ORDU İLİ ÜNYE İLÇESİ KAYA MEZARLARI

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 5, 106 - 129, 31.05.2018

Hacer Kumandaş Yanmaz

Öz

Ordu İli Ünye İlçesinde tespit edilen kaya mezarlarının birbirleriyle ve Paphlagonia Bölgesindeki benzer örnekleriyle karşılaştırılarak, gün yüzüne çıkmaları ve incelenmeleri amaçlanmıştır. Ayrıca söz konusu kaya mezarlarının Urartu kaya mezarları ile işçilik ve teknik bazı özellikler bakımından benzer özeliklerinin var olup olmadığı incelenmiştir. Bu çalışma kapsamında, Ünye İlçe merkezinin 1km. kuzey doğusunda Kaleköy sınırları içerisinde yer alan Ünye kalesinde 2 adet ve İlçe merkezinin 5 km. kadar güneydoğusunda yer alan Cevizdere Mevkii’nde “Tozkoparan” olarak adlandırılan 1 adet kaya mezarı olmak üzere toplam 3 adet kaya mezarı tespit edilmiştir. Ünye Kaya Mezarlarının birçok özelliği, Paphlagonia Bölgesindeki kaya mezarları ile benzer olduğu tespit edilmiştir. Tozkoparan Kaya Mezarındaki kabartma boğa başı ile Ünye Kalesi 1nolu Kaya Mezarında görülen kartal motifinin, yine Paphlagonia Bölgesi’ndeki, Kastamonu’da yer alan Kalekapı Kaya Mezarının cephesinde de görülen koruyucu özelliklere sahip betimlerin, Anadolu’da Hitit, Urartu ve Phryg Uygarlıkları ile yerli geleneğin kesilmeksizin devam ettirildiğini göstermektedir. Urartu kaya mezarları, düz ağızlı kazıyıcılarla açılan ve böylece duvarda düz bir yüzey oluşturan teknikle yapılmışlardır. Bu kaliteli işçilik, Ordu kaya mezarlarında da aynıdır. Urartu kaya mezarlarının girişlerinin kapalı olduğuna dair kapı mil yuvalarına rastlanan Van 4, Palu l, Kaleköy ve Bağın 1 Kaya Mezarlarının, Cevizdere Mevkii’ndeki Tozkoparan Kaya Mezarıyla benzer olduğu anlaşılmıştır. Ordu İli Ünye İlçesi kaya mezarları, stilistik ve mimari açıdan incelediğinde, kaya mezarlarının ortaya çıkışına etki eden kültürün aynen aktarılmadığı, yöresel özelliklerin de kaya mezarlarının şekillendirilmesinde önemli bir rol oynadığı sonucu ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ordu, Ünye, Kaya Mezarı, Cevizdere, Tozkoparan

