CEMAAT KAVRAMININ DELALETİ İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR VE İSLAM DÜŞÜNCE EKOLLERİNE YANSIMALARI

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 3, 157 - 192, 31.12.2017

Recep Köklü

Öz

Siyasi ve itikadi bir içeriğe sahip olan cemaat kavramı Hz. Peygamber'in hadislerinde çokça geçmektedir. En genel manasıyla İslam'ın ve Müslümanların birlik ve beraberliği anlamında kullanılan cemaat, İslam Düşünce Tarihinin merkezinde yer alan kavramlardandır. Bu meşrulaştırıcı etkisinden dolayı neredeyse bütün mezhep ve fırkalar cemaat kavramına sahip çıkmış ve temsilcisinin kendileri olduğunu iddia etmişlerdir. Bu çalışma cemaat kavramının içeriği, kapsamı ve İslam Düşüncesine yansımalarını tespit etme saikiyle ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cemaat, Tefrika, Ehl-i Sünnet, Bid’at

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebû Bekr Abdurrezzâk b. Hemmâm es-San’ânî, el-Musannef, I-XII, nşr. Habîburrahmân A’zamî, Beyrut 1983. Abdülbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-hadîs, Kahire 1364. Abdülhâdî el-Mısrî, Muhammed, Ehlü’s-sünneti ve’l-cemâa meâlimü’l-intılâkati’l-kübrâ, Dâru’l-i’lâmi’d-Düvelî, 4. Baskı, Kahire 1992. Abdülkâdir el-Geylânî, Abdülkâdir b. Mûsâ b. Abdullâh el-Ceylânî, el-Gunye li-tâlibî tarîki’l-hak, Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, nşr. Muhammed Hâlid Ömer, 1. Baskı, Beyrut 1996. Âcurrî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hüseyin b. el-Âcurrî, Kitâbü’ş-şerîa, Dâru’l-vatan, I-VI, nşr. Abdullâh b. Ömer b. Süleymân ed-Dümeycî, 1. Baskı, Riyad 1997. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî Ahmed b. Hanbel, Müs-nedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Müessesetü’r-risâle, I-L, nşr. Şuayb el-Arnavûd ve dğr., 1. Baskı, Beyrut 1995. Akl, Nâsır b. Abdülkerîm, Nâsır b. Abdülkerîm el-Akl, “Mefhûmü’l-cemâati fi’l-Kitâbi ve’s-sünne”, Mu’temeru’l-cemâati ve’l-imâme (Cemaat ve İmâmet Sempozyumu), SuûdîArabistan. http://www.wasateah.com/publish/article_584.php Ali el-Müttakî, Alâüddîn Ali el-Müttakî b. Hüsâmüddîn el-Hindî, Kenzü’l-ummâl fî süneni’l akvâli ve’l-ef’âl, Müessesetü’r-risâle, I-XVIII, nşr. Bekrî Hayyânî, Saffet es-Sekâ, 5. Baskı, Beyrut 1985. Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Sultân Muhammed el-Kârî, Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu Mişkâtü’l-Mesâbîh, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-XI, nşr. Cemâl Aytânî, 1. Baskı, Beyrut 2001. Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed el-Aynî, Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-fikr, I-XXV, Beyrut ts. Azîmâbâdî, Ebu’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-hak el-Azîmâbâdî, Avnu’l-ma’bûd şerhu Süneni Ebû Dâvûd, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-XVI, 1. Baskı, Beyrut 1990. Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir el-Bağdâdî, el-Fark beyne’l-fırak ve beyânü’l-fırkati’n-nâciye minhüm, Dâru’l-afâki’l-cedîde, 5. Baskı, Beyrut 1982. Başoğlu, Tuncay, “Tefrika”, DİA, XXXX, 279-281. Berbehârî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Ali b. Halef el-Berbehârî, Şerhu’s-sünne, nşr. Ab-durrahmân b. Ahmed el-Cümeyzî, Mektebetü Dari’l-minhâc, 1. Baskı, Riyad 1426/2005. Beyhakî, el-İ’tikâd ve’l-hidâye ilâ sebîli’r-reşâd, Dâru’l-fazîle, nşr. Ebû Abdullâh Ahmed b. İbrâhîm Ebu’l-Ayneyn ve dğr. 1. Baskı, Riyad 1999. Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî el-Cu’fî, Sahîhu’l-Buhârî, nşr. Mu-hammed Nizâr Temîm, Heysem Nizâr Temîm, Beyrut ts. Cemaat, DİA, VII, 288. Çakan, İ. Lütfi, Sahâbe Kıvâmı, Erkam Yayınları, İstanbul 2005. Dalkıran, Sayın, “Yetmişüç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri”, Sayın Dalkıran, “Yetmişüç Fırka Hadisi ve Düşündürdükleri”, Ekev Akademi Dergisi, c. 1, sy. 1, Kasım 1997. Devvânî, Celâlüddîn Muhammed b. Es’ad es-Sıddîkî, Şerhu’l-Celâl ale’l-Akâidi’l-Adudiyye (Gelenbevî haşiyesi ile birlikte), I-II, Dersaadet 1316. Dönmez, İbrahim Kafi, “İcmâ”, DİA, XXI, 417-431. Ebû Bekr el-İsmâîlî, Ebû Bekr Ahmed b. İbrâhîm b. İsmâîl el-İsmâîlî, İ’tikâdü eimmeti ehli’l-hadîs, Dâru’l-fethi’ş-şârika, nşr. Muhammed b. Abdurrahmân el-Hamîs, 1. Baskı, y.y. 1995. Ebû Bekr er-Râzî, Muhammed b. Ebû Bekr b. Abdülkâdir er-Râzî, Muhtâru’s-Sıhâh, Mekte-betü Lübnan, Beyrut 1989. Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvûd, Mektebetü’l-meârif, nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân, Riyad ts. Ebû Nuaym, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullâh el-İsbahânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-esfiyâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, I-X, 1. Baskı, Beyrut 1988. ………., el-İmâme, Kitâbü’l-imâme ve’r-red ale’r-râfıza, Mektebetü’l-ulûmi ve’l-hikem, nşr. Ali b. Muhammed b. Nâsır el-Fukayhî, 3. Baskı, Medîne 2001. Ebû Osmân es-Sâbûnî, Ebû Osmân İsmâîl b. Abdurrahmân es-Sâbûnî, Akîdetü’s-selef ve ashâbi’l-hadîs ev er-Risâle fî i’tikâdi Ehli’s-sünne ve ashâbi’l-hadîsi ve’l-eimme, Dâru’l-âsıme, nşr. Nâsır b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Cüdey’, 2. Baskı, Riyad 1998. Ebû Şâme, Şihâbüddîn Ebû Muhammed Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm, el-Bâ’is alâ inkâri’l-bide’ ve’l-havâdis, Matbaatü’n-nehdati’l-hadîse, 2. Baskı, Mekke 1981. Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ et-Temîmî, Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mavsılî, I-XIV, Dâru’l-me’mûn, nşr. Hüseyin Selîm Esed, Beyrut 1989. Ebû Zehrâ, Muhammed, Târîhu’l-mezâhibi’l-İslâmiyye, Dâru’l-fikri’l-Arabî, I-II, Mısır ts. Emîr es-San’ânî, Muhammed b. İsmâîl es-San’ânî, Sübülü’s-selâm şerhu Bulûğı’l-merâm, Mektebetü’l-maârif, I-IV, 1. Baskı, Riyad 2006. ………., el-İşâ’a, el-İşâ’a fî beyâni men nühiye an firâkıhi mine’l-cemâa, nşr. Muhammed Bâ kerîm Muhammed Bâ Abdullâh, Mektebetü’l-ulûmi ve’l-hikem, Medîne ts. Ensârî, Abdülhamîd İsmâil, “Ehlü’l-Hal ve’l-Akd”, DİA, X, 539-541. Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmâîl el-Eş’arî, Kitabu Makâlâti’l-İslâmiyyîn ve’htilâfü’l-musallîn, tsh. Helmut Ritter, Üçüncü Baskı, 1980. Fığlalı, E. Ruhi, Çağımızda İtikadî İslam Mezhepleri, Şa-To İlâhiyat, İstanbul 2001. ……….,“Mezhepleri Doğuşuna Tesir Eden Sebepler”, AnkaraÜniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, sy. 4, Ankara 1980. Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb el-Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsü’l-muhît, Dâru’l-ma’rife, 5. Baskı, Beyrut 2011. Gömbeyaz, Kadir, “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 14, sy. 2, 2005. Haberli, Mehmet, “İtikadi İslam Mezheplerinin Ortaya Çıkışına Etki Eden Faktörler”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, c. 1, sy. 1, 2012. Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullâh el-Hâkim en-Neysâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-V, Dâru’l-Harameyn, 1. Baskı, Kahire 1997. Hakîm es-Semerkandî, Ebu’l-Kâsım İshâk b. Muhammed el-Kâdî el-Hanefî eş-şehîr bi İbni’l-Hakîm es-Semerkandî, Kitâbu’s-sevâdi’l-a’zam, İstanbul 1288/1871. Hatîb el-Bağdâdî, Hatîb el-Bağdâdî, Şerefu ashâbi’l-hadîs ve nasîhatü ehli’l-hadîs, Mektebetü İbn Teymiye, nşr. Amr Abdülmün’im Selîm, 1. Baskı, Kahire 1996. Hatipoğlu, Haydar, Sünen-i İbn Mâce Tercemesi ve Şerhi, Kahraman Yayınları, 1-10, İstan-bul 2012. Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed el-Hattâbî el-Büstî, Meâlimü’s-sünen, I-IV, nşr. Muhammed Râgıb et-Tabbâh, 1. Baskı, Haleb 1932. Hizmetli, Sabri, “İtikâdî İslâm Mezheplerinin Doğuşuna İctimâî Hâdiselerin Tesirleri Üzeri-ne Bir Deneme, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 26, Ankara 1983. İbn Abdülber, İbn Abdülber, et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd, I-XXVI, nşr. Mustafâ b. Ahmed el-Alevî, Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî ve dğr., y.y. 1967. İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdülmelik, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî li İbn Battâl, I-X, Mektebetü’r-rüşd, nşr. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm, Riyad 2003. İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebû Şeybe el-Absî el-Kûfî, el-Musannef, I-XXVI, Dâru’l-kıble, nşr. Muhammed Avvâme, 1. Baskı, Beyrut 2006. İbn Ebu’l-İzz, Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebu’l-İzz ed-Dımeşkî, Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, I-II, Müessesetü’r-risâle, nşr. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî, Şuayb el-Arnavûd, 2. Baskı, Beyrut 1990. İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen İbn Fûrek el-İsbahânî el-Eş’arî, Kitâbu müşki-li’l-hadîs ev Te’vîlü’l-ahbâri’l-müteşâbihe, Damas, nşr. Danyâl Cîmâriye, Dımeşk 2003. İbn Hacer, Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XVIII, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2003. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-ma’rûf bi İbn Hazm ez-Zâhirî, el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal, I-V, Dâru’l-ceyl, nşr. Muhammed İbrâhîm Nasr, Abdurrahmân Umeyra, 2. Baskı, Beyrut 1996. ………., el-İhkâm, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, I-VIII, Dâru’l-afâki’l-cedîde, nşr. Ahmed Mu-hammed Şâkir, Beyrut ts. İbn Hıbbân, İbn Hıbbân, Sahîhu İbn Hıbbân (bi tertîbi İbn Belbân), I-XVIII, Müessesetü’r-risâle, nşr. Şuayb el-Arnavûd, 2. Baskı, Beyrut 1993. İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe, Te’vîlü muhtelifi’l-hadîs, el-Mektebetü’l-İslâmî, nşr. Muhammed Muhyiddîn el-Asfar, 2. Baskı, Beyrut 1999. İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî eş-şehîr bi İbn Mâce, Sünenü İbn Mâce, Mektebetü’l-maârif, nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen Âli Selmân, Riyad ts. İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim İbn Manzûr el-İfrikî el-Mısrî, Lisânü’l-arab, I-XV, Dâru Sâdır, Beyrut 1414. İbn Teymiye, İbn Teymiye, Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye, I-IX, Câmiatü’l-İmam Muham-med b. Suûd, nşr. Muhammed Reşâd Sâlim, y.y. 1986. İbn Zencûye, Humeyd b. Muhalled b. Kuteybe b. Abdullâh el-Horâsânî en-Nesâî Ebû Ahmed el-Ezdî, Kitâbü’l-emvâl li Humeyd b. Zencûye, I-III, Merkezü’l-Melik Faysal li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye, nşr. Şâkir Zeyb Feyyâz, Suûdî Arabistan 1986. İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullâh el-İşbilî el-ma’rûf bi İbnü’l-Arabî el-Mâlikî, Âridatü’l-ahvezî bi şerhi Sahîhi’t-Tirmizî, I-XIII, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut ts. İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân İbnü’l-Cevzî, Keşfü’l-müşkil min hadîsi’s-Sahîhayn, I-IV, Dâru’l-vatan, nşr. Ali Hüseyin el-Bevvâb, 1. Baskı, Riyad 1997. İbnü’l-Hattâb, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm er-Râzî, Meşyehatü’ş-şeyhi’l-ecel Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm er-Râzî el-ma’rûf bi İbni’l-Hattâb, Dâru’l-hicre, nşr. eş-Şerîf Hâtim b. Ârif el-Avnî, 1. Baskı, Riyad 1994. Îcî, Adudullâhi ve’d-dîn el-kâdî Abdurrahmân b. Ahmed el-Îcî, el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm, Âlemü’l-kütüb, Beyrut 1999. ………., Akâidi Adudiyye (Devvânî’nin “Celâl” şerhiyle birlite), İstanbul, 1314. İsferâyînî, et-Tabsîr fi’d-dîn, Ebu’l-Muzaffer el-İsferâyînî, et-Tabsîr fi’d-dîn ve temyîzi’l-fırkati’n-nâciyeti ani’l-fıraki’l-hâlikîn, Âlemü’l-kütüb, nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût, Bey-rut 1983. Kâdî Abdulcebbâr, İmâdüddîn Ebu’l-Hasen Abdulcebbâr b. Ahmed, Fadlu’l-i’tizâl ve ta-bakâtü’l-Mu’tezile ve mübâyenetühüm li sâiri’l-muhâlifîn, Dâru’t-Tûnisiyye, nşr. Fuâd Seyyid, Tunus 1974. Kandemir, M. Yaşar Kandemir, Mevzû Hadisler (Menşei, Tanıma Yolları, Tenkîdi), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1975. Karaman, Hayrettin, İslâm’ın Işığında Günümüz Meseleleri, I-III, İz Yayıncılık, İstanbul 2002. Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm, Kitâbü’l-emvâl, I-II, Dâru’l-hedyi’n-Nebevî, nşr. Ebû Enes Seyyid b. Receb, 1. Baskı, Mısır 2007. Kastallânî, Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed el-Hatîb el-Kastallânî, İrşâdü’s-sârî ilâ şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-X, Bulak 1323. Keleş, Ahmet, “73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme”, Marife, sy. 3, 2005. Keskioğlu, Osman, Fıkıh Tarihi ve İslâm Hukuku, Müftüoğlu Yayınları, Ankara 1969. Keşmîrî, Muhammed Enver el-Keşmîrî sümme ed-Diyûbendî, Feydu’l-Bârî alâ Sahîhi’l-Buhârî, I-VI, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Baskı, Beyrut 2005. Kırbaşoğlu, M. Hayri, Ashâbu’l-Hadîs’e Göre Allah’ın Sıfatları Problemi, Basılmamış doktora tezi, Ankara 1983. Kirmânî, Ebû Abdullâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Kirmânî, Sahîhu Ebî Ab-dillâh el-Buhârî bi şerhi’l-Kirmânî, I-XXV, Dâru İhyâi’t-türâsi’l-Arabî, Beyrut 1981. Korkmaz, Sıddık, “Sınırları Belirlenemeyen Dinî Bir Oluşum: Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat”, Marife, sy. 3, 2005. Kuleynî, Muhammed b. Ya’kûb el-Kuleynî, el-Kâfî, Dâru’t-taâruf, nşr. Muhammed Ca’fer Şemsüd-dîn, Beyrut 1990. Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Kitâbiyât, Ankara 2002. Lâlekâî, Ebu’l-Kâsım Hibetüllâh b. el-Hasen b. Mansûr et-Taberî el-Lâlekâî, Şerhu usûli i’tikâdi Ehli’s-sünneti ve’l-cemâati mine’l-kitâbi ve’s-sünneti ve icmâi’s sahâbeti ve’t-tâbiîn min ba’dihim, I-V, Dâru Taybe, nşr. Ahmed b. Sa’d b. Hamdân el-Gâmidî, Riyad 1995. Makdisî, Şemsüddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr el-Bennâ’ eş-Şâmî el-Makdisî el-ma’rûf bi el-Beşârî, Kitâbu ahseni’t-tekâsîm fî marifeti’l-ekâlîm, Dâru Sâdır, nşr. M. J. De Goeje, Leiden 1906. Mâlik b. Enes, el-Muvatta’li İmâmi Dâri’l-hicreti Mâlik b. Enes, Daru’l-garbi’l-Arabî, nşr. Beşşâr Avvâd Marûf, Beyrut 1997. Marshall, Gordon, Sosyoloji Sözlüğü, çev. Osman Akınhay, Derya Kömürcü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 1999. Meclisî, Muhammed Bâkır el-Meclisî, Mir’âtü’l-ukûl fî şerhi ahbâri âli’r-rasûl, I-XXVIII, Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, Tahran 1375/1955. Mübârekfûrî, Ebu’l-Alî Muhammed Abdurrahmân b. Abdurrahîm el-Mübârekfûrî, Tuhfe-tü’l-ahvezî bi şerhi Câmii’t-Tirmizî, I-X, Dâru’l-fikr, nşr. Abdülvehhâb Abdüllatîf, Abdurrahmân Muhammed Osman, y.y., t.s. Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcü’l-ârifîn b. Ali el-Münâvî, Feydu’l-Kadîr, I-VI, Dâru’l-ma’rife, 2. Baskı, Beyrut 1972. Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, Sahîhi Müslim el-müsemmâ el-Müsnedü’s-sahîhi’l-muhtasar mine’s-süneni bi nakli’l-adliani’l-adli ilâ Rasûlillâh, Dâru Taybe, nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, 1. Baskı, Riyad 2006. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref b. Murî en-Nevevî, Sahîhu Müslim bi şerhi’n-Nevevî, I-XVIII, Matbaatü’l-Mısriyye, Mısır 1929. Nizâmüddîn en-Nîsâbûrî, Nizâmüddîn el-Hasen b. Muhammed b. Hüseyin el-Kummî en-Nîsâbûrî, Tefsîru garâibi’l-Kur’ân ve reğâibi’l-Furkân, I-VI, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, nşr. Zekeriyyâ Umeyrât, Beyrut 1996. Okumuş, Ejder, “Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat’in Bir Meşrûiyet Aracı Olarak İcat ve İstihdamı”, Marife, sy. 3, 2005. Özler, Mevlüt, Tarihsel Bir Adlandırmanın Tahlili Ehl-i Sünnet Ehl-i Bid’at, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2010. ………., İslâm Düşüncesinde 73 Fırka Kavramı, Nun Yayıncılık, İstanbul 1996. Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed el-Bezdevî, Usûlü’d-Dîn, Mektebetü’l-Ezheriyye, nşr. Hans Peterlins, Kahire 2003. Râğıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüseyin b. Muhammed el-ma’rûf bi er-Râğıb el-İsfahânî, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, Dâru’l-ma’rife, nşr. Muhammed Seyyid Keylânî, Bey-rut ts. Reşîd Rızâ, Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-hakîm el-müştehir bi ismi Tefsîri’l-menâr, Kahire 1947. Sadr, Muhammed Sâdık, eş-Şîatü’l-İmâmiyye, Matbûâtü’n-necâh, Kahire 1402/1982. Sâvî, Salâh, Cemâatü’l-müslimîn ve mefhûmühâ ve keyfiyyetü lüzûmihâ fî vâkı’ına’l-muâsır, Dâru’s-safve, Kahire 1413/1992. Seksekî, Ebu’l-Fadl Abbâs b. Mansûr et-Terînî es-Seksekî el-Hanbelî, el-Burhân fî marifeti akâidi ehli’l-edyân, Mektebetü’l-menâr, nşr. Bessâm Ali Selâme el-Amûş, Ürdün 1996. Sem’iyyât, DİA, XXXVI, 494. Sindî, Ebu’l-Hasen el-Hanefî el-ma’rûf bi es-Sindî, Şerhu Süneni İbn Mâce el-Kazvînî, I-II, Dâru’l-ceyl, Beyrut ts. Suyûtî, Kûtu’l-muğtezî alâ Câmii’t-Tirmizî, I-II, Câmi’atü Ümmi’l-Kurâ, hzr. Nâsır b. Mu-hammed b. Hâmid el-Garîbî, Doktora Tezi, Suûdî Arabistan 1424. Şâfiî, Muhammed b. İdrîs eş-Şâfiî, er-Risâle, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, nşr. Ahmed Muham-med Şâkir, Beyrut ts. Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ eş-Şâtıbî, el-İ’tisâm, I-III, Dâru İbni’l-Cevzî, nşr. Muham-med b. Abdurrahmân eş-Şakîr, Suûdî Arabistan 2008. Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm b. Ebû Bekr Ahmed eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-nihal, I-II, Dâru’l-ma’rife, nşr. Emîr Ali Mehnâ, Ali Hasen Fâ’ûr, Beyrut 1993. Taberânî, Müsnedü’ş-Şâmiyyîn, I-IV, Müessesetü’r-risâle, nşr. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî, Beyrut 1989. Tîbî, Şerefüddîn el-Hüseyin b. Abdullâh b. Muhammed et-Tîbî, Şerhu’t-Tîbî alâ Mişkâti’l-Mesâbîh el-müsemmâ bi el-Kâşif an hakâiki’s-sünen, I-XIII, Mektebetü Nizâr Musta-fa el-Bâz, nşr. Abdülhamîd Hindâvî, Mekke 1997. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevra et-Tirmizî, Sünenü’t-Tirmizî, Mektebetü’l-maârif, nşr. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasen es-Selmân, Riyad ts. Topaloğlu, Bekir, Kelâm İlmine Giriş, Damla Yayınevi, Ankara 2014. Ülken, Hilmi Ziya, Sosyoloji Sözlüğü, M.E.B., İstanbul 1969. Yavuz, Yusuf Şevki, “Ehl-i Bid’at”, DİA, X, 501-505. ………., “Ehl-i Sünnet”, DİA, X, 525-530. Yüsrî, Muhammed, İlmü’t-tevhîd inde Ehli’s-sünneti ve’l-cemâati el-mebâdî’ve’l-mukaddimât, y.y. 2004. Zebîdî, es-Seyyid Muhammed Murtazâ el-Hüseynî ez-Zebîdî, Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs, I-XXXX, Matbaatü Hükûmeti Kuveyt, nşr. Abdüssettâr Ahmed Ferâc ve dğr. Kuveyt 1965.