YAHÛDİLİKTEKİ SEÇİLMİŞLİK İNANCININ AHMESÎLİK’E ETKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2024, Volume: 11 Issue: 1, 326 - 339, 01.02.2024

Yaşar Üner

Abstract

İslam öncesi dönemde Hicaz Araplarının din anlayışlarını ifade eden en temel kavram Ahmesîliktir. Buna göre Mekkeliler (Kureyş), kendilerini Hums; Mekke’ye haccetmeye gelen diğer Arapları ise Hille olarak adlandırmışlar ve kendilerinin üstün ve ayrıcalıklı bir konumunu tahkim eden Hac menâsikinin icra edilmesine büyük önem vermişlerdir. Önceleri kültürel üstünlük Yemen Araplarındayken, Kâbe’yi yıkmayı hedefleyen Ebrehe’nin ve ordusunun mucizevi bir şekilde bozguna uğraması sonrasında bu durum tersine dönmüştür. Yaklaşık yarım asır boyunca Hıristiyanlık propagandasına maruz kalan Yemenliler, onların Hıristiyan Habeş yönetiminin hegemonyasından kurtulmalarına vesile olan Kâbe’nin rabbine rağbet etmeye başlamışlardır. Mekkeliler ise kültürel olarak kendilerinden üstün durumda olan Yemenlilerin Mekke’de hâkim unsur olma ve dolayısıyla asimilasyona uğrama tehlikesine karşı bir takım tedbirler geliştirmişlerdir. Humsların hilleler karşısında bariz üstünlüklerini / seçkinliklerini ifade eden çeşitli dinî kurallar koyarak Yemenlilerin Mekke’de olabildiğince az kalmalarını sağlamaya çalışmışlardır. Yahûdiler, seçilmiş millet oldukları vurgulanırcasına en güçsüz oldukları zamanda Tanrı’nın yardımıyla Mısır’dan kurtulmuşlar, kültürel ve dinî asimilasyonu önlemek adına kendilerini diğer milletlerden ayrıcalıklı ve üstün görmüşler ve saf din ve saf nesep hedefi doğrultusunda dinî kurallar ihdas etmişlerdir. Mekkelilerin de başlarından Yahûdilerin yaşadıklarına benzer bir olay geçmiş ve onlar da asimilasyonu önlemek adına çeşitli dinî kurallar koymuşlardır. Nitekim Ebâbil kuşları Mekkelilerin yardımına en güçsüz oldukları bir vakitte gelmiş, hillelerden üstünlüklerini tahkim etmek için onlara Kâbe’yi çıplak tavaf etmeye kadar varan kurallar koymuşlar ve neseple ilgili olarak humslu ile hillenin evliliğinden doğan çocuğun humslu sayılması şartını getirmişlerdir. Mekkelilerin tüm bunları gerçekleştirirken dayanak noktalarının, soylarını ve dinlerini Hz. İbrahim’e dayandırıyor olmaları, uyguladıkları bu stratejinin orijinal olmadığına işaret etmektedir. Tüm bu zihnî ve tatbikî benzerlikler göz önünde bulundurulduğunda Mekke müşriklerinin Yahûdilikteki “Seçilmişlik” inancından etkilendikleri ve bahse konu uygulamaların bu etkinin bir tezahürü olduğunu söylemek mümkün görünebilmektedir.

Keywords

Hz. İbrahim, Seçilmişlik inancı, Hac, Ahmesîlik, Hums, Hille.

Ethical Statement

Bu makale 25-27 Kasım 2023 tarihlerinde düzenlenen "ASEAD 12. ULUSLARARASI SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU"nda sunduğum "Yahudilikteki Seçilmişlik İnancının Ahmesilik Üzerindeki İzleri" adlı sunum temel alınarak hazırlanmıştır.

Thanks

Başta ailem olmak üzere desteğini gördüğüm herkese teşekkür ederim.

A Study on the Effect of the Belief of Chosennes in Judaism on Ahmesism

Abstract

The most basic concept expressing the religious understanding of the Hejaz Arabs in the pre-Islamic period is Ahmesism. Accordingly, the Meccans (Quraysh) identified themselves as Hums; They called the other Arabs who came to perform the pilgrimage to Mecca as Hille, and they attached great importance to the performance of the rituals of Hajj, which strengthened their superior and privileged position. While the cultural superiority was previously held by the Yemeni Arabs, this situation was reversed after the miraculous defeat of Abraha and his army, who aimed to destroy the Kaaba. Yemenis, who were exposed to Christian propaganda for nearly half a century, began to esteem the Lord of the Kaaba, who was instrumental in liberating them from the hegemony of the Christian Abyssinian administration. The Meccans, on the other hand, developed a number of precautions against the danger of the Yemenis, who were culturally superior to them, becoming the dominant element in Mecca and therefore suffering assimilation. They tried to ensure that the Yemenis stayed in Mecca as little as possible by establishing various religious rules that expressed the obvious superiority/exclusivity of the Homs over the hills. As if emphasizing that they were the chosen nation, the Jews were saved from Egypt with the help of God when they were at their weakest, they considered themselves privileged and superior to other nations in order to prevent cultural and religious assimilation, and they established religious rules in line with the goal of pure religion and pure lineage. The Meccans also experienced an event similar to what the Jews experienced, and they set various religious rules to prevent assimilation. As a matter of fact, the Ababil birds came to the aid of the Meccans at a time when they were weakest, and in order to strengthen their superiority over the hilles, they set rules for them, even circumambulating the Kaaba naked, and made it a condition regarding lineage that the child born from the marriage of a khums and a hilla should be considered a khums. While doing all of these, the Meccans' base of support was their lineage and religion of the Prophet Abraham. The fact that they base it on Abraham indicates that this strategy they implemented is not original. Considering all these mental and practical similarities, it seems possible to say that the Meccan polytheists were influenced by the belief in "Chosenness" in Judaism and that the practices in question were a manifestation of this influence.

