CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMESİNİN SINIRLARI

Year 2023, Issue: 71, 607 - 629, 20.11.2023

Hasan Tahsin Fendoğlu

https://doi.org/10.57083/adaletdergisi.1391722

Abstract

Cumhurbaşkanının iki tür işlemi olabilir; birincisi, genel, soyut, objektif ve kişilik dışı hukuki işlemler yapabilir ki bunlara yürütmenin düzenleyici işlemleri denilir. İkincisi Cumhurbaşkanı, özel, somut ve bireysel işlemler yapabilir ki bu, yeni dönemde, Cumhurbaşkanlığı kararı olarak Resmi Gazete ’de yayımlanmaktadır. 2017 Anayasa değişikliği ile getirilen sistemin en önemli esaslarından biri Cumhurbaşkanlığı kararnameleridir (bundan sonra CBK şeklinde kısaltılacaktır). Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda CBK çıkarabilir. 2017 Anayasa (bundan sonra AY şeklinde kısaltılacaktır) değişikliği öncesinde tek CBK örneği, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu iken 2017 değişikliği sonrasında yürütmenin tüm alanlarında bazı şartlarla çıkarılabilmektedir. CBK, Cumhurbaşkanının asli yetkisidir ama Türkiye Büyük Millet Meclisi, istediğinde aynı konuda kanun çıkarabilir ki bu durumda kanun tercih edilecektir. CBK’nın kanuna ve Anayasaya aykırı olup-olmadığına Anayasa Mahkemesi karar verecektir. Eski sistemde yürütmenin düzenleyici işlemlerinin olumlu ve olumsuz iki ayrı niteliği vardı. Olumlu niteliği düzenleyici işlemlerin kanuna uymak/dayanmak zorunda olmasıydı (secundum legem). Olumsuz niteliği ise kanunla çelişmemesi yani kanuna aykırı olmamasıydı (intra legem). İdare kanuna dayanacaktı ve kanuni sınırlar içerisinde bulunacaktı. Oysa Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde, Cumhurbaşkanı, kanuna dayanmadan ama kanuna aykırı olmadan CBK çıkarabilecektir. Dolayısı ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde birinci ayak önemli ölçüde kaldırılmıştır. Cumhurbaşkanı, kanunun mevcut olduğu alanlar dışında, yürütme konusunda söz sahibi kılınmıştır. Sonuçta yürütmenin düzenleyici işlemleri, kanuna ve CBK’ya uymak zorundadır. İdare, kanuna ve CBK’ya uygun davranacaktır.

Keywords

Cumhurbaşkanı, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri, kanun, düzenleyici işlem, Anayasa Mahkemesi.

