Kur’an’ın Işığında Kader Konusuna Bakış

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 1, 65 - 87, 30.12.2018

Abdullah Namlı

Öz

Kader konusu çok eski zamanlardan beri üzerinde tartışılan konulardan biridir. İlâhî dinler ve düşünce âlemi de dâhil olmak üzere, insanlık âlemi kader konusunda ikiye bölünmüştür; kaderi kabul edenler ve inkâr edenler. Bu araştırmada kader inancının Kur’an’da hangi şekillerde yer aldığı ve değişik ekollerce nasıl anlaşıldığı incelenmiştir. Bu araştırmada İslam’ın ana kaynağı Kur’an esas alınmıştır. Kelam ekollerinin kendi kaynakları kullanılmıştır. Bu ekollerin kaderle ilgili bu nasları nasıl değerlendirdikleri ve konuyu nasıl anladıkları incelenmiştir. Kur’an-ı Kerim’de kaderle ilgili âyetler genel olarak üç grupta toplanmaktadır. Bunlar; kader inancı, belirlenmiş kader ve insanın özgür kılınması konularını içermektedir. Birinci grupta yer alan âyetler kader inancının varlığına delâlet etmektedir. Bu âyetlerden konuya delâleti en uygun olanlardan Kamer sûresi 54/49, el-Furkân sûresi 25/2, Mürselât sûresi 77/23 ve Abese 80/19. âyet delâlet bakımından incelenmiştir. Belirlenmiş kader konusunda ise, Âl-i İmrân 3/145, Ahzâb 33/38 ve Tâhâ 20/40. âyet konu edinilmiştir. İnsanın özgür kılınması ile ilgili çok sayıda âyet bulunmaktaysa da bunlardan bir kısmı kader inancı açısından değerlendirilmiştir. Âyetlerin ışığında cebrî olmayan kader inancının Kur’an’a uygunluk arz ettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Kader, İslâm, Kur’an, İnanç, İnanç

An Overview of the Predestination in the Light of the Qur’an

Öz

The concept of predestination is one of the issues discussed since ancient times. Including divine religions and the world of thought, humanity is divided into two groups: those who believe in predestination and those who do not. It is investigated that how the belief in predestination take place in the Islamic religious texts and how it was understood by different schools. This research is based on the Qur’an, the main source of Islam. Sources belonging to different schools of ‘Ilm al-Kalām are referred and also examined that how those schools interpret the ideas about the belief in predestination and how they had understood it. The Quranic verses related to predestination are generally grouped in three. These are belief in destiny, predestination and human freedom. The verses in the first group indicate a belief of destiny. Of these verses, the most suitable ones are al-Qamar 54/49, al-Furqan 25/2, al-Mursalat 77/23 and ‘Abasa 80/19. The verses regarding the belief in predestination are as follow: Âl al-Imrân 3/145, Ahzâb 33/38 and 20/40. Although there are many verses related to the human freedom, some of them have been evaluated in terms of the belief in predestination. In the light of the verses, it is concluded that the belief in a non-compulsory destiny is consistent with the Qur’an.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Predestination, Islam, Qur’an, Belief

