An Academic Literature Discussion: Why and How Should the People’s Houses Be Researched?

Year 2024, Volume: 40 Issue: 109, 239 - 274, 14.05.2024

Murat Kabagöz

https://doi.org/10.33419/aamd.1480265

Abstract

The People’s Houses were established in 1932 as the cultural branch of the Republican People's Party (RPP) in order to make the people adopt the principles of the revolution that started with the establishment of the Republic of Türkiye. An ideal People’s House has nine working branches: Language, literature, fine arts, representation, sport, public teaching institutions and courses, library and publishing, peasantism, history and museum. Therefore, in addition to making the people adopt the principles of the revolution, the People’s Houses also worked to meet some of the cultural and material needs of the people. It can be said that the People’s Houses show the reflections of the revolution in daily life, as they enable the revolution and RPP to establish direct relations with the public. This means that there is a need to research the People’s Houses in order to understand what the revolution changed in Türkiye and how it was experienced in practice. As a matter of fact, with the end of the revolution process, the People’s Houses, which were closed in 1951, have become the subject of academic research as of 1964. However, it is understood that the majority of academic studies on the subject prepared between this date and 2022 have not been able to develop an original perspective on the People’s Houses. Because while preparing the studies in question, sources that did not go beyond the official discourse about the People’s Houses were used. This situation gave the impression that all the People’s Houses were working as they should. However, there are primary sources containing the records of the People’s Houses practice, which is a productive field for understanding the manifestations of the revolution in daily life. Therefore, the aim of this study is to try to understand the reasons why most of the academic studies on the People’s Houses cannot produce original information and perspectives, and to show this problem can be overcome by using which resources and in which contexts. In order to achieve this aim, an idea was first put forward as to why the People’s Houses should be researched, and primary sources on the subject were introduced. Then, the main academic studies on the People’s Houses, prepared from 1964 to 2022, were examined by using the content analysis method, and the original and non-original aspects of these studies were stated. Only the content of the primary sources is mentioned; the scope of the study consists of academic studies on the subject. In the conclusion, ideas about the content and method of non-original studies are stated, and the differences between original and non-original studies are mentioned.

Keywords

Early Republican Türkiye, Kemalism, Republican People’s Party, Revolution, RPP, The People’s Houses.

Bir Akademik Literatür Tartışması: Halkevleri Neden Ve Nasıl Araştırılmalı?

Abstract

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla başlayan inkılabın ilkelerini halka benimsetmek için, Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) kültür kolu olarak 1932’de halkevleri kurulmuştur. İdeal bir halkevinin dokuz mesai şubesi vardır: Dil, edebiyat; güzel sanatlar; temsil; spor; halk dershaneleri ve kurslar; kütüphane ve yayın; köycülük; tarih ve müze. Dolayısıyla halkevleri inkılap ilkelerini halka benimsetmenin yanında, halkın bazı kültürel ve maddi ihtiyaçlarını karşılamak için de çalışmıştır. İnkılabın ve CHP’nin halkla doğrudan ilişki kurmasını sağladığı için halkevlerinin, inkılabın gündelik hayattaki yansımalarını gösterdiği söylenebilir. Bu da demektir ki inkılabın Türkiye’de neleri değiştirdiğini ve pratikte nasıl yaşandığını anlamak için halkevlerini araştırmaya ihtiyaç vardır. Nitekim inkılap sürecinin sona ermesiyle birlikte, 1951’de kapatılan halkevleri 1964’ten itibaren akademik araştırmaların konusu hâline gelmiştir. Ancak bu tarihten 2022’ye kadar hazırlanan konuyla ilgili akademik çalışmaların çok büyük bir kısmının, halkevleri hakkında özgün bir bakış açısı geliştiremediği anlaşılmaktadır. Çünkü söz konusu çalışmalar hazırlanırken, halkevleri hakkındaki resmî söylemin dışına çıkmayan kaynaklar kullanılmış; bu durum da bütün halkevlerinin gerektiği şekilde çalıştığı izlenimini uyandırmıştır. Hâlbuki inkılabın gündelik hayattaki tezahürlerinin anlaşılması için verimli bir saha olan halkevi pratiğinin kayıtlarını içeren birincil kaynaklar mevcuttur. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı; halkevleriyle ilgili akademik çalışmaların büyük bir kısmının özgün bir bilgi ve bakış açısı üretememesinin nedenlerini anlamaya çalışıp, hangi kaynakların hangi bağlamlarda kullanılmasıyla bu sorunun aşılabileceğini göstermektir. Bu amacı gerçekleştirmek için önce halkevlerinin neden araştırılması gerektiğine dair bir fikir ileri sürülmüş, konuyla ilgili birincil kaynaklar tanıtılmış; sonra da 1964’ten 2022’ye kadar hazırlanan, halkevleriyle ilgili başlıca akademik çalışmalar içerik analizi yöntemiyle incelenip, bu çalışmaların özgün olan ve olmayan yanları belirtilmiştir. Birincil kaynakların sadece içeriğinden bahsedilmiş; çalışmanın kapsamını, konuyla ilgili akademik çalışmalar oluşturmuştur. Sonuç kısmında ise özgün olmayan çalışmaların içerik ve yöntemine dair fikirler belirtilmiş, özgün olan ve olmayan çalışmalar arasındaki farklara değinilmiştir.

