Etik Çerçevesinde Tüketim, Tüketici ve Çevre: Ekolojik Okuryazarlığın Moderatör Rolü1

Yıl 2016, Cilt: 20 Sayı: 2, 1 - 24, 30.12.2016

Aysel Erciş Bahar Türk

Öz

Çevre sorunlarının merkezinde insan unsurunun yer alması, bu sorunların etik çerçevesinde ele alınmasını gerekli
kılmaktadır. Çalışmada etik kapsamında tüketim, tüketici ve çevre konularının incelenmesi, çevre etiğinin tüketici
etiği ile etik tüketim arasında aracı rolü, ekolojik okuryazarlığın bu iki değişken asında moderatör etkisinin olup
olmadığının araştırılması amaçlanmıştır.
Araştırma İstanbul’da 517 kişinin katılımıyla yüz yüze anket uygulaması şeklinde geçekleştirilmiştir. Analizler STATA
paket programında yapılmış ve aracılık etkisi Sobel Test ile doğrulanmıştır. Analizler sonucunda değişkenler
arasında pozitif ve anlamlı etki olduğu görülmüştür. Ayrıca çevre etiğinin aracılık etkisine, ekolojik okuryazarlığın
moderatör etkiye sahip olduğu da tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Tüketici Etiği, Çevre Etiği, Etik Tüketim, Ekolojik Okuryazarlık, Moderatör Değişken, Aracı Değişken, Sobel Test

