik dönem insanları ürettikleri yontmataşları farklı aktivitelerde kullanılmak üzere tasarlar ve kullanırlar. Bu aletlerin tipolojik ve işlevsellikleri arasındaki ilişkiyi bütüncül bir şekilde ortaya koyabilmek için kullanım izi analizi çalışmaları yapılmaktadır. Bu araştırmada Van Gölü Havzasının önemli volkanik dağlarından biri olan Meydan dağının obsidyenleri kullanılarak deneysel replika yontmataşlar üretilmiştir. Üretilen bu yontmataşlar deri, ağaç, kemik ve boynuz gibi materyallerde kullanılmıştır. Yontmataşların kullanılan kenarında kullanıma bağlı olarak oluşan izleri mikroskop altında incelenerek fotoğraflama işlemi yapılmış ve bir veri tabanı oluşturulmuştur. Bu çalışma kapsamında elde edilen iz analizi sonuçlarıyla, bu alanda literatürde yer alan diğer bilimsel çalışmalardaki iz analizleri karşılaştırılarak aralarındaki benzerlik ve farklılıklar tespit edilmiştir. Ayrıca bu çalışmada ortaya konulan kullanım izi analizleri daha sonra yapılacak deneysel çalışmalar için bir veri tabanı niteliği taşıyacaktır. Sonuç olarak, bu çalışmada elde edilen sonuçlar literatürde mevcut olan kullanım izi veri tabanıyla karşılaştırılmış ve benzer kullanım izlerinin benzer materyallerde kullanıldığı belgelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Van Gölü Havzası , Paleolitik , Kullanım İzi Analizi , Deneysel Arkeoloji , Yontmataş

Use-Wear Analysis of Experimental Chipped Stone Tools Produced from Obsidians Obtained From the Van Lake Basin

Öz

Experimental studies are conducted to increase the quality of the data obtained in excavations. Use-wear analysis studies within the scope of experimental archaeology can reveal for what purposes and in what types of materials the chipped stones produced by Paleolithic human communities were used. Paleolithic people designed and used the chipped stones (lithic) they produced to be used in different activities. Use-wear analysis studies are conducted to reveal the relationship between the typology and functionality of these tools in a holistic way. In this study, experimental (replica) chipped stones were produced using obsidians from Meydan Mountain, one of the important volcanic mountains of Lake Van Basin. These produced chipped stones were used in materials such as leather, wood, bone and horn. The traces formed on the used edge of the chipped stones due to use were examined under a microscope, photographed and a database was created. Use-wear analysis results obtained within the scope of this study were compared with the trace analyses in other scientific studies in the literature in this field and the similarities and differences between them were determined. In addition, the usage trace analyses presented in this study will serve as a database for further experimental studies. As a result, the results obtained in this study were compared with the usage trace database available in the literature and it was documented that similar use-wear (usage trace) were used in similar materials

Anahtar Kelimeler

Van Lake Basin , Paleolithic , Use-Wear Analysıs , Experimental Archaeology , Lithic.

