HAÇLILARLA MÜCADELEDE HALEB ŞEHRİNİN ROLÜ VE ÖNEMİ (SELÇUKLULAR-İMÂDEDDÎN ZENGÎ VE NÛREDDÎN MAHMÛD DÖNEMLERİ)

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 3, 11 - 22, 25.03.2019

Abdulcelil Işık

Öz

Büyük
Selçuklu Sultanı Alp Arslan’ın hâkimiyet sahasını Mısır’a doğru genişletme
çabası ile birlikte Haleb’in önemi de arttı. Suriye’de husule gelen
karışıklıklar üzerine buraya sefer düzenleyen Melikşah ise bölgenin üç önemli kenti
olan Haleb, Antakya ve Urfa’ya valiler atadı. Melikşah’ın ölümünden sonra Selçuklu
hanedan üyeleri arasında mücadelelerin devam ettiği bir dönemde gerçekleşen I. Haçlı
Seferi sırasında Antakya, Urfa ve Kudüs gibi önemli şehirler Haçlıların eline
geçtiyse de Haleb onlara teslim olmadı. Selçuklu sultanlarından Berkyaruk ve
Muhammed Tapar dönemlerinde Musul valileri aracılığıyla Haçlılara karşı gerçekleştirilen
seferlerin başarı veya başarısızlığında Haleb yöneticilerinin rolü çok büyüktü.
Haleb şehri, Irak Selçuklularına bağlı Musul valisi İmâdeddîn Zengî tarafından Musul
Atabegliği’nin sınırları içerisine dâhil edildi. Haleb, Zengîler döneminde Suriye
ve çevresinde, Haçlı devletlerine karşı gerçekleştirilen cihadın en önemli merkezi
konumuna yükseldi.

Bu
makalenin amacı; Büyük Selçuklu Devleti ile Musul ve Haleb Atabegliklerinin Suriye
ve çevresinde sağladıkları hâkimiyet ile elde ettikleri başarılarda Haleb şehrinin
sahip olduğu önemi ortaya koymaktır. Ayrıca Suriye’de Türk-İslam birlik ve
dayanışmasının güçlendirilmesi ile Suriye ve çevresinde Haçlı devletlerine
karşı gerçekleştirilen cihadın başarıya ulaşmasında da Haleb’in kilit bir rol
oynadığını kaynaklara dayalı olarak gözler önüne sermektir.

