SULTAN II. ABDÜLHAMİD’İN PETROL POLİTİKASI

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 12, 125 - 132, 22.08.2017

Veli Sırım

Öz

20. yüzyılın henüz başlarında, Sanayi
Devrimi sonrası dönemin en önemli enerji kaynağı maden kömürünün yerini alacak
olan “sıvı enerji” kaynağı petrolün bilinen en önemli kaynağı Mezopotamya
bölgesiydi. Bu bölge de henüz Osmanlı Devleti’nin hakimiyet alanında yer
almaktaydı.

Bu bölgeye hakim olan ülke, yeni
başlayan yüzyıla da hakim olacaktı. Bu bakış açısına sahip emperyal ülkeler,
başta İngiliz İmparatorluğu olmak üzere, 
Almanya, Fransa, Çarlık Rusyası ve en son Amerika Birleşik Devletleri bölge
petrolünü ele geçirebilme, en azından bu zenginlik pastasından daha fazla pay
kapabilme yarışına giriştiler.

Düvel-i Muazzama olarak nitelenen bu
devletlerin petrol yarışına sahne olan dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nun
başında ise Sultan II. Abdülhamid bulunuyordu. Bölge petrolleri ile ilgili plan
ve proje sahibi ülkelerin emellerinin engellenmesinin mümkün olmadığını düşünen
Sultan II. Abdülhamid, bu emellerin gerçekleşmesini en azından geciktirmek ve
imparatorluğun hayatını uzatabilmek amacıyla içeride ve dışarıda bir takım
stratejik adımlar attı.

Bu makalenin amacı, Sultan II.
Abdülhamid’in, 20. Yüzyılın başında ülke bütünlüğünü sağlama adına, Osmanlı
hakimiyeti altında bulunan Mezopotamya petrolleri eksenli yürüttüğü politikalar
hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Petrol, Petrol Politikası, Sömürge, Ortadoğu

Kaynakça

• Ayhan, V. (2006), İmparatorluk Yolu Petrol Savaşlarının Odağında Orta Doğu, İstanbul: Nobel Yayın. Bilmez, B. C. (2000), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. BOA, Meclis-i Vükela Tezkiresi (30 Mayıs 1890) BOA, BEO., 911/68280. BOA, BEO., 1120/83930. BOA, BEO., 1394,104480. BOA, DH. TMİK., M, 97/68. BOA, HH. THR., 233/47. Bozdağ, İ. (2003), Sultan Abdülhamid’in Hatıra Defteri, İstanbul: Pınar Yayınları. Can, B. B. (2010), Demiryolundan Petrole Chester Projesi (1908-1923), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demirbaş, B. (1991), Musul, Kerkük Olayı ve Osmanlı İmparatorluğu’nda Kuveyt Meselesi, İstanbul: Arba Yayınları. Earle, E. M. (2003), Bağdat Demir ve Petrol Yolu Savaşı (1903-1923), çev. K. Yargıcı ve N. Uğurlu, İstanbul: Örgün Yayınevi. Ediger, V. Ş. (2007), Osmanlı’da Neft ve Petrol, Ankara: ODTÜ Yayıncılık. Gürbüz, M. V. (2003), “Petrol, Petrol Politikaları ve Ortadoğu: Global Politikaların Bölgesel Yansılamaları ve Irak Savaşı,” Avrasya Dosyası-Enerji Özel, 1 (9), 133-168. Gürel, Ş. (1979), Ortadoğu Petrolünün Uluslararası Politikadaki Yeri, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. Kartın, C. (2015), “İngiliz Arşiv Belgelerinin Işığında II. Abdülhamid’in Mirası (1920-21)”, Tarihin Peşinde –Uluslar arası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi-, 13, 69-99. Kent, M. (1999), Osmanlı İmparatorluğunun Sonu ve Büyük Güçler. çev. Ahmet F., İstanbul. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Kocaoğlu, A. M. (1996), Petro-Strateji, İstanbul: Harp Akademileri Basımevi. Marcel, V. (2006), “How It All Started”, Oil Titans National Oil Companies In The Middle East, London: Chatham House. Melek, K. (1989), “Türk-İngiliz İlişkileri (1890-1926) ve Musul Petrolleri”, Esat Çam (Ed), Türk Dış Politikasında Sorunlar (s. 25-79), İstanbul: Der Yayınevi. Okumuş, A. (2015), Osmanlı Coğrafyasında Petrol Mücadelesi / Kalust S. Gülbenkyan ve Türk Petrol Şirketi, İstanbul: Taş Mektep Yayın Atölyesi. Ortaylı, İ. (1981), İkinci Abdülhamit Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları. Ökçün, A. Gündüz (1970), “Osmanlı Meclis-i Meb’usanında Bağdat Demiryolu İmtiyazı Üzerine Yapılan Tartışmalar”, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2 (9), 15-56. Öke, M. K. (1982), “Şark Meselesi ve II. Abdülhamid’in Garp Politikaları (1876-1909)”, Osmanlı Araştırmaları, 3, 247-276. Sami, E. M. (2007), Abdülhamid’in Petrolleri-Varislerinin Hukuk Mücadelesi, çev. S. Demirci, İstanbul: Kitabevi Yayınları. Terzi, A. T. (2014), Bağdat-Musul’da Abdülhamid’in Mirası Petrol ve Arazi, İstanbul: Timaş Yayınları. Terzi, A. (2007), Paylaşılamayan Miras: Petrol ve Arazi, (1876-1909), İstanbul: Truva Yayınları. TPAO (2004), İlk 50 Yıl 1954-2004, Ankara. Uluğbay, H. (1995), İmparatorluktan Cumhuriyete- Petropolitik, Ankara: Turkish Daily News Yayınları. Yavuz, B. S. (1999-2003), “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 527-561. Yazıcı, N. (Güz 2011), “1926-1956 Dönemi Türk Dış Politikasında Musul Sorunu”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14 (7), 133-179. Yazıcı, N. (2015), “II. Abdülhamit Dönemi Kerkük ve Musul Petrolleri”, Erişim tarihi: 19.03.2017http://devlet.com.tr/makaleler/y150-_II_ABDULHAMIT_DONEMI_KERKUK_VE_MUSUL_PETROLLERI[1].html#_ednref39 Yergin, D. (2010), Petrol, Para ve Güç Çatışmasının Epik Öyküsü, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Yılmaz, Ö. F. (2012), Tarihin Satır Aralarından-2, İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.