TURKISH TAMGAS THAT TURNED INTO MOTIFS ON SELJUKIAN PERIOD STRUCTURES OF KONYA

Yıl 2019, Sayı: 10, 107 - 126, 17.07.2019

Remzi Duran Yunus Aslan

Öz

Anahtar Kelimeler

Konya, Seljuk, Tamga

SELÇUKLU DÖNEMİ KONYA YAPILARINDA MOTİFLEŞEN TÜRK DAMGALARI

Öz

işaretler olarak Türk tarihinin erken devirlerinden itibaren hemen her
türlü malzemede karşımıza çıkan “Damgalar-Tamgalar” hiç şüphesiz Türk
kültürünün vazgeçilmez uygulamalarındandır. Gittikleri ve yerleştikleri her
coğrafyaya ebedi vatan olarak bakan atalarımız hayvanlarına, kulanım eşyalarına
ve inşa ettikleri küçük veya büyük mimari eserlere ait olduklarını düşündükleri
boylarının damgalarını vurmayı gelenek haline getirmişlerdir. Ancak, zaman
içerisinde bazıları harflere dönüşerek yazıya geçmiş, bazıları da geometrik
süslemeleri oluşturan kompozisyonlar içerisinde esas anlamından kısmen
uzaklaşarak kompozisyonun bir elemanına dönüşmüştür. Anadolu’nun fethinde de
rol alan Türk boyları fethettikleri ve yerleştikleri bu yerlere de çoğunlukla
kendi boy adlarını vermişler, yaptıkları mimari eserlere ve kullanım eşyalarına
da damgalarını vurmuşlardır. Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olan Konya
ve çevresinde de bu durum oldukça yaygındır. Hem Oğuz boyları hem de diğer Türk
boylarının yerleşim yeri (kasaba, köy,mahalle vb.) olarak Avşar-Afşar-Bay
Avşar-Küçük Avşar, Bayındır-Bayundur, Döger-Duger, Bayat-Kara Bayat-Yağlı
Bayat, Kayı-Kayı Hüyük- Kayı Ören, Kınık, Yazır, Salur, Çetmi gibi isimler
vermişlerdir. Zaman içerisinde maalesef bu isimlerin bir kısmı unutulan
tarihsel kimlikle beraber, beğeni anlayışlarının da değişmesiyle
değiştirilmiştir. Bunun gibi evvelce damga-tamga olarak kullanılan işaret ve
semboller de süsleme unsurları arasında yer alan geometrik motif ve
kompozisyonlar arasına, bu tasarımı yapanlar tarafından tam da anlamı
unutulmamış ancak esas anlamından uzaklaşmış olarak yerleştirilmiştir. Yapanın
bildiği, fakat bakanın sadece bir süs unsuru olarak gördüğü bir duruma
dönüşmüştür. Bu durumun en iyi uygulamalarını hiç şüphesiz Selçuklu Devleti’nin
payitahtı Konya’da bulmaktayız.  Bu
çalışma Selçuklu döneminde Konya’da inşa edilen mimari eserler üzerindeki motife
dönüşmüş olan damgalar üzerinedir.

 

Anahtar Kelimeler

Konya, Selçuklu, Damga

Kaynakça

• Çakmakoğlu Kuru A., “Anıtkabir’deki Renkli Taş Süslemeler- İkonografik Bir Yaklaşım”, Sanat Tarihi Dergisi, c. XXVI, sy. 1, İzmir, Nisan 2017, s. 69-93.
• Çınar, H., “Kınıklar ve Kınık Yerleşmeleri”, Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara 2015, s. 301-320.
• Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul 2000.
• Duran, R., “Türk Süsleme Sanatlarındaki Motif ve Kompozisyonların Kültürel Kaynakları: Mitler ve Destanlar Üzerine”, S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 8, Konya 2002, s.151-168.
• Duran, R.- Baş, A., “Oğuzların Kayı Boyu Damgasının Anadolu Türk Mimari Süslemesinde Motif Olarak Kullanılması Üzerine”, SUTAD, Bahar 2018, sy. 43, s. 523-535.
• Dursun, Ş., “Anadolu Selçuklu Dönemi Avanos-Kayseri Kervan Yolunda Bir Durak Noktası: Suvermez Kervansarayı, Mescidi ve Sarnıçları”, Journal of History Studies, C. 10, S. 4, 2018, s. 37-57.
• Ercilasun, A.B., - Akkoyunlu, Z., Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Ankara 2014.
• Ercilasun, A.B., Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul, 2016, s.357-361.
• Erdemir, Y., Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey Camii ve Külliyesi, Konya-Beyşehir 1999.
• Erdemir, Y., Sırçalı Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya 2009 (2. Baskı).
• Erdemir, Y., İnce Minareli Medrese Mezar Anıtları Müzesi, Konya 2009/1 (2. Baskı).
• Kırzıoğlu, N.G., Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyasında Ortak Motifler, Ankara 1995.
• Kidirali, D., - Babayar, G., Türk Bengü Taşı: Şivеet-Ulаan Damgalı Anıtı, Astana 2015.
• Mülayim, S., Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara 1982.
• Öztürk, R., “EB” İdeogramının Mimaride Kullanılması ve Beyşehir Eşrefoğlu Camisi Örneği”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, sy. 6/3, 2017, s. 1293-1305.
• Parlak, T., “Haç ve Gamalı Haç Türk Kültürünün Ürünü”, https://onturk.wordpress.com/2011/03/16/hac-ve- gamali-hac-turk-kulturunun-urunu/ (08.02.2018).
• Somuncuoğlu, S., Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul 2008.
• Şaman Doğan, N., “Oklu Çakır/Oklu Çark/Gök Çığrısı: Selçuklu Süslemesinde Bir Motif”, I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi I-II, c. I, Konya 2001, s. 617-624.
• Tarcan, H., “Gamalı Haç, Ög Damgası”, https://onturk.org/2011/03/13/gamali-hac-og-damgasi/ (08.02.2018).
• Togan, Z.V., Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili), Oğuzların ve Türklerin Tarihi (Reşideddin Fazlullah Cami’üt-Tevarih, Cilt II), İstanbul 1982, s. 49-50.