Kaynakça

• Abdülahad, Azîz Abdurrahmân. İmâm Katâde b. Diâme ekvâluhû ve merviyyâtuh fi’t-tefsîr. Yüksek Lisans Tezi, Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1992.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları. 4. Baskı. Ankara: Atayy Yayınları, 2013.
• Atay, Hüseyin-Kutluay, Yaşar. Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (Meâl). Ankara: DİB Yayınları, 1985.
• Bağcı, H. Musa. İnsanın Kaderi Hadislerin Telkin Ettiği Kader Anlayışı. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed. et-Temhîd. 1. Baskı. Thk. Richard Yûsuf Mc.Carty. Beyrut: Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Beydâvî, Nâsıruddin Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman Maraşli. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1998.
• Bilmen, Ömer Nasuhi Bilmen. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâl-i Âlîsi ve Tefsiri. 8 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1993.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî (el-Câmiu’s-Sahîh). 1. Baskı. 8 Cilt. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Çelebi, İlyas. İslam’ın İnanç Esasları. 2. Baskı. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
• Dahhâk b. Müzâhim. Tefsîru’d-Dahhâk. 1. Baskı. Cem ve Thk. Muhammed Şükrü Ahmet Zâviyetî. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1999.
• Ebû Hanîfe, Numân b. Sâbit. el-Fıkhu’l-ekber 1. Baskı. (İmam-ı Âzam’ın Beş Eseri isimli kitabın içerisinde). Haz. Mustafa Öz. İstanbul: Kalem Yayınları, 1981.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. el-Bahru’l-muhît. 1. Baskı. Thk. Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1993.
• Ebu’s-Suûd el-İmâdî. İrşâdu’l-akli’s-selîm ilâ mezâya’l-kitâbi’l-kerîm. 1. Baskı. Thk. Abdulkadir Ahmed Atâ. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyâd el-Hadîse, 1971.
• Ebü’l-Müntehâ, Ahmed b. Mehmed Manisavî. Şerhu’l-fıkhi’l-ekber. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1885.
• Erdem, Hüsameddin. Problematik Olarak Din-Felsefe Münasebeti. 4. Baskı. Konya: Hü-Er Yayınları, 2010.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen. el-Luma’ fi’r-reddi alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida’. 1. Baskı. Thk. Hamûde Gurâbe. Kahire: Matbaatu Mısır, 1955.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman Mevsilî. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi’ş-şevâzzi’l-kırâât ve’lizâh anhâ. 2. Baskı. Thk. Ali en-Necdî Nâsıf-Abdülfettâh İsmâîl Şelebi. Haz. Muhammed Beşîr el-İdlibî. 2 Cilt. İstanbul: Dâru Sezgin li’t-Tıbâati ve’n-Neşr, 1986.
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed. Mücerredü makâlâti’ş-şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. Thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• İbn Kesîr, İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-azîm. 1. Baskı. Thk. Sami b. Muhammed es-Selâme. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1999.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. 1. Baskı. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1975.
• Kadı Abdulcebbâr, Ahmed b. Halil Hemedânî Esedâbâdî. Müteşâbihu’l-Kur’an. 1. Baskı. Thk. Adnan Muhammed Zerzûr. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1969.
• Kadı Abdulcebbâr, Ahmed b. Halil Hemedânî Esedâbâdî. Şerhu’l-usûli’l-hamse. 3. Baskı. Thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Kadı Abdulcebbâr, Ahmed b. Halil Hemedânî Esedâbâdî. Tenzîhü’l-Kur’an ani’l-metâin. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-Hadîse, ts.
• Kadı Abdülcebbâr, Ahmed b. Halil Hemedânî Esedâbâdî. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. 1. Baskı. Haz. İbrahim el-Ebyârî. 20 Cilt. Kahire: Vezerâtü’s-Sekâfe ve’l-İrşâd, ts.
• Karadaş, Cağfer. Zaman Mekân İçinde İnsan ve Kaderi. 1. Baskı. Bursa: Emin Yayınları, 2009.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd. 1. Baskı. Thk. Fethullah Huleyf. İstanbul: Mektebetü’l-İslâmiyye, 1979.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. 1. Baskı. Thk. Fâtıma Yusuf el-Haymî. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2004.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru’l-imam Mücâhid b. Cebr. 1. Baskı. Thk. Muhammed Abdüsselâm Ebü’n-Neyl. Birleşik Arap Emirlikleri, Nasr: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî el-Hadîse, 1989.
• Müslim, b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. 4. Baskı. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• Nahhâs, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. İ’râbü’l-Kur’an. 2. Baskı. Thk. Halid el-Ali. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2008.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb el-Horasânî. Sünenü’n-Nesâî bi şerhi’s-Suyûtî ve hâşiyeti’s-Sindî. 2. Baskı. Thk. Mektebü Tahkiki’t-Türasi’l-İslamî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1992.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiki’t-te’vîl. 1. Baskı. 4 Cilt. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1984.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. 1. Baskı. Thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003-2004.
• Öner, Öner. Stres ve Dini İnanç. Ankara: TDV Yayınları, 1985.
• Özsoy, Ömer. Sünnetullah Bir Kur’an İfadesinin Kavramsallaşması. 1. Baskı. Ankara: Fecr Yayınları, 1994.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. 1. Baskı. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. 1. Baskı. 3 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Ensâr li’n- Neşr, 1987.
• Şeyhzâde, Abdurrahim b. Ali. Nazmu’l-ferâid. 1. Baskı. Mısır: Matbaatü’l-Edebiyye, 1899.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 1. Baskı. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddin Abdullah. İ’râbü’l-kırââti’ş-şevâz. 1. Baskı. Thk. Muhammed Seyyid Ahmed Azzûz. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 3. Baskı. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni’l-Kur’an ve i‘râbüh. 1. Baskı. Thk. Abdülcelil Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah. el-Keşşâf an ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 1. Baskı. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü Abîkân, 1998.