Keywords

CHP, Cumhuriyet Halk Partisi, Erken Cumhuriyet Dönemi, Halkevleri, İnkılap, Kemalizm

References

• “Erenköy Tiyatrosu’nda Bir Sarhoş Sahneye Fırladı”, Açık Söz, 14 Eylül 1936.
• Abbak, Mustafa Cemal, Mersin Halkevi ve İçel Dergisinin Halkbilimi Açısından Değerlendirilmesi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2019.
• Adadağ, Özgür, “Halkevlerinde Sinema Faaliyetlerini Yaygınlaştırma Çabaları ve Sınırlılıklar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C 37, S 1, 2022, s.1-25.
• Adadağ, Özgür, “Halkevlerinde Ücretli Film Gösterimleri: Yasaktan Teşvike”, Mülkiye Dergisi, C 46, S 4, 2022, s.992-1028.
• Akter, Ahmet, “Halkevi Bütçesi için Bir Deneme: Gelir-Gider Tablosunun Tespiti”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 63, 2018, s.1-50.
• Akyazı, Burak, İkinci Dünya Savaşı’nın Halkevi Dergilerindeki Yansımaları (1939-1945), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2022.
• Akyol, Yaşar, İzmir Halkevi (1932-1951), İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı, İzmir 2008.
• Altan, Bilal, Halkevleri Sürecinde Cizre Halkevi Örneği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Diyarbakır 2012.
• Arıkan, Zeki, “Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi”, Atatürk Yolu Dergisi, C 6, S 23, 1999, s.261-281.
• Atlı, Cengiz, Kars Halkevi ve Faaliyetleri, Salkımsöğüt Yayınevi, Erzurum 2013.
• Atsız, Davut, Türkiye’nin Modernleşmesinde Halkevleri ve Hakkâri Halkevi (1932-1951), Kriter Yayınevi, İstanbul 2019.
• Ayan, Dursun; Güven, Özbay, “İstanbul’da 22 Şubat 1945 Tarihinde Elli Yıllık Evliler için Fatih Halkevi’nin Düzenlediği Törene İlişkin İki Belge”, Aile ve Toplum, C 1, S 4, 2001, s.87-96.
• Aydın, Suavi, “Türk Tarih Tezi ve Halkevleri”, Kebikeç, S 3, s.107-129.
• Azcan, İbrahim, Türk Modernleşmesi Sürecinde Trabzon Halkevi, Serander Yayınları, Trabzon 2003.
• Babaoğlu, Resul, “Linguistic Imperialism or Cultural Diplomacy? British Counsil and the People’s Houses in Early Republican Turkey”, Bilig, S 96, 2021, s.255-282.
• Balkar, Fulya, The Construction of National Culture and Identity in Province: The Case of People’s House of Kayseri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara 2019.
• Başar, Ahmet Hamdi, Atatürk’le Üç Ay ve 1930’dan Sonra Türkiye, Tan Matbaası, İstanbul 1945.
• Batır, Betül, Beyoğlu Halkevi (1935-1951), Milenyum Yayınları, İstanbul 2017.
• Beysanoğlu, Şevket, “Anılarımda Diyarbakır Halkevi”, Kebikeç, S 3, 1996, s.161-168.
• Çakmak, Fevzi, “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması”, Journal of History Studies, C 7, S 3, 2015, s.1-21.
• Çalık Bayrak, Funda, Halkevi Dergiciliğine Bir Örnek - Kayseri Halkevi Neşriyatı: Erciyes, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2003.
• Çeçen, Anıl, Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, Gündoğan Yayınları, İstanbul 1990.
• Çeçen, Anıl, Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2018.
• Çeliktemel-Thomen, Özde, “Halkevleri’nde Eğitici Sinema Repertuarı: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sinema, Eğitim, Propaganda (1923-1945)”, Sinecine, C 6, S 2, 2015, s.49-75.
• Duman, Selçuk, Bir Modernleşme Aracı Olarak Tokat Halkevi, Berikan Yayınevi, Ankara 2011.
• Duman, Selçuk, Modern Türkiye’nin İnşasında Halkevleri ve Sivas Halkevi Örneği, Berikan Yayınevi, Ankara 2013.
• Erdal, İbrahim, Halkevlerinin Kuruluşu, Yapısı ve Yozgat Halkevi (1932-1951), Siyasal Kitabevi, Ankara 2013.
• Falih Rıfkı, Moskova-Roma, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, İstanbul 1932.
• Falih Rıfkı, Yeni Rusya, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, Ankara 1931.
