27 Mayıs’ın Gölgesinde Çıkarılan İlk Siyasi Partiler Kanunumuz

Year 2024, Issue: 79, 142 - 168, 30.01.2024

Naim Sönmez

https://doi.org/10.51290/dpusbe.1373765

Abstract

1789 Fransız Devrimiyle “halkın yönetim sistemine oy kullanarak katılması” veya “toplumun siyasileştirilmesi” konseptine, Osmanlı İmparatorluğu’nda 1876 yılında I. Meşrutiyet ile geçilmiş ve “Parlamenter Sistem” uygulanmaya başlamıştır. Bu bağlamda ilk siyasi partiler de 1908’de II. Meşrutiyet ile mümkün olmuştur. 1908 yılından itibaren kurulan siyasi partiler -Avrupa’da olduğu gibi- Dernekler Kanunu çerçevesinde faaliyetlerini devam ettiriyorlardı ve “siyasal amaçlı dernekler” olarak tanımlanıyorlardı. Ancak I. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı ortam, Avrupa’da ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan büyük bir kaos ortamı yarattı ve iki Genel Savaş arası dönemde “totaliter eğilimli partiler”in kurulmalarını kolaylaştırdı, hatta iktidara getirdi. Bu durum, özellikle savaş sonunda böyle totaliter nitelikli partilerin kurulmalarını önlemek için müstakil Siyasi Partiler Kanunu’nun çıkarılması çalışmalarını hızlandırdı. Bu konu Türkiye’de, 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra daha ciddi olarak gündeme alınmış ve 1961 Anayasası’na konan hükümlerle Siyasi Partiler Kanunu’nun da aralarında olduğu bazı yasaların 2 yıl içerisinde çıkarılmaları öngörüldü. Ancak 3 Ekim 1963 tarihinde Meclis’in gündemine gelen yasa tasarısı, muhalefetin engellemeleriyle karşılaşmıştır. Bu durum 27 Mayıs’ın bütün ağırlığıyla hissedildiği iktidar çevrelerinde rahatsızlık, endişe ve hatta öfke yaratmıştır. Görüşmelerin kilitlenmesi üzerine 26 Kasım 1964 günü Genel Kurmay Başkanı Org. Cevdet Sunay Meclis Başkanları ve Parti Başkanlarına “ikaz mektubu” göndermiştir. Bu müdahalenin ardından kanun, önce Millet Meclisi’nde ve daha sonra da özellikle Cumhuriyet Senatosu’nda hızlı bir şekilde kabul edilerek 16 Temmuz 1965 tarihinde, Resmi Gazete’de yayınlanmış ve ilk Siyasi Partiler Kanunu’muz yürürlüğe girmiştir.

Keywords

İlk Siyasi Partiler Kanunu, İkaz mektubu, Sunay mektubu, Millet meclisi, Cumhuriyet senatosu, 27 Mayıs

Our First Political Parties Law Enacted in the Shadow of May 27

Abstract

With the 1789 French Revolution, the concept of "participation of the people in the system of governance by voting" or "politicization of society" was introduced in the Ottoman Empire with the Constitutional Monarchy I in 1876 and the "Parliamentary System" started to be implemented. In this context, the first political parties became possible with the Constitutional Monarchy II in 1908. From 1908 onwards, political parties -as in Europe- continued their activities within the framework of the Law on Associations and were defined as "associations for political purposes". However, the environment created by World War I created an environment of economic, political and social chaos in Europe and facilitated the establishment of "parties with totalitarian tendencies" in the period between the two General Wars and even brought them to power. This situation accelerated the efforts to enact a separate Political Parties Law in order to prevent the establishment of such totalitarian parties, especially at the end of the war. In Turkey, this issue was taken more seriously after the coup d'état of May 27, 1960 and the provisions of the 1961 Constitution stipulated that certain laws, including the Law on Political Parties, should be enacted within two years. However, the draft law, which came to the agenda of the Parliament on October 3, 1963, was blocked by the opposition. This situation caused discomfort, anxiety and even anger in the ruling circles where May 27th was felt with all its weight. Upon the deadlock in the negotiations, on November 26, 1964, the Chief of the General Staff, Org. Cevdet Sunay sent a "warning letter" to the Speakers of the Parliament and Party Presidents. Following this intervention, the law was quickly adopted first by the National Assembly and then especially by the Republican Senate and published in the Official Gazette on July 16, 1965, and our first Political Parties Law entered into force.

Keywords

First Political Parties Law, Warning letter, Sunay letter, National assembly, Republican senate, May 27

References

• Birinci, A. (2020). Hürriyet ve İtilaf Fırkası-II. Meşrutiyet devrinde İttihat ve Terakki’ye karşı çıkanlar. 3. bs., İstanbul: Dergah Yayınları.
• Cumhuriyet Gazetesi (1963, Ekim 13). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1963, Ekim 21). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1963, Aralık 3). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1963, Aralık 16). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Ocak 28). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Ocak 29). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Ocak 30). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Ocak 31). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 17). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 18). s.1-7. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 19). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 20). s.1-7. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 23). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Gazetesi (1964, Kasım 24). s.1. Erişim adresi: egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 28, 10. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 29, 28-640. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 30, 584-605. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Erdem, T. (2013). Yasama meclisi üyeleri seçimi ve siyasi partiler kanunları (1876-2013). İstanbul: Doğan Kitap.
• Kili, S., Gözübüyük, A.Ş. (1985). Türk anayasa metinleri. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1963). Dönem 1, C. 23, 150-172. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1964). Dönem 1, C. 25, 129-578. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1964). Dönem 1, C. 26, s. 121-622. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1964). Dönem 1, C. 33, s. 596-700. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 35, 221-481. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 37, 248-717. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi (1965). Dönem 1, C. 39, s. 91-504. Erişim adresi: https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.sorgu_ekrani
• Milliyet Gazetesi (1964, Kasım 17) s. 1. Erişim adresi: https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet Gazetesi (1964, Kasım 18) s. 1. Erişim adresi: https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet Gazetesi (1964, Kasım 20) s. 1. Erişim adresi: https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Milliyet Gazetesi (1964, Kasım 23) s. 1. Erişim adresi: https://gazetearsivi.milliyet.com.tr/
• Siyasi Partiler Kanunu (1965, 16 Temmuz) Resmî Gazete (Sayı: 12050). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/12050.pdf 12050
• Yeni Gazete (1964, Kasım 17) s. 1.