Anahtar Kelimeler

Haleb, Selçuklular, İmâdeddîn Zengî, Nûreddîn Mahmûd

Kaynakça

• Abu’l-Farac (1987). Abu’l-Farac Tarihi. Trkç. Çev. Ö.R. Doğrul. C. II, Ankara: TTK Yay. Ahmed b. Mahmûd, (1977). Selçuk-Nâme, I-II., Haz. Erdoğan Merçil, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser. Alptekin, C. (1978). The Reign of Zangi (521-541/1127-1146), Erzurum: Atatürk University Press.
• Alptekin, C. (1988). “Musul Atabegliği” Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul, Çağ Yayınları. VII.
• Alptekin, C. (1992). “Büyük Selçuklular”. DGBİT. İstanbul: VII, 95-229.
• Alptekin, C. (2001). “Zengî”, İA, XIII, Eskişehir, s. 526-532.
• Anna Komnena, (1996). Alexiad, Anadolu’da ve Balkan Yarımadasında İmparator Alexias Komnenos Dönemi’nin Tarihi- Malazgirt’in Sonrası, Trkç. Çev. Bilge Umar, İstanbul: İnkilap Kitabevi.
• Anonim Haçlı Tarihi (2013). Gesta Francorum et Aliorum Hierosolymitanorum. Trkç. Çev. Ergin Ayan. İstanbul: Selenge Yay. Anonim Süryânî Vekayinâmesi (2005). H. A. R. GİBB’in Notlarıyla, İngilizce Çev.A. S. Tritton, Türkçe Çev. Vedii İlmen, I. ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi, İstanbul: Yaba Yay.
• Ataoğlu, R. (1992). Hısn-ı Keyfâ Artuklu hükümdarı Dâvûd’un siyasi faaliyetleri. Tarih Araştırmaları Dergisi. C. 16, S. 27. s. 33-43.
• Benjamin ve Petachia (2009). Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri. Çev. Nuh Arslantaş, İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Bezer, G. Ö. (2002). “Zengiler” Türkler Ansiklopedisi, IV, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 1297-1311.
• Bosworth, C.E. (2000). “ ‘Ukaylids ”. EI, V. X, New Edition, Leiden, Brill. s. 786 -787.
• Brockelmann, Carl (2002). İslam Ulusları ve Devletleri tarihi, Çev. Neşet Çağatay, 2. Basım, Ankara: TTK Yay.
• Bündârî (1943). Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-Usra, Çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul: TTK.
• Bündârî (1979). Senâ el-Bark eş-Şâmî, Thk. Fethiyye en-Nebrâvî, Mısır: Mekteb el-Hanci.
• Cahen, C. (1988). Türklerin Anadolu’ya İlk Gelişleri (XI. Yüzyılın ikinci Yarısı). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, XXV. Dizi- Sa.4, Çev: Yaşar yücel- Bahaeddin Yediyıldız, Ankara: TTK.
• Demirkent, I. (1987). Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146). II, Ankara: T.T.K.
• Ebü'l-Fidâ, (1840). Takvîmü'l-Büldân, nşr. J. T. Reinaud- Mack Guckin de Slane, Paris.
• Ebû’l-Hasan Ali (1999). Ahbaru’d-Devleti’s-Selçukiyye. Trkç. Çev. Necati Lügal, 2. Baskı, Ankara: TTK.
• Ebu’l-Vefa (1998). Kitâbu Îkazi’l-Gâfil bi Sîreti’l-Meliki’l-Âdil Nûreddîn eş-Şehîd, Mustafa Eğilmez, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Niğde: Niğde Üniversitesi.
• El-Müneccid, S. (1949). Vulât Dımaşk fi’l-Ahdi’l-Selçûkî. Dımaşk.
• Guest, R. (1997). “Muhammed”, İA, VIII, 5. Basım, Eskişehir: MEB, s. 484-487.
• Hartmann, (1997). “Dımaşk”. İA, XI, s. 298-310.
• Işıltan, (1997). “ Seyfüddevle”, İA, X, 5. Basım, Eskişehir: MEB, s. 536-539.
• İbn Asâkir, Ebî’l-Kâsım Ali b. Hasan İbn Hibetullâh (1997). Târîhu Medineti Dımaşk. Dirâset ve Thk. Muhibbüddîn Ebî Saîd Ömer b. Garâme el-Ömeroy. C. 57, Dımaşk: Dârü’l-Fikr.
• İbn Hallikân (1843). Ibn Khallikan’s Biographical Dictionary, İng. trc., Mac Guckin de Slane, Vol. I, Paris: İbn Havkal, (1992). Kitab-ı Suretu’l-Arz. Beyrut: Dârü Mektebet el-Hayât. İbn Kesîr, (1995). El-Bidâye ve’n-Nihâye, Mektebetü’l-Ma‘ârif, Beyrut (t.y.); Büyük İslâm Tarihi, Trkç. trc. Mehmet Keskin, I-XIV, İstanbul: Çağrı Yay.
• İbn Tağrıberdi (1383/1963). En-Nücûmu’z-Zâhire fi Mülûk Mısr ve’l-Kâhire, C. V, Kahire: Mısır Kültür Bakanlığı. İbnü’l-Adîm (1982). Bugyetü’t-Taleb fî Tarihi Haleb (Seçmeler), Biyografilerle Selçuklu Tarihi: Çeviri, notlar ve açıklamalar: Ali Sevim, Ankara: TTK Yayınları.
• İbnü’l-Cevzî (2014). Kitâb el-Muntazâm fi Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem’de Selçuklular, Ankara: TTK.
