MİZAH-TASAVVUF İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA NASREDDİN HOCA LATİFELERİNİN İŞLEVSELLİĞİ: BURHANİYE TERCÜMESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 20 Sayı: 2, 479 - 495, 27.12.2018

Mehmet Dervişoğlu

https://doi.org/10.26468/trakyasobed.421972

Cited By: 1

Öz

Mizahın
akli bir unsur olarak kabulü asırlar öncesine dayanmaktadır. Genel olarak komik
bir dürtüyle başlayan, gülümseme veya gülme gibi bir tavırla sonlanan mizahın
temel unsuru zekâdır. Özellikle mizahı işlevsel anlamda kullanmak ciddi manada
bir zekâ kuvvetini gerektirmektedir. Bu anlamda kültür tarihimizin en
karakteristik şahsiyetlerinden birisi şüphesiz Nasreddin Hoca’dır. O, Anadolu
Türklüğünün Moğol akın ve yağmalarıyla, iç kavga ve çekişmelerle, siyasi
otorite zayıflığıyla, kuraklıkla ve buna bağlı olarak kıtlık ve yoksullukla
mücadele etmek zorunda kaldığı, toplum psikolojisinin harap olduğu bir dönemde
eğitim metodu olarak mizahı tercih etmiş, sadece Anadolu insanını değil
neredeyse tüm dünyaya güldürerek düşündürmeyi başarabilmiştir.

Nasreddin
Hoca, hem latifeleriyle insanları güldürmüş hem de halkın gerçeklik
beklentisini dikkate aldığı ve mizahını gerçekçi bir zemin üzerine inşa ettiği
için fıkraları insanlarda ilgi uyandırmış, iletişim ve etkileşimi
kolaylaştırmış dolayısıyla mizah yoluyla eğitim değerlerinin benimsetilmesi,
kültürel öğelerin geleceğe aktarılmasını sağlamıştır. William Bascom’un
formülize ettiği dört folklor işlevini de onun fıkralarında tespit etmek
mümkündür.

Yapılan
araştırmalarla Hoca’nın iyiden iyiye belirginleşen mutasavvıf kimliği ve onun
halk arasında veli olarak telakki edilmesi, latifelerinin sosyal yöndeki
öğütlerle birlikte dini mahiyette anlamlar taşıdığı fikrine yol açmıştır. Bu
bağlamda onun olduğuna inanılan kimi metinler üzerine çeşitli şerhler
yapılmıştır.

Çalışmamızda
öncelikle tasavvufun mizaha bakışı, alanın üç temel dinamiği diyebileceğimiz
Kur’an-ı Kerim, sünnet ve mutasavvıfların konuya yaklaşımlarıyla açıklanmaya
çalışılmış, Nasreddin Hoca’nın dini kimliği üzerinde durulmuş ve bundan sonra
Hoca’nın fıkraları bağlamında Burhaniye Tercümesi’nin yer verdiği tasavvufi
temalar üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Mizah, tasavvuf, latife

THE FUNCTIONALITY OF NASREDDIN HOCA ANECDOTES IN THE CONTEXT OF HUMOR-SUFIZM RELATIONSHIP: THE EXAMPLE OF THE BURHANIYE TERCUMESİ

Öz

ABSTRACT: The acceptance of humor as an element of mind is based on centuries
ago. Humor generally starts with a funny impulse, ends with smile or laugh. the
basic element of humor is intelligence.  
In particular, using humor in a functional sense requires a strong
intelligence. In this sense, one of the most characteristic personalities of our
cultural history is undoubtedly Nasreddin Hodja. He preferred humor as a method
of education in a period when Anatolian Turks had to struggle with Mongolian
raids and looting, internal fighting and controversy, weak political authority,
drought and, accordingly, scarcity and poverty. not only the Anatolian people,
but almost all the world laughed and thought.

Nasreddin Hodja laughed
people with his anecdotes and built his humor on a realistic ground at the same
time. this has also attracted interest in the people against the his anecdotes.
Facilitating communication and interaction, and thus the adoption of
educational values through humor, the transmission of cultural items to the
future. It is possible to identify the four folklore functions formulated by
William Bascom in his anecdotes.

With the researches made,
Hodja's well-recognized Sufi identity and his being considered as a saint among
the people, has led to the idea that anecdotes carry meaning with religion
along with social advice. In this context, various explanations have been made
on certain texts which are believed to be her.

In our work, first of all,
humor for sufism is tried to be explained with the approaches of the Qur'an,
sunnah and sufis. Then, the religious identity of Nasreddin Hodja was
emphasized and after that in the context of the Hodja's anecdotes, evaluations
were made on the mystical themes which included the work named Burhaniye
Tercumesi