Kaynakça

• Akköprü, E., Mouralis, D., Tunç, R., Robin, A.-. K. (2019). Meydan Kalderası ve Gürgürbaba Domu Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri. Coğrafi Bilimler Dergisi, 17(2), 428-452. https://doi.org/10.33688/aucbd.615971
• Altınbilek-Algül, Ç. (2007). Yontmataş Aletlerin İşlevlerinin Anlaşılmasına Yönelik Çalışmalar: Kullanım İzi Analizleri. In: M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan and H. Peker (eds), Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan VİTA, 37-48. İstanbul: Ege Yayınları.
• Banks, W. E., (2009). Toolkit Structure and Site Use: Results of a high-power use-wear analysis of lithic assemblages from Solutré (Saône-et-Loire), France. BAR international Series 1970. BAR Publishing, Oxford. https://doi.org/10.30861/9781407305035
• Baykara, İ., Dinçer, B., Şahin, S., Gülseven, B., (2023). The Late Acheulean Obsidian Assemblages And Habıtatıon Structures From The East Anatolıan Hıgh Plateau: Gürgürbaba Hıll, Turkey. In A. Batmaz and A. Ü. Erdem (Eds.), Archaeology of Eastern Anatolia I: From Prehistoric Times to the End of the Iron Ages: Proceedings of the 1sr Archaeology of Eastern Anatolia Colloquium Held at Ege University, 11-12 February 2019, Izmir (pp. 55–78). Peeters Publishers. https://doi.org/10.2307/jj.12949138.7
• Bencomo Viala, M., Jardón Giner, P., Sirvent Cañada, L. M., and Hortelano Piqueras, L. (2020). Understanding woodworking in Paleolithic times by means of use-wear analysis. En Journal of Archaeological Science: Reports (Vol. 29, p. 102119). Elsevier BV. https://doi.org/10.1016/j.jasrep.2019.102119
• Bordes, F.H., (1961), Typologie Du Paléolithiqueancienetmoyen, Institut De Préhistoire De I’université De Bordeaux, Memoir No:1.
• Claud, E., Thiebaut, C., Decshamps, M., Coudenneau, A., Lemorini, C., Mourre, V., and Venditti, F., (2019). The Use-Wear Studies On The Lithic İndustries. Palethnologie DOI: https://doi.org/10.4000/palethnologie.4137
• Conte, C. I., Lazuén Fernández, T., Astruc, L., Rodríguez Rodríguez, A. (2015). Use-wear Analysis of Nonflint Lithic Raw Materials: The Cases of Quartz/Quartzite and Obsidian. In: Marreiros, J., Gibaja Bao, J., Ferreira Bicho, N. (eds) Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology. Manuals in Archaeological Method, Theory and Technique. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-08257-8_5
• Çavuşoğlu, R., Coşkun, İ., Uslu, E., (2024). Bianili/ Urartu Kültür Envanteri-1 (Türkiye Sınırları). Akademisyen Kitapevi. Ankara. Doi: 10.37609/akya.2928
• Duru, G., (2014). Deneysel Arkeoloji Yoluyla Neolitik Bir Ev Yapımı. Colloquium Anatolicum 13 131–152.
• Hurcombe, L. (1992). J.R. Collis Publications Department of Archaeology and PrehistoryUniversty of Sheffield,Use-War Analysis and Obsidian: Theory, Experiments and Result, Henry Ling Ltd., at the Dorse tPress, Great Britain.
• Igreja, M. (2009). Use-wear analysis of non-flint stone tools using DIC microscopy and resin casts: a simple and effective technique, in Recent functional studies on non flint stone tools : methodological improvements and archaeological inferences, proceedings of the workshop 23-25 may 2008, LISBOA - Lisboa (Padrão dos Descobrimentos), 2009.ISBN978-989- 20-1803-4 / http://www.workshop-traceologia-lisboa2008.com/
• Keeley, L. H. (1974). Technique and Methodology in Microwear Studies: A Critical Review. World Archaeology, 5(3), 323–336. http://www.jstor.org/stable/124048
• Kodas, E., Erbıl, E., Gülseven, B., Dınç, O., Çıftçı, Y., Kodas, C. L., Erdem, Ç., Şan, M., İpek, B., Aksin, M. H.,, Ş. (2024). Uluköy Mağarası Kazıları, Mardin/Türkiye: İlk Rapor. Arkeoloji Ve Sanat, (176), 1 - 16.
• Kuhn, S.L., (2021), The Evolution of Paleolithic Technologies, Routledge, New York.
• Marreiros, J., Mazzucco, N., Gibaja, J., Bicho, N. (2015). Macro and Micro Evidences from the Past: The State of the Art of Archeological Use-Wear Studies. In: Marreiros, J., Gibaja Bao, J., Ferreira Bicho, N. (eds) Use-Wear and Residue Analysis in Archaeology. Manuals in Archaeological Method, Theory and Technique. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-08257-8_2
• Phillips, P. (1988). Traceology (Microwear) Studies in the USSR. World Archaeology, 19(3), 349–356. http://www.jstor.org/stable/124605 Semenov, S. A. 1964. Prehistoric Technology. London: Cory, Adams and Mackay.
• Sajnerova-Duskova, A., (2007). Tools of the Mammoth Hunters: The Application of Use-wear Analysis on the Czech Upper Paleolithic Chipped Industry. BAR international series 1645.British Archaeological Reports International Series. ISSN 0143-3067.
• Yaman, İ. D., (2018). “Yontmataş Çalışmalarında Deneysel Arkeolojinin Önemi”, Anadolu Arkeolojisinde Taş Aletler, Teori-Metot-Pratik, Ed. Adnan Baysal, 172-186, İstanbul: Ege Yayınları.