• İbnü’l-Esîr (1963). El-Târihu’l-Bâhir fi’d-Devlet el- Atâbekiyye bi’l-Mavsil, Nşr. Abdulkadir Ahmed Tilîmât. Kahire.
• İbnü’l-Esîr, (1991). El-Kâmil fi’t-Târîh, X-XI, Çev. Abdulkerim Özaydın. İslâm Tarihi, İstanbul: Bahar Yay.
• İbnü’l-Ezrâk (1975). Meyyâfârkîn ve Amîd Tarihi, Marvanî Kürtleri Tarihi, Çev. M. E. Bozarslan, I. Cilt, İstanbul: Koral Yay.
• İbnü’l-Kalânisî (2015). Bizeyli Târîhi Dımaşk, (Şam Tarihine Zeyl: I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi), Trkç. Trc. Onur Özatağ, I. Basım, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Karaarslan, N.Ü. (1997). “Hamdânîler”, DİA, XV, s.446-447. Kafesoğlu, İ. (1972). Selçuklu Tarihi. Birinci Basım, İstanbul: MEB.
• Kafesoğlu, İ. (1973). Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah. Birinci Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karauğuz, G. (2002). Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devletinin Siyasi antlaşma Metinleri, Konya: Çizgi Kitabevi. Kayhan, H. (2002). Irak Selçukluları. Türkler Ansk., V, Ankara: Yeni türkiye Yay., s. 1275-1285.
• Kopraman, K.Y.(1992). Tolunoğulları, DGBİT, VI, İstanbul: Çağ Yay. s.55-79.
• Kopraman, K.Y. (1992). Ihşidîler, DGBİT, VI, İstanbul: Çağ Yay. s. 182-221.
• Köprülü, M. F.(1997).“Artukoğulları” İA, I, s.617-625. Köymen, M.A.(1991). Büyük Selçuklu İmparatorluğu, V, İkinci İmparatorluk Devri. Ankara: TTK Yay.
• Maalouf, A. (1998). Arapların Gözüyle Haçlı Seferleri. Trkç. Çev. M.A. Kılıçbay, 2. Basım, İstanbul: Telos Yay.
• Makrîzî, Takiyeddîn Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Ali b. ‘Abdü’l-Kâdir ‘Ubeydî (1997). Es-Sülûk Li-Ma‘rifeti Devlet el-Mülûk, Thk. Muhammed ‘Abdülkâdir ‘Atâ, El-Cüz’ü’l-Evvel, Beyrut: Dârü’l-Kütubü’l-‘İlmiyye.
• Merçil, E. (1991). İlk Müslüman Türk Devletleri, Ankara: TTK.
• Nizâmü’l-Mülk (1999). Siyaset-nâme. Haz. M. Altay Köymen, Ankara: TTK.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi(498-511/1105-1118). Ankara: TTK.
• Özer, Y. Z. (1987).Mısır Tarihi. Ankara: TTK Basımevi. Özkuyumcu, N. (2000). “Ihşidiler”, Genel Türk Tarihi, III, Ankara: Yeni Türkiye Yay. s.349-385.
• Özkuyumcu, N. (2002). “Tolunoğulları”, Türkler Ansiklopedisi, V, Ankara, s. 10-60.
• Özkuyumcu, N. (2002). “Ihşidiler”, Türkler Ansiklopedisi, V, Ankara, s. 60-102.
• Öztuna, Y. (2005). Devletler ve Hanedanlar; İslam Devletleri. C.1, İlaveli 3. Baskı, Ankara: Kültürve Turizm Bakanlığı Yay.
• Sauvaget, J. (1997). “Haleb”, İA, V/I, Eskişehir: M.E.B. Yay., s. 117-122.
• Sevim, A. (1966). Buğyetü’t-Taleb fî Tarih-i Haleb’e Göre Emîr Aksungur. Tarih Araştırmaları Dergisi, C.4, S. 6, s. 101-125.
• Sevim A. (1988). Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086’ya kadar).Ankara: TTK Yay.
• Sevim Ali (1989). Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi. Ankara: TTK. Yay.
• Sevim, Ali (1990). Ünlü Selçuklu Komutanları: Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, Ankara: TTK.
• Sevim, Ali (2014). Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi (Başlangıçtan 1086 Sonuna Kadar). Ankara: TTK Yay.
• Sevim A. (2015). Anadolu Fatihi Kutalmışoğlu Süleymanşah, II. Baskı, Ankara: TTK Yay. Sobernheim, M. (1997). “Hamdânîler”. İA, V/I, 5. Baskı, Eskişehir: MEB, s. 179-182.
• Streck, (1997). “Antakya”, İA, I, 5. Baskı, Eskişehir: MEB, s.456-459. Urfalı Mateos, (2000). Urfalı Mateos Vekâyinâmesi(952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162),(Türkç. çev. Hrant D. Andreasyan, Notlar: Edouard Dulaurier ve M. Halil Yinanç). 3. Baskı, Ankara: TTK. Willermus Tyrensis, (1994). Historia Rerum in Partibus Transmarinis Gestarum, (Çev.: Ergin Ayan, Denizaşırı Bölgelere Yapılan Seferlerin Tarihi), Adlı Eserinin XVI., XVII. ve XVIII. Kitaplarının Türkçe Çevirisi, (İst. Üniv. Basılmamış Y.L. Tezi), İstanbul.
• Yâzîcî, T. (1997). “Halep”, DİA, XV, Ankara: TDV, s. 239-244.
• Yıldız, H.D. (1988). “Abbasîler”, DİA, I, 5. Basım, Eskişehir: MEB, s. 31-56.
• Zetterstéen, K. V. (1997). “Nûreddîn”. İA, IX, Eskişehir: M.E.B., s. 358-361.