Anadolu’daki İrşad Merkezlerinden Nehrî Tekkesinin Osmanlı Rus Savaşlarındaki Olumlu Katkıları / The Positive Contributions of Nehrî Lodge- One of the Education Centers in Anatolia- During Ottoman and Russian Wars

Yıl 2015, Cilt: 3 Sayı: 6, 103 - 123, 29.06.2016

Abdulcebbar Kavak

Öz

Tarikat mensuplarının, tasavvufun kurumsallaştığı dönemden beri biline gelen cihada iştirakleri, Osmanlı döneminde de devam etmiştir. 19. asrın ilk çeyreğinden itibaren ilim ve tasavvuf alanlarındaki ciddi faaliyetleriyle Osmanlı toplumunda saygın bir yer edinen Nakşibendî-Hâlidî şeyhleri, Osmanlı Rus savaşlarında halkı Ruslara karşı organize ederek Osmanlı’ya toplumsal ve askerî destek sağlamışlardır. Hakkari’de bulunan Nehrî Tekkesi de, Osmanlı Rus savaşlarında ciddi misyon yüklenen Nakşibendî-Hâlidî irşad merkezlerinden biridir. Anadolu ve İran sınırındaki Kürt aşiretleri üzerinde etkili olan ve çok sayıda müritleri bulunan Seyyid Tâhâ-i Nehrî (ö. 1269/1853), Seyyid Muhammed Salih Nehrî (ö. 1280/1864) ve Şeyh Ubeydullah-ı Nehrî (ö. 1300/1883), bu tekkenin postnişinleridir. 

Anahtar Kelimeler: Nehrî Tekkesi, Osmanlı Rus Savaşları, Hâlidîlik, Seyyid Tâhâ-i Nehrî, Şeyh Ubeydullah-ı Nehrî 