Kaynakça

• Arcury, T. A. (1990), “Environmental Attitude and Environmental Knowledge”, Human Organization, 49(4), 300-304.
• Armstrong, S. J., Ve Botzler, R. G. (1993), Environmental Ethics, Divergence and Convergence, New York.
• Ayvaz, Z. (1998), Çevre Eğitiminde Temel Kavramlar El Kitabı, Çevre Eğitim Merkezi Yayınları, İzmir.
• Baron, R. M., Ve Kenny, D. A. (1986), “The Moderator–Mediator Variable Distinction In Social Psychological Research: Conceptual, Strategic, And Statistical Considerations”, Journal of Personality And Social Psychology, 51(6), 1173.
• Bener, Ö., Babaoğul, M. (2008), “Sürdürülebilir Tüketim Davranışı Ve Çevre Bilinci Oluşturmada Bir Araç Olarak Tüketici Eğitimi”, Hacettepe Üniversitesi Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, 5(1), 1-10.
• Bjerke, T., Kaltenborn, B. P. (1999), “The Relationship Of Ecocentric And Anthropocentric Motives To Attitudes Toward Large Carnivores”. Journal of Environmental Psychology, 19(4), 415-421.
• Brinkmann, J. (2004), “Looking At Consumer Behavior In A Moral Perspective”, Journal of Business Ethics, 51(2), 129-141.
• Burroughs J. E. (2010), “Can Consumer Culture be Contained? Comment on 'Marketing Means and Ends for a Sustainable Society”. Journal of Macromarketing, http://jmk.sagepub.com/content/27/3/256.
• Çabuk, S., Südaş, H. D. (2013), “Çevreci Bir Bakış Açısıyla Kadın Tüketicilerin Kozmetik Ürün Tüketim Davranışlarının İncelenmesi”. Çağ University Journal of Social Sciences, 10(1). 115-131.
• Capra, F. (1998), “Ecology, Systems Thinking And Project-Based Learning”. In Talk Presented At The Sixth Annual Conference On Projectbased Learning Of The Autodesk Foundation, San Francisco.
• http://www.coopecology.com/Coop_Ecology/Download_Documents_files/Ecolog y,%20Systems%20Thinking,%20%26%20Project-Based%20Learning.pdf.
• Cheah, I., Phau, I. (2011), “Attitudes Towards Environmentally Friendly Products: The Influence Of Ecoliteracy, Interpersonal Influence And Value Orientation”, Marketing Intelligence & Planning, 29(5), 452-472.
• Cortina, J. M., Chen, G., Ve Dunlap, W. P. (2001), “Testing Interaction Effects In LISREL: Examination And Illustration of Available Procedures”. Organizational Research Methods, 4(4), 324-360.
• Desjardins, J. R. (2006). Çevre Etiği: Çevre Felsefesine Giriş (Çev. Keleş, R.), İmge Kitabevi, Anakara.
• Disinger, F. J. (2005), The Purposes of Environmental Education: Perspectives of Teachers, Governmental Agencies, NGOs, Profesional Societies, and Advocacy Groups, (Ed. Edward Johnson,Michael Mappin). Environmental Educationand Advocacy. Changing Perspectives of Ecologyand Education, Cambridge University Press, Cambridge.
• Dunlap, R. E., Van Liere, K. D. (1978), “The “New Environmental Paradigm”, The Journal of Environmental Education, 9(4), 10-19.
• Ergün, T., Çobanoğlu, N. (2012), “Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre Etiği”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 97-123.
• Erten, S. (2007), “Ekosentrik, Antroposentrik ve Çevreye Yönelik Antipatik Tutum Ölçeğinin Türkçeye Uyarlama Çalıması”, Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 28, 67-74.
• Erten, S. (2008), “Insights To Ecocentric, Anthropocentric And Antipathetic Attitudes Towards Environment In Diverse Cultures”, Eurasian Journal of Educational Research, 33, 141-156.
• Etzioni, A. (2003), Voluntary Simplicity: Responding To Consumer Culture, Rowman ve Littlefield Publishers, NY.
• Field, A. (2009), Discovering Statistics Using SPSS. Sage publications. Second Editon, London.
• Frazier, P. A., Tix, A. P., Barron, K. E. (2004), “Testing Moderator And Mediator Effects In Counseling Psychology Research”, Journal of Counseling Psychology, 51(1), 115.
• Friedman, M. (1996), “A Positive Approach to Organized Consumer Action: The “Buycott” As An Alternative to The Boycott”, Journal of Consumer Policy, 19(4), 439-451.
• Thompson, S. C., Barton, M. A. (1994), “Ecocentric And Anthropocentric Attitudes Toward The Environment”, Journal of Environmental Psychology, 14(2), 149-157.
• Goldsmith, E. B. (2005), Resource Management For İndividuals and Families. Third Edition. Wadswarth, Thomson Learning, U.S.A.
• Gülay, H., Öznacar, M. D. (2010), Okul Öncesi Dönem Çocukları İçin Çevre Eğitimi Etkinlikleri, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Gürbüz, H., Kişoğlu, M., Alaş, A., Sülün, A. (2011), “Biyoloji öğretmeni adaylarının çevre okuryazarlıklarının farklı değişkenler açısından incelenmesi”, Eİnternational Journal Of Educational Research, 2(1), 1-14.
• Hares, M., Eskonheimo, A., Myllyntaus, T., Ve Luukkanen, O. (2006), “Environmental Literacy In Interpreting Endangered Sustainability: Case Studies From Thailand And The Sudan”, Geoforum, 37(1), 128-144.
• Hoffman, A. J., Sandelands, L. E. (2005), “Getting Right with Nature Anthropocentrism, Ecocentrism, and Theocentrism”, Organization & Environment, 18(2), 141-162.
• Joseph, B. (2009). Environmental studies (Second Ed.), McGraw-Hill, New Delhi. Karaca, C. (2007), “Çevre, İnsan ve Etik Çerçevesinde Çevre Sorunlarına ve Çözümlerine Yönelik Yaklaşımlar”, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1).1-19.
