18th Century Azerbaijan Field Turkish Poetry Molla Penah Vagif (On behalf of 300th Birthday)

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 13, 157 - 198, 26.12.2017

Onur Sömen

Öz

The 18th century is a period that
both within and around Azerbaijan, countries like Russia, Iran, Georgia, there
was no political stability, especially Iran and Russia want to establish
dominance over the Azerbaijani Khanates (Karabakh Khanate). At the same
time, there was a serious internal disturbance in Georgia called
"El-Döndü" and spreading to all countries. Vagif, one of the most important representatives of the 18th
century Azerbaijani scene, has poetry both in classical style and in love
poetry style. He has been an interpreter of the public's feelings, has
responded to his wishes, described his troubles and kept his periodic pulse. In the first period of poetry
creativity, the Foundation has implemented many concepts such as "women,
beauty, optimism" in its poetry of running type, which were taken in the
first period of poetry creativity, by means of "Realism - Lirism"
mentality and style unlike previous poets. We
see the influence of social and political identity more clearly in his poetry,
which he received with the classical poetry type in the second period of poetry
creativity. He has combined elements of folk literature with classical poetry,
has taken his poetry in a secular sense and achieved great fame with his creativity
in the field of language and literature in his lifetime. We also see the
concept of "localization" (Turkish-i Simple), which develops and
matures with the poet Nedim in Ottoman classical poetry, in the poems of Vagif
in Azerbaijan. During the period of Turkish Renaissance circa almost life. He
opened a new and permanent page in Azerbaijani folklore, language and
literature and became an era of his era. 18. We do not make a mistake if we
call this period "Azerbaijanian" in the Azerbaijani realm, by
contrasting pure Turkish, literary and poetry, which are used centrally,
socially, politically, materially, spiritually, humanly and worldly.General
information about Vagif's life has been given in our work. Poetry creativity
and language understanding are explained. Turkey and Azerbaijan in the field of
study except about himself and his place has been given to the 300th
anniversary commemorations. His folk poetry and classical poetry, his elite
poems, were evaluated in terms of themes and his poems were terminated without
any examples.

Anahtar Kelimeler

Molla Panah Vagif, Azerbaijan literature, Poetry Creativity, classical poetry, folk poetry, localization, theme

18. Yüzyıl Azerbaycan Sahası Türk Şairi Molla Penah Vagıf (300. Yaş Günü Dolayısıyla)

Öz

18. yüzyıl
hem Azerbaycan içinde hem de etrafındaki Rusya, İran, Gürcistan gibi ülkelerde
siyasi istikrarın olmadığı, özellikle İran ve Rusya’nın bir türlü birleşemeyen
Azerbaycan Hanlıkları (Karabağ Hanlığı) üzerinde hâkimiyet kurmak istediği bir
dönemdir. Aynı zamanda Gürcistan’da “El Döndü” adı verilen ve bütün ülkeye
yayılan ciddi iç karışıklıklar başgöstermekteydi. Molla Penah
Vagıf işte böyle bir dönemin ortasında ortaya çıkmış ve bin yıllardır sürüp
gelen halk geleneğini bu sıkıntılı ortamda dahi devam ettirebilmiş önemli
şahsiyetlerden birisi olmuştur.

 

18. yüzyıl
Azerbaycan sahasıın en önemli temsilcilerinden olan Vagıf’ın hem klâsik tarzda hem
de âşık şiiri tarzında şiirleri vardır. Halkın duygularına tercüman olmuş,
isteklerine cevap vermiş, dertlerini anlatıp dönemin nabzını tutmuştur. Edebiyat
tarihi araştırmacılarınca şiir yaratıcılığı iki döneme ayrılan Vakıf, şiir
yaratıcılığının ilk döneminde kaleme aldığı koşma türü şiirlerinde “kadın,
güzellik, iyimserlik” gibi birçok kavramı kendinden önceki şairlerden farklı
olarak “Realizm - Lirizm” anlayışı ve üslubu ile işlemiştir. Sosyal ve siyasi
kimliğinin etkilerini ise, şiir yaratıcılığının ikinci döneminde, klâsik şiir
türü ile kaleme aldığı şiirlerinde daha belirgin görmekteyiz. Halk edebiyatı unsurlarını klasik şiir ile
birleştirmiş, şiirlerini dünyevî anlamda
kaleme almış ve yaşadığı dönemde dil ve edebiyat alanında yaratıcılığı ile
büyük bir üne kavuşmuştur. Ayrıca Osmanlı klasik şiirinde şair Nedim ile
gelişen ve olgunlaşan dilde “mahallileşme” (Türk-i Basit) anlayışını Azerbaycan
sahasında Vagıf’ın şiirlerinde de görmekteyiz. Döneminde Türkçe adeta Rönesans
devrini yaşamıştır. Azerbaycan folkloru, dili ve edebiyatında yeni ve kalıcı
bir sayfa açmış, döneminin ekolu haline gelmiştir. 18.
Yüzyılı, sosyal, siyasi, maddi, manevi, insani ve dünyevi açıdan kullandığı saf
Türkçe ile edebiyata ve şiire parlak şekilde aks ettirmesiyle Azerbaycan
sahasında bu dönemi “Vagıf yüzyılı” şeklinde adlandırırsak yanlış etmiş
olmayız.