Keywords

Abraham, Belief in Chosennes, Hajj, Ahmesi, Hums, Hille

References

• Adam, Baki. “Yahudilik”. Yaşayan Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. 205- 250. Ankara: DİB Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Algül, Hüseyin. “Himyerîler”, TDV İslam Ansiklopedisi. 18/ 62- 63. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Aydın, Fuat. Yahudilik Tarih, İnanç, İbadet, Kültür. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Aydın, Mahmut. Dinler Tarihi Tarih, İnanç ve İbadet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1. Basım, 2018.
• Azizova, Elnure. “Ukâz”, TDV İslam Ansiklopedisi. 42/ 61- 62. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Christides, Vassilios. “The Dawn of the Urbanization in the Kingdom of the Himyarites in the 6th Century and in the Light of Byzantine Hagiography”. Interrelations Between the Peoples of the Near East and Byzantium in the Pre-Islamic Times. ed. Vassilios Christides. 25- 48. Cordoba: CNERU, 2015.
• Christides, Vassilios. “The Himyarite-Ethiophian War And The Ethiophian Occupation Of South Arabia In The Acts Of Gregentius (ca 530 AD)”. Annales d’Ethiophie 9 (1972), 115-146.
• Çinpolat, Salih. “Yahudilikte Çocuk Sahibi Olma ve Çoğalmanın Yeri ve Önemi”. Dini Araştırmalar Dergisi 20/51 (2017), 137- 152.
• Fayda, Mustafa. “Fil Vak‘ası”, TDV İslam Ansiklopedisi. 13/ 70- 71. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Güç, Ahmet. “Put”, TDV İslam Ansiklopedisi, 34/ 364- 365. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Günaltay, Mehmet Şemsettin. İslam Öncesi Arap Tarihi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2006,
• Günaltay, Şemsettin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016, 3. Basım.
• Gündüz, Şinasi. Din ve İnanç Sözlüğü, Vadi Yayınları, 2. Basım, İstanbul 2017, 386.
• Gürkan, Salime Leyla. “Bir Dinler Tarihi Yorumcusu Olarak İbn Haldun: Seçilmişlik İnancına ‘Asabiyet’ Kavramıyla Bakmak”. EKEV Akademi Dergisi 13/39 (2009), 341- 350.
• Gürkan, Salime Leyla. “Kur’an’a Göre Seçilmişlik Kavramı ve İsrailoğulları’nın Seçilmişliği Meselesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 13 (2005), 25- 61.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi, Hayatı ve Eserleri. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Kaan, Enver Osman. Geçmişten Günümüze Dinler ve Mezhepler. Ankara: DİB Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Kazancı, Ahmet Lütfi. “Ebrehe”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/ 79- 80. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kılıç, Ünal. “Dini İçerikli Ekonomik Bir Kavram: Hums (İslâm Öncesi Mekke’nin Ticari İlişkileri Yönüyle)”, Cumhuriyet ÜİFD 8/1 (Haziran 2004), 85.
• Kotan, Şevket. “Cahiliye Dönemi Mekke Dini: Ahmesilik”, Kur’ân’ın Anlaşılmasına Katkısı Açısından Kur’ân Öncesi Mekke Toplumu, 1-3 Temmuz 2011 İstanbul, 182.
• Kutsal Topraklar Rehberi, 13. Baskı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017, 86.
• Küçük, Abdurrahman. vd., Dinler Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi, 10. Basım, 2018.
• Meral, Yasin. “Yahudilik”. Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. 48- 102. İstanbul: Milel Nihal Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Nebes, Norbert. “The Martyrs Of Najran An The End Of The Himyar: On The Political History Of South Arabia In The Early Sixth Century”. In The Qur’an In Context. Ed. Angelika Neuwirth. 26- 59. Leiden: Brill, 2011.
• Pak, Zekeriya. “Cahiliye Araplarındaki Allah İnancının Kur’âni Boyutu”, Cumhuriyet ÜİFD 5/1 (2001), 311-330.
• Pseudo-Dionysius Of Tel-Mahre Cronicle Part III. çev. Witold Witakowski. Liverpool: Liverpool University Press, 1996.
• Sarıkçıoğlu, Ekrem. Başlangıçtan Günümüze Dinler Tarihi, Fakülte Kitabevi, 7. Basım, Isparta 2011.
• Sönmez, Zekiye. “Necrân’da Hıristiyanlık ve Hz. Muhammed’in Necrân Hıristiyan Din Adamlarıyla Münasebetleri”. Uludağ ÜİFD 26/2 (2017), 117- 147.
• Uslu, Recep. “Hums”, TDV İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 1998), 18.
• https://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/1994_1_8_Papathanasiou.pdf 22/11/2023.