References

• Ardıçoğlu M A, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergisi, Ankara Barosu Yayını, Cilt 75, Sayı 3, ss. 19-51, Ankara, 2017.
• Atay E E, İdare Hukuku, Ankara, 2018, Seçkin Yayınları.
• Başgil A F, Esas Teşkilat Hukuku, Birinci Cilt: Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri, Baha Matbaası, 1. Fasikül, İstanbul, 1960.
• Bradley A W/Ewing K D, Constitutional and Administrative Law, 13th Edition, Pearson-Longman, England, 2003.
• Chu V S/Garvey T, Executive Orders, “Issuance, Modification and Revocation”, Congressional Researh Service (CRS), 2014, ss. 1-10, https://digitalcommons.ilr.cornell.edu/key_workplace/1262/ (s.e.t.: 22.12.2018).
• Contrubis J, Executive Orders and Proclamations, 1999, CRS Report for Congress, ss.1-26. https://fas.org/sgp/crs/misc/95-772.pdf (s.e.t.: 22.12.2018).
• Covington M, Executive Legislation and the Expansion of Presidential Power, Humanities and Social Science, Spring 2012, Cilt 8, ss. 1-8. https://ejournals.library.vanderbilt.edu/index.php/vurj/article/view/3556 (s.e.t.: 22.12.2018).
• Çolak Ç D, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Yetkisinin Amerikan Sistemi Üzerinden Karşılaştırmalı Analizi”, Stratejik Public Management Journal, 2017, Vol. 3, Special Issue, ss. 51-65. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/395026 (s.e.t.: 22.12.2018).
• Devlet Personel Başkanlığı, ABD Kamu Yönetimi ve Kamu Personel Sistemi, Ankara, 2016, Devlet Personel Başkanlığı Yayını.
• Emanuel S L, Constitutional Law, Twenty-Ninth Edition, New York: Published by Wolters Kluver Law and Business in New York.
• Fendoğlu H T, “Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri Mahfuz Düzenleme Alanı Mıdır”, Ankara Barosu Dergisi, Yıl 77, Ankara, Sayı 2019/3, ss. 277-310.
• Fleishman J L/Aufses A H, Law and Orders: The Problem of Presidential Legislation, Law and Contemporary Problems, 1976, Cilt 40, Sayı 3, ss. 1-45,https://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi? article (s.e.t.: 22.12.2018).
• Forte D F, “Pocket Veto” (Art. I, Sect 7, Cl. 2), The Heritage Guide to the Constitution, Editors: Edwin Meese, Matthew Spalding, David Forte, Published in the U.S by Regnery Publishing Inc. Washington, 2005, ss. 89-91.
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, 22. Baskı, Ekin Yayınevi, Bursa, 2018.
• Kaboğlu İ Ö/Sales E, Darbe ve Demokrasi Sarkacında Türk Anayasa Hukuku, Çevirmen ve Editör: İrem Berksoy, Legal Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 2018.
• Lawson G, “Due Process Clause”, The Heritage Guide to the Constitution, Editors: Edwin Meese, Matthew Spalding, David Forte, Published in the U.S by Regnery Publishing Inc. Washington, 2005, ss. 337- 341.
• Morlan R L, American Government, Policy and Process, Second Edition, USA, Boston, 1975.
• Neil B A, (ty). Presidential Executive Orders: Laws Without Legislation, Journal of Criminal Justice Research, http://www.aabri.com/manuscripts (s.e.t.: 22.12.2018).
• Nomer M, ABD Başkanlık Sisteminde Başkanın Yetkileri, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2013.
• Okşar M, 2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Yürütme Erkinin Üstünlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Özbudun E, Türk Anayasa Hukuku, 17. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Redlich N/Attanasio J/Goldstein J K, Understanding Constitutional Law, Third Edition, New York, 2004, LexisNexis Publication.
• Söyler Y, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri, Seçkin Yayınları Ankara, 2018.
• Teziç E, Anayasa Hukuku, 21. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul, 2017.
• Türk Anayasa Hukuku Mevzuatı, 6 ncı Baskı, Ankara, 2020, Adalet Yayınevi, (Anayasa Hukukçuları Derneği Yayını).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri, Yarı-Başkanlık Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya Örnekleri), Ankara, 2014, Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayını.
• Trump D J, Executive Orders, Wikisource, The Free Online Library, 2018,(https:/en.wikisource.org/wiki/Author:Donald_John_Trump/Executive_Orders), ss. 1-5, (s.e.t.: 22.12.2018).
• Tunç H, Türk Anayasa Hukuku, Gazi Kitapevi, Ankara, 2018.
• AYMK, E: 1965/16, K: 1965/41, KT: 06.07.1965; Resmi Gazete, Sayı 12142, Tarih 4.11.1965.
• AYMK, E: 1985/3, K: 1985/8, KT: 18.6.1985; Resmi Gazete, Sayı 18902, Tarih 18.10.1985.
• AYMK, E: 1989/4, K: 1989/23, 16.5.1989.
• AYMK, E. 2012/96, K: 2012/206, KT: 27.12.2012; Resmi Gazete, Sy. 28657, Tarih 25.5.2013.
• AYMK, E: 2013-047, K: 2013-072, KT: 06.06. 2013.
• AYMK, E: 2016-139, K: 2016-188, KT: 14.12. 2016.
• AYMK, E: 2016-140, K: 2017/092, KT: 12.04.2017.
• AYMK, E: 2016-150, K: 2017-179, KT: 28.12.2017.
• AYMK, E: 2016-180, K: 2018-004, KT: 18.01.2018.
• AYMK, E: 2017-033, K: 2019/020, KT: 10.04.2019.
• AYMK, E: 2017-051, K: 2017-163, KT: 29.11. 2017.
• AYMK, E: 2018-125, K:2020-4, KT: 22.01.2020, Resmi Gazete,13 Mayıs 2020, Sy. 31126.
• AYMK, E: 2019-31, K:2020-5, KT: 23.01.2020, Resmi Gazete, 13 Mayıs 2020, Sy. 31126.
• AYMK, E: 2019-78, K: 2020-6, KT: 23.01.2020; Resmi Gazete, 13 Mayıs 2020, Sy. 31126.