TÜRKİYE’DE CARİ AÇIĞIN FİNANSMAN YAPISI ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ: EKONOMETRİK BİR ANALİZ

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 123 - 140, 15.04.2019

Ali Konak Dilek Mütevelli

Öz

Cari işlemler açığı, hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan ülkelerde makroekonomik dengenin sağlanmasında önemli bir
araçtır. Özellikle son dönemlerde cari açığın kriz göstergesi olarak da ifade
bulması konuyu daha da önemli hale getirmiştir. Cari işlem açıklarının varlığı
en genel tabirle bir ülkenin gelirinden fazla harcama yapmasından,
tasarrufundan fazla yatırım yapmasından, mal ve hizmet ihracatı ile ithalatı
arasındaki farktan ya da net dış varlıklarındaki azalmalardan kaynaklanan bir
durumdur. Ekonomiler açısından cari işlem açıklarının varlığından ziyade,
nedenleri ve nasıl finansman edildiği ya da sürdürülebilirliği tartışma
konusudur. Bu konuya açıklık getirmek amacıyla hazırlanan bu çalışmada Türkiye’de cari işlem açıklarının sürdürülebilirliği 1992:1-2017:10
dönemine ait aylık verilerle Husted (1992) tarafından geliştirilen dönemler arası
bütçe kısıtı (denge) modeli kullanılarak analiz edilmektedir. İhracat ve
ithalat değişkenleri kullanılarak cari işlem açığının sürdürülebilir olup
olmadığı ADF birim kök testi, Johansen eşbütünleşme testi, Engle-Granger
eşbütünleşme ve hata düzeltme modelleri ile test edilmiştir. Johansen Eşbütünleşme testi sonucunda seriler
arasında eş-bütünleşme ilişkisinin var olduğu ve uzun dönem eş-bütünleşme
katsayısının 0.77 çıktığı, dolayısıyla ithalat giderlerinin %77’ sini ihracat
gelirleri ile karşıladığı görülmektedir. Bu durumda katsayı birden küçük olduğu
için, Husted (1992) ve Quintos (1995)’modeline göre, Türkiye'de ilgili dönemde cari açığın, zayıf formda sürdürülebilir olduğu
tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Cari İşlem Açıkları, Sürdürülebilirlik, İhracat, Johansen Eş-Bütünleşme Testi

