BİLDİRME GÖREVLİ “OLUR”UN AHISKA AĞZINDAKİ İHTİMAL İŞLEVİ VE ESKİ TÜRKÇEDEKİ İZLERİ

Yıl 2014, Sayı: 36, 153 - 167, 01.06.2015

Dr. Serpil Ersöz

https://doi.org/10.17133/tba.84771

Öz

Ol- fiili Türkçede esas fiil olduğu kadar yardımcı fiil olarak da kullanılabilir. Yardımcı fiil olarak kullanıldığında ya birleşik fiilleri oluşturur ya da cümlede bildirme görevini yerine getirir. Makale, ol- fiilinin geniş zaman çekiminin (olur’un) bildirme görevinde kullanılmasıyla ilgilidir. Literatürde bildirme görevindeki ol- fiilinin yapısal ve anlamsal özellikleri üzerine araştırmalar varken, olur yapısının cümledeki anlamsal işlevi üzerinde yeterince durulmadığı görülmektedir. Ahıska ağzında olur sözü ile oluşturulan belirli yapıların (İsim+ olur, Fiil-mIş +olur, Fiil–mAk +olur, Fiil-sA+kişi eki +olur), standart Türkiye Türkçesindekiler ile görev bakımından aynı, fakat anlam bakımından farklı kullanıldığı tespit edilmiştir. Elinizdeki makale de işte bu farklılıklar üzerine odaklanmaktadır. Makalede, bildirme görevli olur’un Ahıska ağzında ihtimal/tahmin/olabilirlik işlevindeki kullanımının Türkçenin tarihî dönemlerinde de olup olmadığı sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bildirme, ihtimal, Ahıska ağzı, Eski Türkçe, ol- fiili

Kaynakça

• AKTAN, Bilal (2006), Kerderli Mahmut Cennetlerin Açık Yolu Nehcü’l Ferâdîs, Edebiyat Otağı Yayınları, Ankara.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1988), Yusuf Has Hâcib Kutadgu Bilig II Çeviri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Arat, bunu “geçirmek mümkündür” (Arat 1988: 180); Silahdaroğlu ise “alınır”
• şeklinde çevirmiştir (Silahdaroğlu 2000: 203).
• Arat, bunu “inanmak mümkündür” (Arat 1988: 202); Silahdaroğlu ise “inanmak olur”
• şeklinde çevirmiştir (Silahdaroğlu 2000: 227).
• ASLAN, Sema (2012), “Türkiye Türkçesinde Ol- Yardımcı Fiilli Yapıların Görünüş-Zaman Bildirimindeki İşlevleri”, Bilig, Güz, S:63, s.11-30.
• __________ (1991), Kutadgu Bilig I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ATA, Aysu (1995), Nehcü’l-Ferâdîs I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• __________ (1997), Kısasü’l Enbiyâ I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• __________ (1998), Nehcü’l-Ferâdîs III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• AY, Özgür (2001), Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• __________ (2011), “ol- Fiili İle Yapılan Birleşik Çekimler ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine”, Turkish Studies, Volume 6/1 Winter, s.679-692.
• BENZER, Ahmet (2010), “İşleve Dayalı Dil Bilgisi: Türkçede Tahmin ve İhtimal Anlatımları”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C:7, S:3 (Eylül), s.144-153.
• DEMİRAY, Erdinç (2011), Ahıska Türkleri Ağzı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kayseri.
• DENY, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), İstanbul Maarif Vekaleti, İstanbul.
• DOĞAN, Şaban – ÖZALAN, Uluhan (2013), “Eski Uygurcada Tetir/Titir Cevher Fiili Üzerine”, Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:1 S:1, s.252-263.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (1984), Kutadgu Bilig Grameri –Fiil-, Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• ERGİN, Muharrem (1993), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
• ERSÖZ, Serpil (2013), Türkiye Ahıskalıları Ağzı, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İzmir.
• GABAIN, A.Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• GÜLSEVİN, Gürer (1999), “Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine”, VII. Milletler Arası Türkoloji Kongresi, İstanbul.
• HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KARABEYOĞLU, Adnan R. (2007), “Orhon Yazıtları’nda Bol- ve Er- Fiilleri Üzerine”, TÜBAR -XXII- Güz, s.87-100.
• KARAHAN, Leyla (1994), Erzurumlu Darîr Kıssa-i Yûsuf Yûsuf u Züleyhâ, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (1959), “Türkiye Türkçesinde ‘İktidar’ ve ‘İmkan’ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1959, Türk Dil Kurumu Yayınları, s.107-124.
• __________ (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ÖZALAN, Uluhan (2014), Türk Dilinde Cevheri Ek Fiil, Sakarya Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya.
• ÖZMEN, Mehmet (2007), “Olmak Fiiliyle Kurulan Birleşik Fiil Çekimeri Üzerine”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 24-29 Eylül 2000, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s.1417-1426.
• SİLAHDAROĞLU, Fikri (2000), Günümüz Türkçesi İle Kutadgu Bilig Uyarlaması, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• TEKİN, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, İstanbul.
• TEKİN, Şinasi (1976), Maytrısimit, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• TURAN, Zikri (1999), “Eski Anadolu Türkçesinde Ol- Cevheri Fiili”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1996, Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 265- 289.
• TÜRK, Vahit (2004), “Kutadgu Bilig Örneği İle Türkçede Ana Yardımcı Fiil (er-)”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II 20-26 Eylül 2004, s. 2994-3006.