Anahtar Kelimeler

Nehrî Tekkesi, Osmanlı Rus Savaşları, Hâlidîlik, Seyyid

Kaynakça

• Abdulla, Nejat, İmparatorluk Sınır ve Aşiret, çev. Mustafa Aslan, Avesta Yay., İstanbul 2009.
• Agostanı, Gabar, Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç, Timaş Yay., İstanbul 2012.
• Algar, Hamit, Nakşibendîlik, İnsan Yay., İstanbul 2007.
• Arvasî, Seyyid Sibğatullah, Minah, der. Mevlânâ Halid-i Şirvânî Ôlekî, çev. Siraceddin Önlüer, Hüseyin Okur, Semerkand Yay., İstanbul 2009.
• Aydın, Vamikuddin, Hayatu’ş-Şeyh Muhammed Hazini’l-Firsafî ve Menakibu- hu, y.y., t.s.
• Averyanov, Pyotr İvanoviç, Osmanlı İran Rus Savaşlarında Kürtler (19. Yüz- yıl), Avesta Yay., İstanbul 2010.
• Bağ, Yaser, Çerkeslerin Dünü Bugünü, Kafk asya Derneği Yayınları, Anka- ra 2001.
• Bennigsen, Alexandre, Lemercier-Quelquejay, Chantal, SûŞ ve Komiser Rusya’da İslam Tarikatları, çev. Osman Türer, Ankara: Akçağ Yay., An- kara 1988.
• Berkok, General İsmail, Tarihte Kafk asya, İstanbul Matbaası İstanbul 1958.
• Erkan, Süleyman, Kırım ve Kafk asya Göçleri, K.T.Ü Kafk asya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay., Trabzon 1996.
• Gökçe, Cemal, Kafk asya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafk asya Siyaseti, Şa- mil Eğitim ve Kültür Vakfı Yay., İstanbul 1979.
• Grigoriantz , Alexandre, Kafk asya Halkları, çev. Doğan Yurdakul, Sabah Ki- tapları, İstanbul 1999.
• Gündüz, İrfan, Osmanlılarda Devlet Tekke Münasebetleri, Seha Neşriyat, An- karta t.s.
• Hakan, Sinan, Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kürtler ve Kürt Direnişleri, Doz Yay., İstanbul 2001.
• Henze, Mary L., 19.yüzyıl Seyyahlarına Göre Ortya Kafk asya’da Din, çev. Ah- met E. Uysal, O.T.D.Ü. Asya-Afrika Araştırmaları Grubu Yay., Ankara 1984.
• Henze, Paul B., Kafk aslarda Ateş ve Kılıç: 19. Yüzyılda Kuzey Kafk asya Dağ Köylülerinin Direnişi, O.T.D.Ü. Asya-Afrika Araştırmaları Grubu Yay., Ankara 1985.
• Hızal, Ahmet Hazer, Kuzey Kafk asya, Orkun Yay., Ankara 1961.
• Hurşid Paşa, Rihletu’l-hudûd beyne’d-Devleti’l-Osmâniyye ve Îran, çev. Mustafa Zehran, haz. Es-Safsâfî Ahmed el-Kutûrî, el-Merkezü’l-Kavmî Li’t-Tercüme, Kahire 2009.
• Kara, Mustafa, Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları, Dergâh Yay., İstanbul 2010.
• ___________ Bursa’da Tarikatlar ve Tekkeler, BBŞB Yay., Bursa 2012.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1999.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş Yay., İstanbul 2010.
• Kavak, Abdulcebbar, “Kuzey Kafk asya’daki Tasavvufî Örgütlenmeler İçe- risinde “Müridizm”in Gelişim Süreci ve Hâlidîlik İle Bağlantısı”, Kaf- kasya Üniversiteler Birliği Uluslararası Ağrı Sosyal Bilimler Kongresi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yay., Ağrı 2014.
• Kurat, Yuluğ Tekin, 1878-1919 Arasında Türk-Rus İlişkileri, Ankara Üniver- sitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi(1992), cilt: 16, Sayı: 27.
• Komisyon, Türk Milli Bütünlüğü İçerisinde Doğu Anadolu, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1986.
• Komisyon, Arşiv Belgelerinde Osmanlı-İran İlişkileriBaşbakanlık Devlet Ar- şivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay., Ankara 2010.
• Korkusuz, M. ŞeŞ k, Nehri’den Hazne’ye Meşayihi Nakşbendî, Kilim Matbaa- cılık, İstanbul 2010.
• Mehmed Arif Bey, Başımıza Gelenler, sad. Nihat Yazar, İrfan Yay., İstanbul 1973.
• Memiş, Abdurrahman, Halid-i Bağdadî ve Anadolu’da Hâlidîlik, Kitabevi Yay., İstanbul 2000.
• Muhammed, Abdurrezzak Abdurrahman, Serburdeki Hawraman Serdaneki Tavîle, Çaphane-yi Maharet, Tahran 2005.
• Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (18. Yüzyıl), İnsan Yay., İstanbul 2004.
• Müderris, Abdülkerim, ‘Ulemâuna fî hidmeti’l-ilmi ve’d-dîn, Dâru’l-Hürriyye, Bağdat 1983.
• ___________Yâd-ı Merdân, Çaphâne-i Ârâs, Hevler 2011.
• Nehrî, Ubeydullah, Tuhfetü’l-Ahbâb, haz. Seyyid İslam Duâgu, İntişârâtı Hüseynî, Urumiye 1978. en-Nevvâr, Abdülaziz Süleyman, Târîhu’l-Iraki’l-hadis, Dâru’l-kitâbi’l- Arabî, Kahire 1968.
• Nursî, Said, Tarihçe-i Hayat, rnk neşriyat, İstanbul 2008.
• ___________Mesnevî-i Nûriye, çev. Abdülmecid Nursî, Sözler Yay., İstanbul 1977.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı SuŞ liğine Bakışlar, Timaş Yay., İstanbul 2010.
• Öcalan, Hasan Basri, Bursada Tasavvuf Kültürü, Gaye Kitabevi, Bursa 2000.
• Özdamar, Mustafa, Dersaâdet Dergâhları, Kırk Kandil Yay., İstanbul 2007.
• Sahib, Muhammed Es’ad, Buğyetü’l-vâcid fî mektûbâtı hadreti Mevlânâ Hâlid, Matbaatu’t-Terakkî, Dimaşk 1334.
• Saydam, Abdullah, Kırım ve Kafk as Göçleri(1856-1876), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1997.
• es-Selefî, Hamdi Abdülmecid, Mu’cemu’ş-Şu’arâi’l-Kurd, Daru Sipîrêz, Du- hok 2008.
• Serkis, Ya’kûb, Mebâhis Irakiyye, Şirketu’t-ticâre ve’t-tibâ’ati’l-mahdûde, Bağdat 1948.
• Şeref Efendi, Abdurrahman, Tarih Musahabeleri, sad. Enver Koray, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985.
• Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, Kitabevi Yay., İstanbul 2011.
• Yeğin, Süleyman İzzet, Birinci Dünya Harbinde Azerbaycan ve Dağıstan Mu- harebelerinde 15.nci Piyade Tümeni, Genelkurmay Askeri Tarih ve Strate- jik Etüt Başkanlığı Yay., Ankara 2006.
• Yılmaz, H. Kamil, Altın Silsile, Erkam Yay., İstanbul 2007.
• Yurtgezen, Ali, Hâcegân Sultanları, Semerkand Yay., İstanbul 2013.