 

Çalışmamızda
Vagıf’ın hayatı hakında genel bilgi verilmiştir. Şiir yaratıcılığı ve dil
anlayışı açıklanmıştır. Azerbaycan -Türkiye sahası içinde ve dışında kendisi
hakkında yapılan çalışmalara ve kendisinin 300. yaş günü anma etkinliklerine yer
verilmiştir. Halk şiiri ve klasik şiir türüyle oluşturduğu seçkin şiirleri tema
bakımlarından değerlendirilmiş ve şiirlerinden örnekler ile çalışmamız
sonlandırılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

: Molla Penah Vagıf, Azerbaycan Edebiyatı, Şiir Yaratıcılığı, Klasik Şiir, Halk Şiiri, Mahallileşme, Tema

Kaynakça

• AKPINAR, Yavuz, 2000, Bin Yılın Yüz Şairi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 52.
• ALİYEVA, Zakire, 2015, “Türkiye – Azerbaycan İlişkilerinde Selef ve Halef Yazarlar: Mirza Fetali Ahundzade ve Anar Rızayev”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 19 (1), s. 215-225.
• ARASLI, Hamid, 2004, Mola Penah Vagif Eserleri, Azerbaycan Devlet Neşriyatı (Basımevi) Şark-Garb Bölümü, Bakü. s.8- 241.
• ATİLLA, Sevil İrevalli, 2009, “Yusuf Vezir Çemenzeminli’nin Hayatı Üzerine Bir Araştırma”, Turan Stratejik Araştırma Merkezi Dergisi, yıl:1, Konya, S.1, Kış, s.77-82.
• BAYRAM, Ömer, 2012, “Nevvab Tezkiresinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler”, Turkish Studies, Sayı 7/1 Kış, s.385-404.
• CAFEROV, Nizami, 2017, “Molla Penah Vagıf”, Renessans-A Yayınevi, Bakü. s.40-168.
• DADAŞZADE, Araz, 1966, “Molla Penah Vagıf”, Azerbaycan Devlet Neşriyatı (Basımevi), Bakü. s.135.
• DEĞER, Murat, 2017, 18. Yüzyıl Azerbaycan Sahası Türk Şairi Molla Veli Vidadî’nin Hayatı, Sanatı ve Eserleri”, Dede Korkut Dergisi, C.6, S.12. Samsun, Nisan, s.31-40.
• EROL, Ali, 2011, “Modern Azerbaycan Edebyatının Kuruluş Yıllarında Türkçe Mes’elesi”, Turkish Studies, Sayı 6/1 Kış, s.1042-1057.
• İSMAYIL, Mehmet, 2000, Yaralı Turna, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Bilim ve Kültür Eserleri Dizisi, Ankara. s.VII – 191.
• KAFKASYALI, Ali, 2004, “İran Türkleri ve İran Edebiyatı”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 24, Erzurum, s.99-132.
• KAYA, Turhan, 2008, “Küreselleşme Bağlamında Azerbaycan- Türkiye Edebi Alakaları ve Nusreddin Abdulov’un Rubaileri”, (‘Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri’-Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara, C. 2, s. 941-959.
• KAYA, Türkay, 1997, “Büyük Azeri Şairi Vakıf ve Şiirlerinden Örnekler”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Ankara, S.4, Güz, s. 199-200.
• KÖÇERLİ, Feridun Bey, 2005, “Azerbaycan Edebiyatı”, Avrasya Press Neşriyatı (Basımevi), Bakü, C.I-II, s. 126-157.
• KURBANOV, Babek, 1996, “Molla Penah Vagıf (1717- 1797)”, Araştırma Dergisi, S.23, Erzurum, s.29-36.
• MAHARRAMOVA, Inara, 2015, “Azerbaycanda Lirik Operaların Tür Çeşitliliği”, Rast Müzkiloji Dergisi, 3(2), s. 871-876.
• OKUMUŞ, Salih, 2009, “Çağdaş Azerbaycan Şairi Memmed Araz (Hayatı, Edebi Şahsiyeti ve Eserleri), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Baskı, Haziran, Ankara, s. 281.
• SAKAOĞLU, SAİM, ve diğer., 2000, “Azerbaycan Âşıkları ve Halk Şiiiri Antolojisi (16.- 18. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Basımevi. Ankara. s.193-194.
• SEFERLİ Elyar, YUSİFLİ Helil, 2008,” (Gedim ve Orta Eserler) Azerbaycan Edebiyatı Tarihi”, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü. s.646 - 656.
• https://www.haberler.com/molla-penah-vagif-sakarya-da-anildi-9330511-haberi/ Erişim:4 Mart 2017.
• https://www.turksoy.org/tr/news/2017/01/24/2017-molla-penah-vagif-yili Erişim: 24 Ocak 2017.