Kaynakça

• AFACAN, M. (1984). “Kastamonu, Oyulmuş Kaya ve Şehinşah Kayası Mezarı” Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Erzurum: Yayınlanmamış Lisans Tezi.
• AKKAYA, M. (I. Baskı). Amisos Hazinesi, Samsun.
• AKKAYA, M. (1997) “Mezardaki Pontus” Atlas Dergisi, 48.
• AKURGAL, E. (1955) Phrygische Kunst, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• AKURGAL, E. (1976). Die Kunts Der Hethiter, Hirmer Press.
• AKYURT, İ.M. ( 1998). M.Ö. 2 Bin de Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• AYAN, İ.Z. (1989 ) “Paphlagonia Bölgesi Kaya Gömütlerinden Kalelapı ve Ev Kayası” Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi
• Bölümü, Erzurum: Yayınlanmamış Yüksek LisanTezi.
• BAŞARAN, C. (1984) “Hitit-Geç Hitit Yontu Sanatı İlişkileri” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi.
• BİTTEL, K. (1950) Grundzüge der Yor- Und Frühgeschicte Kleinasiens, Tübingen: Verlag Ernst Wasmuth.
• BÜYÜK, (1986) Büyük Ansiklopedi, Cilt 11.
• CAN, Ş. ( 4. Basım) Klasik Yunan Mitolojisi, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• ÇEBİ, S. ( 1. Basım). Ordu’da Osmanlı Devri Kitabeleri, Ordu: Ordu Valiliği.
• ÇEBİ, S. ( 2000). Ordu Şehri Hakkında Derlemeler ve Hatıralar, Ordu: Orsev Yayınları.
• ÇEVİK, N. (1991). “Urartu Kaya Gömütleri” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: Doktora Tezi.
• ÇEVİK, N. (2000). Urartu Kaya Mezarları ve Ölü Gömme Gelenekleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ÇEVİK, N. (2003). “Anadolu’daki Kaya Mimarlığı Örneklerin Karşılaştırılması ve Kültürlerarası Etkileşim Olgusunun Yeniden İrdelenmesi”, Olba VIII, 213-250.
• DEMARGE, P. (1962). Die Geburt der Griechischen Kunst.
• FREELY, J. (1996). The Black Sea Coast of Turkey, Redhouse.
• GALL, H.V. (1966). Die Paphlagonischen Felsgraber, Ist.Mitt. Beiheft 1.
• GHIRSMANN, R. (1962) Iran, C.H. Beck.
• HASPELS, C.H.E. (1971) The Highlands of Phrygia, Sites and Monuments, Vol.I-II.
• HERODOTOS, (1991). Heredot Tarihi, Çev. M. Ökmen, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• IŞIK, A. (2001). Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• IŞIK, F. (1987). “Zur Entstehungen Phrygischer Felsdenkmaler” Anatolian Studies, 37.
• KARAOSMANOĞLU, M. (1996). “Tanıktepe Oda Mezarı” Van Gölü Çevresi Kültür Varlıkları Sempozyumu Bildirileri, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Van Gölü Çevresi Tarihi Eserleri ve Değerlerini Araştırma ve Uygulama Merkezi, Van 22- 25 Mayıs 1995, 177-190.
• KARAOSMANOĞLU, M. (2004).“Urartu Kaya Mezarlarının Kökeni Üzerine” 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan, Anadoluda Doğdu, 419-422.
• KELEŞ, V., (2003). “Sinop Sikkeleri” Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• KÖKTEN, İ.K. (1944). “Kuzey Doğu Anadolu Prehistoryasında Bayburt Çevresinin Yeri”, A.Ü.D.T.C.F.D.T, I/13.
• KSENEPHON. (1974). Anabasis, Çev: T. Gökçöl, İstanbul:Hürriyet Yayınları.
• KUMANDAŞ, H. (2001).” Ordu Dikenlice Köyü Kaya Mezarları” Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Erzurum: Yayınlanmamış Lisans Tezi.
• MELLART, J. (1962). “Excavations at Çatalhöyük”. Anatolien Studies 12, 41-67.
• NAUMANN, R. (1978). Eski Anadolu Mimarlığı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ORDU, (1973). Ordu 73 İl Yıllığı, Ordu.
• ORDU, (1997). Ordu 97 İl Yıllığı, Ordu.
• ÖZSAİT, M. (1990). “Orta Karadeniz Bölgesinde Yeni Prehistorik Yerleşmeler”. Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri II, 24.
• ÖZSAİT, M. (1992). “1990 Yılında Ordu-Mesudiye Çevresinde Yapılan Yüzey Araştırmaları”, IX. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 356-357.
• ÖZSAİT, M. (1993a). “1991 Yılı Ordu-Mesudiye Yüzey Araştırmaları”, XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 311-330.
• ÖZSAİT, M. (1993b). “1992 Yılı Ordu-Mesudiye Yüzey Araştırmaları”. XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 285-300.
• ÖZSAİT, M. (1994). “1993 Yılı Ordu-Mesudiye Yüzey Araştırmaları” XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 459-482.
• ÖZSAİT, M. (2001a). “1999-2000 Yıllarında Amasya-Merzifon ve Ordu Kumru Yüzey Araştırması”. 19. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 2 cilt, 151-191-206.
• ÖZSAİT, M. (2001b). “Surveys in the Central Black Sea Region”, İstanbul University’s Contrubitions to Archaeolohy in Turkey, 307-312.
• ÖZSAİT, M. – ÖZSAİT, N. (2002) “Amasya Merzifon Araştırmaları”, Anadolu Araştırmaları, XVI 527-552.
• ÖZGÜÇ, T. (1964). “The Art and Architecture of Ancient Kanesh”, Anatolia (Anadolu), Vol. VIII, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖZDEMİR, C. (I. Basım), Amasya Kalesi ve Kral Kaya Mezarları.
• SEVİN, V. (1986). “Urartu Mezar Mimarisine Yeni Katkılar”, Anadolu Araştırmaları 10.
• STRABON, (1993). Antik Anadolu Coğrafyası, (Çev. A. Pekman), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• TERZİOĞLU, U.- YILMAZ, E., “Amisos ve Nekropolü Üzerine Bir inceleme” Barış Gazetesi, Sayı, 550-551 (2004)4.
• TSETSKHLADZE, G.R. (1994). “Greek Penetration of The Black Sea”, The Archacology of Greek Colonisation, Essays Dedicated to Sir John Boardman, 111- 135.
• UMAR. B. (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• UMAR. B. (2000). Karadeniz Kappadokia’sı (Pontos), İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• YAMAN, T.M. (1935). Kastamonu Tarihi, Kastamonu: Ahmet İhsan Matbaası.
• YAVUZ, Ş. (1991). “Ordu Delikkaya Köyü Kaya Mezarları”, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Erzurum: Yayınlanmamış Lisans Tezi.
• YEDİYILDIZ, B. (2000). Ordu Tarihinden İzler, İstanbul: Fast Yayıncılık.
• YENİ REHBER, (1995). Yeni Rehber Ansiklopedisi, Cilt 5.