Kaynakça

• Açıkgöz, Ş. ve Akçağlayan, A. (2014). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği, Ege Akademik Bakış. 14(1), ss. 83-97.
• Ağaslan, E. ve Akçoraoğlu, A. (2007). Türkiye’de Cari İşlemler Hesabının Boyutu ve Sürdürülebilirliği. 8.Türkiye Ekonometri ve İstatistik Kongresi, 24-25 Mayıs 2007. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Akan, Y. ve Kanca, O. C. (2015). Türkiye’de Dış Borçlanma, Büyüme ve Enflasyon İlişkisi: Var Yaklaşımı (1980-2013). Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(3), ss. 1-22.
• Akçayır, Ö. ve Albeni, M. (2016). ̋Türkiye’de Kronikleşen Cari Açıkların Sürdürülebilirlik Analizi, Siyaset. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi,4(3), ss. 35-62
• Alagöz, M., Işık N. ve Delice, G. (2006). Finansal Krizler İçin Erken Uyarı Sinyali Olarak Cari Hesap Göstergeleri. H. Seyidoğlu ve R. Yıldız (Ed.), Ekonomik Kriz Öncesi Erken Uyarı Sistemleri (s. 345-374). İstanbul: Arıkan Yayınevi.
• Altunöz, U. (2014). Cari Açık Sorununun Temel Nedenleri ve Sürdürülebilirliği: Türkiye Örneği. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1( 2), ss. 115-132.
• Babaoğlu, B. (2005). Türkiye’de Cari İşlemler Dengesi Sürdürülebilirliği (Uzmanlık Yeterlilik Tezi). TCMB İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Baharumshah, A.Z., E. Lau ve S. Fountas (2003). On the Sustainability of Current Account Deficits: Evidence From Four ASEAN Countries, Journal of Asian Economics, 14(3), ss. 465-487.
• Bektaş, V. (2017). Gelişmekte Olan Ülkelerde Cari Açıkların Sürdürülebilirliği: Bir Panel Veri Analizi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(1), ss. 51-66.
• Berke, B. (2009). Türkiye'de Cari açığın Sürdürülebilirliği: Parçalı Eşbütünleşme Analizi. Akdeniz University Faculty of Economics & Administrative Sciences Faculty Journal/Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), ss. 117-145
• Çil, A. B. (2015). Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliğinin Çoklu Yapısal Kırılmalı Eşbütünleşme Yöntemi İle Sınanması. Çukurova Üniversitesi İİBF Dergisi, 19(2), ss.135-149.
• Dornbusch, R. ve Fischer, F. (1990). Macroeconomics McGraw-Hill. International Editions.
• Edwards, S. (2005). Is The U.S. Current Account Deficits Sustainable? And If Not, How Costly Is Adjustment Likely to be?, NBER Working Papers. No:11541, National Bureau of Economic Research,Inc.
• Eğilmez, M. (2013). Cari Açığın Oluşumu ve Finansmanı. Erişim Adresi (02.19.2018): http://www.mahfiegilmez.com/2013/01/cari-acgn-olusumu-ve-finansman.html
• Eğilmez, M. (2014). Ödemeler Dengesini Okumak. Erişim Adresi (02.19.2018): http://www.mahfiegilmez.com/2014/01/odemeler-dengesini-okumak.html
• Engle, R. F., ve Granger C. W. J. (1987). Cointegration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing. Econometrica, 55(2), ss. 251-276.
• Erdoğan S. ve Bozkurt, H. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri: M-GARCH Modelleri İle Bir İnceleme. Maliye Finans Yazıları, 1(84), ss. 135-172.
• Fountas, S. ve Wu, J. (1999). Are The U.S. CurrentAccount Deficits Really Sustainable. International Economic Journal, 13(3), ss. 51-58.
• Freund, C. (2005). Current Account Adjustment in Industrial Countries, Journal of International Money and Finance. 24(8), pp. 1278-1298).
• Göçer, İ. ve Mercan, M. (2011). Cari Açığın Kaynakları ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz. Paper presented at EconAnadolu 2011: Anadolu International Conference in Economics II (Anadolu Uluslararası Ekonomik Konferansı-2), 15-17, ss.1-22.
• Göçer, İ., Mercan, M. ve Hotunluoğlu, H. (2012). Seçilmiş OECD Ülkelerinde Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği: Yatay Kesit Bağımlılığı Altında Çoklu Yapısal Kırılmalı Panel Veri Analizi. Maliye Dergisi, (163), ss. 449-467.
• Göçer, İ. (2013). Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir Analiz. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 8(1), 213-242.
• Greenidge, K., C. Holder ve A. Moore (2011). Current Account Deficit Sustainability: the Case of Barbados, Applied Economics. 43(8), ss. 973–984.
• Gujarati, D.N. (1999), Temel Ekonometri, (Basic Econometrics. Mc Graw Hill.3rd Edition), İstanbul: Literatur Yayınları.
• Hakkio, C. S. ve Rush, M. (1991). Is The Budget Deficit Too Large?. Economic Inquiry, 29(3), ss. 429-445.
