O‘ZBEK VA TURK TILSHUNOSLIGIDA EGA TALQINI

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 6 - 19, 20.06.2019

Zilola Xudaybergenova

https://doi.org/10.30563/turklad.566293

Öz

Özet

Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesinin karşılaştırmalı incelenmesine ait
birkaç araştırma mevcuttur.  Ancak bu
çalışmalar genel olarak karşılaştırılan dillerin leksik ve morfolojik özelliklerinin
incelenmesni barındırır.  Özbek Türkçesi ve Türkiye
Türkçesinin sözdizimsel özellikleri, bilhassa, öznenin Özbek Türkçesi ve
Türkiye Türkçesinin dilbiliminde yorumlanması ve incelenmesi, ifade malzemeleri
karşılaştırılarak araştırılmamıştır. Zaten Özbek Türkçesi ve Türkiye
Türkçesinin dşlbşlşmşnde öznenin yorumlanmasında ve sınıflandırılmasında farklı
yaklaşımlar gözlemlenir. Özbek Türkçesi dilbiliminin etkisinde, Türkiye Türkçesi
dilbiliminin Batı dilbilimi, genelde Fransız ve Alman dilbilimine etkisinde
gelişmiş olduğu sonucunda, özne dahil cümlenin tüm öğelerinin yorumlanması ve
incelenmasine farklı yönlerden yaklaşıldığı göze çarpar. Türkiye Türkçesi
dilbiliminde özne görevinde kullanlan kelimeler ve kelime öbeklerinin anlam
özellikleri, cümlenin sözdizimsel bağlamı, yüklemin özellikleri de dikkata
alınır. Özbek Türkçesi sözdiziinde  özne görevinde
kulanılan kelimeler ve kelmeler öbekleri çoğunlukla cümleden ayırtedilmiş şekilde
incelenir. Aynı zamanda Özbek Türkçesi dilbiliminde özeninin yapısı bakımından
sınıflandırılması da yapılmıştır. Bu makalede Özbek Türkçesi ve Türkiye
Türkçesi dilbiliminde öznenin yorumlanması, öznenin görevinde kullanılan
birimler karşılaştırılarak incelenir, onların arasındaki ortak ve farklı
özellikler belirtilir. Özbek Türkçesi dilbiliminde kullanılan yöntemlerden yola
çıkarak karşılaştırılmakta olunan dillerdeki özne, öznenin yapı bakımından
çeşitleri, özne yerinde kullanılan birimlerin özellikleri araştırılır. Öznenin
ifade malzemelerini karşılaştırma sürecinde bu görevi üstlenen kelime
türlerinin gramer özellikleri betimlenir

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Türkiye Türkçesi, sözdizimi, özne

Kaynakça

• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Ankara:Türk tarih kurumu basım evi.
• Bilgin, M. (2006). Anlamdan Anlatıma Türkçemiz. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Bolulu, O. (1992). Türkçede Eylemin ve Gerçekleştiricinin Özellikleri. Eylemler ve Özneler Üzerinde Bir Anlam İncelenmesi. Türk Dili, 31, 32, s. 24-29, 46-52.
• Demir, N., Yılmaz, E. (2003). Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Demircan, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya.
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: TDK.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. Otto Harrassowitz, Wiesbaden.
• Ergin, M. (1993). Türk dili bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Hatiboğlu, V. (1982). Türkçenin Söz Dizimi. Ankara: Ankara Üniversitesi basımevi.
• Karahan, L. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akcağ.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesinin grameri. Ankara: TDK.
• Tuna, O.N. (2003). Türkçede Geçişli Ettirgen Fiiller. TDED.XXIY-XXY. s.381-428.
• Underhill, R. (1976). Turkish grammer. The MIT press.
• Yaman, E. (2000). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinin Söz dizimi bakımından karşılaştırılması. Ankara: TDK.
• Abdullayev, H. (1969). Hozirgi o‘zbek adabiy tilida gap bo‘laklarining ajralmas sintaktik konstruksiya bilan ifodalanishi. Filol.fan.nomz....dis. Samarqand: Samarqand davlat universiteti.
• Abdurasulov, Yo. (2008). Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi. Toshkent, Fan.
• Abdurahmonova, M. (2004). O‘zbek va turk tillarida ot kategoriyalarining talqini. Filol.fan.nomz....dis.avtoref. Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti.
• Baskakov, N.A. (1960). Tyurkskiye yazıki. Moskva: Nauka.
• Omonturdiyev, J. (1988). Hozirgi o‘zbek adabiy tilida gap bo‘laklari tipologiyasi. Toshkent: O‘qituvchi.
• Sayfullayev, A.R. (1984). Semantiko-grammaticheskiye osobennosti chle¬nov predlojeniya v sovremennom uzbekskom literaturnom yazıke. Toshkent: Fan.
• Safayev, A. (1958). Glavnıe chlenı predlojeniya v sovremennom uzbekskom yazıke. Tashkent: Izd.SAGU.
• Serebrennikov, B.A., Gadjiyeva, N.Z. (1986). Sravnitelno-istoricheskaya grammatika tyurkskix yazıkov. Moskva: Nauka.
• Serebrennikov, B.A., Gadjiyeva, R.Z. (1979). Sravnitelno-istoricheskaya grammatika tyurkskix yazıkov. Baku: Maarif.
• Siddiqov, Z. (2000). O‘zbek va turk tillarida ko‘ruv leksemalari semantikasi. Filol.fan.nomz…dis.avtoref. Toshkent: O‘zR FA Til va adabiyot instituti.
• Sravnitelno istoricheskaya grammatika tyurskix yazıkov. (Morfologiya). (1988). Moskva: Nauka.
• Sravnitelno-istoricheskaya grammatika tyurskix yazıkov (Fonetika). (1984). Moskva: Nauka.
• O‘zbek tili grammatikasi. (1975). Ikki jildlik. J. I. Morfologiya. Toshkent: Fan.
• Usmonova, Sh. (1998). O‘zbek va turk tillarida somatik frazeologizmlar. Filol.fan.nomz....dis.avtoref. Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti.
• Xudoyberganova, Z. (1999). O‘zbek va turk tillarida fe’lning o‘tgan zamon shakllari tizimi. Filol.fan.nomz.... dis. Toshkent: O‘zR FA Til va adabiyot instituti.
• Xudoyberganova, Z. (2007). O‘zbek va turk tillarida monotaksemalarning ilmiy talqini. Filol.fan.nomz.... dis. Toshkent: O‘zR FA Til va adabiyot instituti.
• Shabanov, J. (2004). Turk va o‘zbek tillarida harakat fe’llari fe’llari semantikasi. Filol.fan.nomz....diss. Toshkent: O‘zR FA Til va adabiyot instituti.
• Shoazizov, Sh. (1973). Hozirgi o‘zbek adabiy tilida ega va uning ifodalanishi. Filol.fan.nomz....diss. Toshkent: O‘zR FA Til va adabiyot instituti.
• Shcherbak, A.M. (1970). Sravnitelnaya fonetika tyurkskix yazıkov. Leningrad: Nauka.
• Shcherbak, A.M. (1977). Ocherki po sravnitelnoy morfologii tyurkskix yazıkov (Imya). Leningrad: Nauka.
• Shcherbak, A.M. (1981). Ocherki po sravnitelnoy morfologii tyurkskix yazıkov (Glagol). Leningrad: Nauka.