• Karahan, G. (2009), Hemşirelik Öğrencilerinin Ekosentrik, Antroposentrik Ve Çevreye Yönelik Antipatik Tutumlari. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Karakoç, A. G. (2004), Çevre Sorunlarına Etik Yaklaşım, (Ed:Marin, Mehmet C. ve Uğur Yıldırım), Çevre Sorunlarına Çağdaş Yaklaşımlar, Beta Yayınları, Yayın No: 1483, İstanbul, s. 59-72.
• Kayaer, M. (2013), “Çevre ve Etik Yaklaşımlar”, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergis,. 1(2), 63-76.
• Keleş, R. Ertan B. (2002), Çevre Hukukuna Giriş, İmge Kitapevi, Ankara Keleş, R., Ve Hamamci, C., Çoban, A. (2009), Çevre Politikası, 7. Baskı, İmge Kitapevi, Ankara.
• Kilbourne W. E., Carlson L. (2008), “The Dominant Social Paradigm, Consumption, and Environmental Attitudes: Can Macromarketing Education Help?”, Journal of Macromarketing, 28(2), 106-121.
• Kiliç, S. (2008). Çevre Etiği, Orion Yayınları, Ankara.
• Kortenkamp, K. V., Moore, C. F. (2001), Ecocentrism And Anthropocentrism: Moral Reasoning About Ecological Commons Dilemmas. Journal of Environmental Psychology, 21(3), 261-272.
• Kurtuluş, K. (2004), Pazarlama Araştırmaları (Genişletilmiş 7 Baskı ed.). Literatür Yayınevi, İstanbul.
• Laroche, M., Bergeron, J., BARBARO-FORLEO, G. (2001), “Targeting Consumers Who Are Willing To Pay More For Environmentally Friendly Products”, Journal of Consumer Marketing, 18(6), 503-520.
• Laroche, M., Toffoli, R., Kim, C., Ve Muller, T. E. (1996), “The Influence Of Culture On Pro-Environmental Knowledge, Attitudes, and Behavior: A Canadian Perspective”, NA-Advances in Consumer Research, 23, 196-202.
• Long, M. A. (2010), An analysis of ethical consumption participation and motivation, Unpublished Doctoral Dissertation, Colorado State University.
• Martell, L. (1994). Ecology and Society. The University of Massachusetts Press, USA. Mcgoldrick, P. J., Freestone, O. M. (2008), “Ethical Product Premiums: Antecedents And Extent Of Consumers' Willingness to Pay”, The International Review of Retail, Distribution and Consumer Research, 18(2), 185-201.
• Muncy, J. A., Vitell, S. J. (1992), “Consumer Ethics: An Investigation Of The Ethical Beliefs of The Final Consumer”, Journal of Business Research, 24(4), 297-311. Nazlioğlu, D. (1991), Çevre Eğitiminin Önemi, Çevre Üzerine. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı Yayınları, Ankara.
• Nazlioğlu, M. (1991), Sürdürülebilir Kalkınma Açısından Kadın ve Çevre. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, Ankara.
• Portney, K. E. (2013), Taking Sustainable Cities Seriously: Economic Development, The Environment, and Quality of Life In American Cities. MIT Press, USA.
• Roling, N. G., Jiggins, J. (1998), The Ecological Knowledge System. Facilitating Sustainable Agriculture: Participatory Learning And Adaptive Management In Times Of Environmental Uncertainty. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
• Roth, C. E. (1992), “Environmental Literacy: Its Roots, Evolution and Directions in the 1990s”. http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED348235.pdf.
• Shaw, D., Newholm, T. (2002), “Voluntary Simplicity and The Ethics Of Consumption”, Psychology & Marketing, 19(2), 167-185.
• Şimşekli, Y. (2004), “Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Çevre Eğitimi Etkinliklerine Ilköğretim Okullarının Duyarlılığı”, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 83-92.
• Sobel, M. E. (1982), “Asymptotic confidence intervals for indirect effects in structural equation models”, Sociological Methodology, 13, 290-312.
• Teksöz, G., Şahin, E., Ertepinar, H. (2010), “Çevre Okuryazarlığı, Öğretmen Adayları ve Sürdürülebilir Bir Gelecek”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39, 307-320.
• Tiltay, M. A., Torlak, Ö. (2011), “Materyalist Eğilim, Dini Değerler, Marka Bağlılığı Ve Tüketici Ahlakı Arasındaki Ilişkiler”, İş Ahlakı Dergisi, 4(7), 93-130.
• Tont, S. A. (1997), Sulak Bir Gezegenden Öyküler (Vol. 44), TÜBİTAK.
• Torlak, Ö. (2006), Pazarlama Ahlakı, Beta Basın Yayın, İstanbul.
• Tuncer, G. T., Ertepinar, H., Şahin, E. (2008), “Çevre Okuryazarlığı: Geleceğin Öğretmenleri Sürdürülebilir Bir Gelecek Için Hazır Mı?”. 27-29 Ağustos 2008, 8. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi, Bolu.
• Turgut, N. Y. (2009), Çevre Politikası ve Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara.
• Uğurlu, C. T. (2009), “Ethical Education In Turkish National Education Laws”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 1(1), 1078-1082.
• Ukenna, S., Nkamnebe, A. D., Nwaizugbo, I. C., Moguluwa, S. C., Ve Olise, M. C. (2012), “Profiling The Environmental Sustainability-Conscious (ESC) Consumer: Proposing The SPP Model”, Journal of Management and Sustainability, 2(2), 197- 2010.
• Velicer, W. F., Diclemente, C. C., Prochaska, J. O., Ve Brandenburg, N. (1985), “Decisional Balance Measure For Assessing And Predicting Smoking Status”, Journal of Personality and Social Psychology, 48(5), 1279- 1289.
• Vitell, S. J. (2003), “Consumer Ethics Research: Review, Synthesis And Suggestions for The Future”, Journal of Business Ethics, 43(1-2), 33-47.
• Vitell, S. J., Ve Muncy, J. (2005), “The Muncy–Vitell Consumer Ethics Scale: A Modification And Application”, Journal of Business Ethics, 62(3), 267-275.