• Holmes, M.J., Panagiotidis, T. ve Sharma,A. (2011). The Sustainability Of India’s Current Account. Applied Economics, 43(2), ss. 219–229.
• Husted, S. (1992). The Emerging U.S. Current Account Deficit in the 1980s: A Cointegration Analysis. The Review Of Economics & Statics,74(1), 159-166.
• İlhan, N. (2017). Türiye’de Cari İşlem Açığın Sürdürülebilirliği ve Büyüme İlişkisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi.). Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• İnsel, A. ve Kayıkçı, F. (2012). Evaluation of Sustainability of Current Account Deficits in Turkey. Modern Economy, (3), 43-50.
• Kandil, M. ve Greene J. (2002). The Impact of Cyclical Factors on the U.S. Balance of Payments. IMF Working Paper, 2/45, 1-43.
• Karunaratne, N. D. (2010). The Sustainability of Australia’s Current Account Deficits-A Reappraisal After the Global Financial Crisis. Journal of Policy Modeling, 32(1), ss. 81–97.
• Koç, S. ve Bakırtaş, İ. (2016). Türkiye’de Cari Açığın Sürdürülebilirliği: Kointegrasyon Testlerinden Bulgular. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (49), ss. 252-277
• Milesi‐Ferretti, G. M. ve Razin, A. (1996). Persistent current account deficits: a warning signal?. International Journal of Finance & Economics, 1(3), ss. 161-181.
• Milesi‐Ferretti, G. M. ve Razin, A. (1996a). Current-Account Sustainability. Princeton Studies in International Finance, No. 81, 1-78 (Current Account Sustainability: Selected East Asian and Latin American Experiences. NBER Working Paper Series, No: 5791, pp. 1-61).
• Milesi-Ferretti, M. ve Razin, A. (1996b). Sustainability of Persistent Current Account Deficits. NBER Working Paper, No: 5467. National Bureau of Economic Research, Cambridge, MA. Erişim Adresi: www.nber.org/papers/w5467
• Peker, O. (2009). Türkiye’deki Cari Açık Sürdürülebilir mi? Ekonometrik Bir Analiz, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. (17), ss. 164 – 174.
• Quintos, C. E. (1995). Sustainability of the Deficit Process with Structural Shifts. Journal of Business and Economic Statistics, 13(4), ss. 409-417.
• Rubio, O.B., Roldan, C.D. ve Esteve, V. (2014). Sustainability of External Imbalances in the OECD Countries,, Applied Economics. 46(4), ss. 441-449.
• Sevüktekin, M. ve Çınar M. (2017). Ekonometri Zaman Serileri Analizi (5. Baskı), Bursa: Dora Yayıncılık.
• Şahbaz, A. (2011). Cari İşlem Açıklarının Sürdürülebilirliği: 2001-2011 Türkiye Örneği. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(3), ss. 417-432.
• Tunalı, Ç. B. (2008). Türkiye’de Cari İşlemler Açıklarının Sürdürülebilirliği. Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 163-177.
• Turan, Z. ve Barak, D. (2016). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 4(2), ss. 70-80.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası [TCMB]. Ödemeler Dengesi İstatistikleri. Erişim Adresi (12.09.2018)http://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/609ef884-3b3c-4bc3-84fe- 9254244c3490/odemelerdengesi.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=ROOTWORKSPACE-609ef884-3b3c-4bc3-84fe-9254244c3490-mnmUihO (Erişim : 12.09.2018)
• Ümit, A. Ö. (2011). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliğinin Zaman Serileri Analizi İle Değerlendirilmesi: 1992-2010 Dönemi, Anadolu Üniversitesi Sosyal bilimler Dergisi. 11(3), ss. 135-148.
• Wu, J.L., Chen, S.L. ve Lee, H.L. (2001). Are Current Account Deficits Sustainable? Evidence from Panel Co-Integration, Economic Letters. 72(2), pp.219-224
• Yamak, R. ve Korkmaz, A. (2007). Türk Cari İşlemler Açığı Sürdürülebilir mi ? Ekonometrik Bir Yaklaşım. Bankacılar Dergisi, (60), ss. 17-32
• Yanar, R. ve Yücel, F. (2005). Türkiye’de Cari İşlem Açıkları Sürdürülebilir mi? Zaman Serileri Perspektifinden Bir Bakış. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), ss. 483-492.
• Yayar, R. ve Demir, Y. (2014). Türkiye’de Sürdürülebilir Cari Açık. Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1) , ss. 118-148.
• Yeldan, E. (2010). Türkiye Ekonomisinde Dış Açık Sorunu ve Yapısal Nedenleri. T. Subaşat ve H. Yetkiner (Ed.), Küresel Kriz Çerçevesinde Türkiye'nin Cari Açık Sorunsalı (ss.34-47), Ankara: Efil Yayınevi.
• Zombanakis, G.A., Stylianou, C. ve Andreou,A.S. (2009). The Greek Current Account Deficit: Is It Sustainable After All?. Bank Of Greece Working Paper, Economic Research Department – Special Studies Division, Greece. (ISSN 1109-6691)