Anahtar Kelimeler

Humor, mysticism, anecdot

Kaynakça

• Ahmet Eflâkî (1973), Ariflerin Menkıbeleri I, İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Akot, B. (2014) “Tasavvufi İrşat Metodu Olarak Sohbetin Fonksiyonu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 31, s. 30-39
• Arı, A. (2013) Yetim, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 43, s. 501-503
• Ateş, S. (ty) İslam Tasavvufu, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat. Başgöz, İ. (2005) Geçmişten Günümüze Nasreddin Hoca, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Bergson, H. (2014) Gülme, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Boratav, P. N.(2006) Nasreddin Hoca, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2009) Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Çiftçi, H. (1998) “Klasik İslam Edebiyatında Hiciv ve Mizah”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.10, s. 139-162
• Çobanoğlu, Ö. (2008) Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Doğan, Y. (2004) “Hz. Peygamber ve Mizah”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 8/2 s. 191-203.
• Durmuş İ. (2005) Mizah, Diyanet İslam Ansiklopedisi, c. XXX, TDV Yayınları, İstanbul, s. 205.
• Ekici, M. (1998) “Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Konteks) ilişkisinin Önemi”, Milli Folklor Dergisi, S.39, s. 25-34
• Ekici, M. (2013) Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Erkaya, M. E. (2017) “Hâlidiyye Geleneğinde Mürit-Mürşit İlişkileri”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi/Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), S. 9 (2), 839-861.
• Gökalp, Z. (1972) Halk Klasikleri I, Nasreddin Hoca’nın Latifeleri, Diyarbakır: Anadolu Matbaası.
• Göktaş, V. (2011) “Tasavvufi Terbiye’nin Günümüz Din Eğitim-Öğretimine Sunabileceği İmkânlar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 52:2, s. 137-155
• Gölpınarlı, A. (1961) Nasreddin Hoca, İstanbul: Yükselen Matbaası.
• Gölpınarlı, A. (1985) 100 Soruda Tasavvuf, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Gözütok, Ş. (2012) Sufi Pedagojisi, Tasavvufta Şahsiyet Eğitimi, İstanbul, Nesil Yayınları.
• Güzel, A. (2005) “Nasreddin Hoca‘nın Eserlerinin Dini-Tasavvufi Açıdan Kısa Bir Değerlendirilmesi”, I. Uluslararası Akşehir Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri (Ed. Ahmet Aytaç), Akşehir: Akşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Irmak, Y. (2017) “İşlevsel Halkbilimi Kuramına Göre Aşık Mahsuni Şerif’in Şiirlerinde Tespit Edilen Yeni İşlevler”, Studies of the Ottoman Domain, C.7, S.12, s.183-212
• Konyalı, İ. H. (1945) Nasreddin Hoca’nın Şehri Akşehir, İstanbul: Numune Matbaası.
• Kurgan, Ş. (1986) Nasreddin Hoca, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları
• İbnü’l Arabi (2001) Fütûhât-ı Mekkiye (haz. Selahaddin Alpay, Mustafa Varlı) İstanbul: Esma Yayınları.
• İzzeddin Kâşânî (2010) Tasavvufun Ana Esasları (Misbâhu'l-Hidâye ve Miftâhu'l-Kifâye) İstanbul: Kurtuba Kitap.
• Maraş, İ. (2005) “Yunus Emre'nin Humanist Yorumcuları” Dini Araştırmalar Dergisi, C.8, S. 23, s. 29-38.
• Massignon, L. (1979) Tasavvuf, “MEB İslam Ansiklopedisi”, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Muhammed E. Z. (2005) Ebu Hanife (Çev. Osman Keskioğlu) Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özdemir, N. (2010) “Mizah, Eleştirel Düşünce ve Bilgelik”, Millî Folklor Dergisi, Y. 22, S. 87
• Özkan, İ. (1983) Nasreddin Hoca’nın Tarihi Şahsiyeti ve Fıkraları Üzerine İnceleme, “Türk Folkloru Araştırmaları (1982)” Ankara: G.Ü. Basım-Yayın Yüksekokulu Basımevi. Şimşek, S. (2005) “Mevlânâ’da Mizah ve Nükte”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Y. 6, S. 14, Ankara, s. 525-548,
• Şimşek, S. (2011) Nasreddin Hoca ve Tasavvuf, İstanbul: Buhara Yayınları.
• Topçu, N. (2007) Yarınki Türkiye, İstanbul: Hareket Yayınları.
• Tural, S. K. (1990) Nekre ve Nükte Kavramlarının Kültür İçindeki Yeri ve Fonksiyonları, “Fikri ve Felsefi Yönüyle Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri”, Akşehir
• Türk, İ. (2016) “Tasavvuf Kültüründe Mizahın Yeri ve Sefîne-i Evliyâ Örnekliğinde Sûfîlerin Mizahı Kullanış Biçimleri”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 16, Y. 16, Sayı: 1, s. 397-422
• Türkmen, F. (1996) “Anadolu Mizahında Bazı İran ve Arap Kökenli Mizah Tipleri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi I, İzmir, ss. 1-7.
• Türkmen, F. (2013) Nasreddin Hoca Lâtifeleri – Burhaniye Tercümesi- İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Usta, Ç. (2009). Mizah Dilinin Gizemi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yardımcı, İ. (2010) “Mizah Kavramı ve Sanattaki Yeri”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi S. 3/2, Uşak, s. 1-41
• Yıldırım, D. (1999) Türk Edebiyatında Bektaşi Fıkraları, Ankara: Akçağ yayınları.
• Yüce, A. (2010) Ebû Nasr es-Serrâc et-Tûsî, el-Lüma, “Tasavvuf Klasikleri” (Ed. Ethem Cebecioğlu) İstanbul: Erkam Matbaacılık, s.55-70.