KLASİK UYGUR EDEBİYATININ SON HALKALARINDAN HÜSEYİNHAN TECELLÎ

Yıl 2018, Sayı: 12, 27 - 39, 29.12.2018

Alimcan Buğda

Öz

Özet

Türk boyları içinde kadim bir uygarlığa sahip olan
Uygur Türkleri, İslam öncesi dönemlerde olduğu gibi, İslam Dinini kabul
ettikten sonra da Türk ve İslam medeniyetine büyük katkılar sunmuştur. Türkistan
coğrafyası Karahanlılar döneminde ilim ve medeniyet merkezi olmuş, Karahanlıların
başkenti ve İpek yolu üzerinde bulunan Kaşgar adeta medeniyetin beşiği haline
gelmiştir. Bu coğrafyada yetişen pek çok bilim insanları ilim, kültür ve sanat
alanlarında pek çok örnek eser ortaya koymuşlardır. Edebiyat alanında
azımsanamayacak kadar eserler kaleme alınmış, çoğu da zamanımıza kadar ulaşmıştır.
Arap Alfabesiyle kaleme alınan eserlerin bir kısmı Çağatay Uygur Türkçesiyle,
bir kısmı Arapça olarak, bir kısmı da Farsça yazılmışlardır. Bu gelenek 19.
Asrın başlarına kadar devam etmiştir. Bu makalede hayatını ve eserlerini bahis
mevzuu ettiğimiz Tecellî, Klasik Uygur Edebiyatının son örneklerinden bir olarak
bilinmektedir. Onun hayatını, yaşadığı çevreyi ve eserlerini anlamaya çalışmak,
Klasik Uygur Edebiyatının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak, Doğu
Türkistan’ın ilim ve kültürel açıdan gelişim sürecini anlamaya büyük katkı
sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tecellî, Uygur, Edebiyat, Kaşgar

Kaynakça

• AZEM, Mir, Uygur Maarif Tarihindeki Sönmez Yıldızlar, Xinjiang Yaşlar-Ösmürler Neşriyatı, Urumçi 1988.BUĞDA, Alimcan, “Doğu Türkistan Maarif Hareketinin Önderi Abdulhekim Mahsum Haci”, Gökbayrak Dergisi, Kayseri 2010, Sayı: 97.BUĞRA, Muhammed Emin, Doğu Türkistan Tarihi, Ofset Reprodüksiyon Matbaacılık, Ankara 1987.EMİN, Gülcemal Muhammet, “Tecellî ve Onun Şiiri İcadiyetleri Hakkında”, Xinjiang Üversitesi İlmî Dergisi, Xinjiang 1998, Sayı: 3.HACI, Abdulhahakim Mahsum, Tecellî Mucellî, Kaşgar Uygur Neşriyatı, Kaşgar 1984.MUHEMMEDÎ, Muhtar Mamut, Tecellî Şiirlerinden, Milletler Neşriyatı, Pekin 2000.OSMAN, Gayretcan, Uygur Klasik Edebiyat Tarihi, Xinjiang Üversitesi Neşriyatı, Xinjiang 2011, 2s. ROZİ, Batur, Tecellî, Xinjiang Halk Neşriyatı, Xinjiang 2003.SARAY, Mehmet, Doğu Türkistan Türkleri Tarihi, Doğu Türkistan Vakfı Araştırma Merkezi, İstanbul 1998, I-I.TECELLÎ, Hüseyinhan Ekber b. Kutbuddin Şah, Berk Tecellî – Sebki Mücellî, matbaa Koşak Ofset İstanbul 1981.http://uyghur.co.uk/wiki/index.php?title=Quran_kerimning_uyghurchigha_terjime_qilinishi_heqqide_qisqiche_esletme.13.02.2016http://attirgul.blogbus.com/logs/39312557.html.19.02.2016