• Gülcü, Nursel, Antalya Halkevi ve Faaliyetleri (1932-1951), Yayımlanmamış Yüksek Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2016.
• Gürpınar, Selvi, 1932-1945 Yılları Halkevi Tarihçesi: Adana Halkevi ve Çıkardığı Dergilerin Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1998.
• Güzel, Miyase, Konya Halkevi ve Konya Dergisinin Halk Bilimi Açısından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2020.
• Kandil Aydoğdu, Didem, Eril Bir Çağdaşlaşma Hikâyesi: Halkevleri ve Kadın (1932-1951), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 2018.
• Karadağ, Nurhan, “1932-1951 Yılları Arasında Halkevleri Tiyatro Çalışmaları”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, C 8, S 8, 1988, 135-177.
• Karaömerlioğlu, M. Asım, “The People’s Houses and the Cult of the Peasant in Turkey”, Middle Eastern Studies, C 34, S 4, 1998, s.67-91.
• Karataş, Murat, Çanakkale Halkevi (1932-1951), Grafiker Yayınları, Ankara 2016.
• Kardaş, Canser, Diyarbakır Halkevi ve Karacadağ Dergisi, Halkbilimsel Bir İnceleme, Grafiker Yayınları, Ankara 2018.
• Karpat, Kemal, “The Impact of the People’s Houses on the Development of Communication in Turkey: 1931-1951”, Die Welt des Islams, C 15, S 1-4, 1974, s.69-84.
• Karpat, Kemal, “The People’s Houses in Turkey: Establishment and Growth”, Middle East Journal, C 17, S 1-2, 1963, s.55-67.
• Kılıçarslan, Bilge, Konya Halkevi Dergisi’nde Yer Alan Halkbilimine Dair Yazıların İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde 2019.
• Koçak, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İletişim Yayınları, İstanbul 2014.
• Kurnaz Şahin, Feyza, Atatürk’ün Kültür Kurumlarından Halkevleri ve Afyon Halkevi, Berikan Yayınevi, Ankara 2015.
• Lamprou, Alexandros, “‘CHP Genel Sekreterliği Yüksek Makamına’: 30’lu ve 40’lı Yıllarda Halkevleri’yle İlgili CHP’ye Gönderilen Şikâyet ve Dilek Mektupları Hakkında Kısa Bir Söz”, Kebikeç, S 23, 2007, s.381-392.
• Lamprou, Alexandros, “Halkevi Sahnesinde ‘Yeni Türk Kadını’: 1930’lu ve 1940’lı Yıllarda Kadınlı-Erkekli Yeniliklerin ‘Sahnelenmesi’”, Toplum ve Bilim, S 130, 2014, s.6-35.
• Lamprou, Alexandros, “Nationalist Mobilization and State-Society Relations: The People’s Houses’ Campaign for Turkish in Izmir, June-July 1934”, Middle Eastern Studies, C 49, S 5, 2013, s.824-839.
• Lamprou, Alexandros, “Negotiating Gender Identities during Mixed-Gender Activities: Amateur Theatre in the 1930s and 1940s in Turkey”, British Journal of Middle Eastern Studies, C 42, S 4, 2015, s.618-637.
• Lamprou, Alexandros, Between Central State and Locak Society, The People’s Houses Institution and the Domestication of Reform in Turkey (1932-1951), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Leiden University, Leiden 2009.
• Lamprou, Alexandros, Nation-Building in Modern Turkey: The ‘People’s Houses’, the State and the Citizen, I. B. Tauris, London 2015.
• Malkoç, Eminalp, “1940’lı Yıllarda British Counsil/İngiliz Kültür Heyeti’nin Halkevleri Üzerinden Türkiye Etkinlikleri”, Türk İnkılâp Tarihi Yıllığı, S 1, 2019, s.1-21.
• Malkoç, Eminalp, “Activities of British Counsil in Turkey in 1940s through People’s Houses”, International Review of Turkology, C 2, S 4, 2009, s.23-38.
• Malkoç, Eminalp, “Cumhuriyet Halk Partisi Belgelerinde Yurtdışındaki İlk ve Tek Halkevi Örneği: Londra Türk Halkevi”, Türkoloji Kültürü, C 2, S 4, 2009, s.35-54.
• Malkoç, Eminalp, Devrimin Kültür Fidanlığı ve Kadıköy Halkevi, Derlem Yayınları, İstanbul 2009.
• Malkoç, Eminalp, Devrimin Kültür Fidanlığı, Halkevleri ve Kadıköy Halkevi, Derlem Yayınları, İstanbul 2009.
