Çanakkale’de Osmanlı Dönemi Tasavvuf Ortamının İzleri: Tarîkat Yapıları

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 24, 79 - 132, 27.04.2018

Semiha Altıer

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.419262

Cited By: 1

Öz

Çanakkale’nin iki kıta arasındaki
coğrafi konumu bu şehri askeri, siyasi, ticari olduğu kadar dini-tasavvufi açıdan
da özel kılar. 14.-20. yüzyıllarda zengin bir tasavvufî ortamın yaratıldığı Çanakkale’de,
günümüze ulaşabilen tarîkat yapıları arasında sadece nispeten iyi durumdaki Gelibolu
Mevlevîhanesi ve Yazıcızâde Çilehanesi ile harap durumdaki Eceabat Kilitbahir
Köyü Tâlib-i İrşâdî Dergâhı bulunur.

Ancak salnâme, seyahatnâme,
gravür, mezartaşı, arşiv belgesi ve 19. yüzyıl sonu 20.
yüzyılın başlarında bu bölgelerde araştırma yapanların çalışmaları gibi ilk el
kaynaklarda adları geçmekle birlikte; savaş, deprem ve ilgisizlik sonucu bugüne
ulaşmayan tekke, zâviye ve dergâhların sayısı oldukça fazladır. Rumeli ve
Balkanlar’ın Türkleşme/İslamlaşma sürecinde önemli görevler üstlenen bu tarîkat
yapılarının yanısıra, Çanakkale’de çeşitli tarîkat mensupları adına inşa edilen
cami ve türbeler, zaman içinde bunların çevresinde oluşan hazirelerindeki
mezartaşları dönemin tasavvuf hayatının zenginliğini ortaya koyar. Öte yandan
bu tasavvuf ortamında tarikat mensuplarının yazdıkları kitaplar da tasavvuf
edebiyatının temel taşlarını oluşturmuştur.

Elimizdeki bilgilerden Çanakkale’deki tasavvufi
ortamın daha çok Gelibolu’da yoğunlaştığı, yanı sıra merkez ile Lapseki, Ezine,
Eceabat, Bayramiç ve Biga ilçeleriyle, belde ve köylerinde Ahîlik, Bektâşîlik,
Mevlevîlik, Rifâîlik, Nakşibendîlik, Sünbüliyye, Halvetîlik, Kâdirîlik, Bayrâmîlik,
Uşşakîlik, Celvetîlik, Sa’dîlik gibi tarîkatların etkin olduğu anlaşılır. Arşiv
belgelerinde her ne kadar Bektaşiler’e ait tekke sayısı fazla olsa da Mevlevîliğin
bu bölgede ayrı bir yere sahip olduğu anlaşılır. Ancak bu tarîkatlara ait
günümüze ulaşan neredeyse yok denecek sayıdaki yapılar, tarîkat mimarisinin
Çanakkale’deki gelişimini-değişimini ortaya koyacak sayıda/nitelikte değildir.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Mevlevîlik, Bayrâmîlik, İrşadîlik, Gelibolu Mevlevîhanesi, Yazıcızâde Çilehanesi, Kilitbahir Tâlib-i İrşâdî Dergâhı, Osmanlı Tarîkat Mimarisi

Kaynakça

• OCAK Ahmet Yaşar, “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşunda Dervişlerin Rolü”, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Efsaneler ve Gerçekler: Tartışma-Panel Bildirileri (Ankara, 19 Mart 1999), Ankara, 2000, s.67-80