• Malkoç, Eminalp; Şahin, Ali; Malhasyan, Silvart; Solgun, Sertaç, “Kadıköy Halkevi ve Faaliyetleri, 1935-1951”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, S 10, 2006, s.105-165.
• Metinsoy, Murat, “Kemalizmin Taşrası: Erken Cumhuriyet Taşrasında Parti, Devlet ve Toplum”, Toplum ve Bilim, S 118, s.124-164.
• Neşe G. Yeşilkaya, Halkevleri: İdeoloji ve Mimarlık, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.
• Neşe Gurallar Yeşilkaya, İdeoloji Mimarlık İlişkisi ve Türkiye’de Halkevi Binaları (1932-1946), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara 1997.
• Olgun, Kenan, Yöresel Kalkınmada Adapazarı Halkevi, Değişim Yayınları, Sakarya 2008.
• Onar, Emine Türkan, Afyon Halkevi ve Taşpınar Dergisinin Halkbilimi Unsurları Bakımından Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri 2019.
• Ölmez, Mehmet, “Ülkü ve Dil Yazıları”, Kebikeç, S 3, 1996, s.143-160.
• Özacun, Orhan, “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, S 3, 1996, s.87-96.
• Özçelik, Fatih, Sosyal ve Kültürel Hayatta Bolu Halkevi, İdeal Kültür Yayıncılık, İstanbul 2018.
• Özdemir, Yavuz; Aktaş, Elif, “Halkevleri (1932’den 1951’e)”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 45, 2011, s.235-262.
• Özer, İsmail, Halkevleri, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
• Özkaya, Hilal, Giresun Halkevi ve Bilgi Irmağı Aksu Dergisi, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2018.
• Öztürkmen, Arzu, “The Role of People’s Houses in the Making of National Culture in Turkey”, New Perspectives on Turkey, S 11, 1994, s.159-181.
• Saraoğlu, Reşat, Toplumsal Değişmenin Bir Aracı Olarak Halkevleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul 1990.
• Şahin, Güneş, Bozkırda Bir Kültür Yuvası: Kırşehir Halkevi (1936-1951), Grafiker Yayınları, Ankara 2017.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Halkevi Dergileri ve Neşriyatı”, Kebikeç, S 3, 1996, s.131-142.
• Şimşek, Sefa, Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi, Halkevleri, 1932-1951, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2002.
• Şimşek, Sefa, People’s House: An Experiment in Ideological Training in Turkey 1932-1951, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul 1996.
• Tekin, Gözde, Trakya Halkevleri ve Halkevi Dergileri Üzerine Bir İnceleme, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara 2014.
• Tiryaki, Satı, “Ülken’in ‘Resim ve Cemiyet’ İsimli Kitabını Halkevleri Neden Basmadı?”, Kebikeç, S 3, 1996, s.189-190.
• Tunalı, Sancar, Halkevlerinde Yürütülen Müzik ve Piyano Çalışmalarının İncelenmesi, Sanatta Yeterlilik Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne 2014.
• Turan, Metin, “Kars Halkevi Dergilerinden Kars Eli’nde Halkbilimle İlgili Yazılar”, Kebikeç, S 3, 1996, s.199-207.
• Türkoğlu, Ömer, “Halkevlerinin Kuruluş Amaçları, Örgütsel Yapısı ve Bazı Uygulamaları”, Kebikeç, S 3, 1996, s.97-103.
• Uyar, Hakkı, “Resmî İdeoloji ya da Alternatif Resmî İdeoloji Oluşturmaya Yönelik İki Dergi: Ülkü ve Kadro Mecmualarının Karşılaştırmalı İçerik Analizi”, Toplum ve Bilim, S 74, 1997, s.181-193.
• Varlık, M. Bülent, “Bozok. Yozgat Halkevi Dergisi Bibliyografyası”, Kebikeç, S 3, 1996, s.193-198.
• Vural, Semihi, Mersin Halkevi, Mersin Kültür Merkezi, Mutlu Son Yayınları, Ankara 2009.
• Yavuz, Erdem, Yaygın Eğitim Kurumu Olarak Konya Halkevi ve Konya Halkevi Kültür Dergisi Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya 2004.
• Yüksel, Ahmet, “Merzifon Halkevi ve Taşan Dergisi”, Kebikeç, S 3, 1996, s.169-188.
• Zeyrek, Şerafettin, Türkiye’de Halkevleri ve Halkodaları (1932-1951), Anı Yayıncılık, Ankara 2006.