DİVAN ŞİİRİNDE MERYEM VE ÇOCUK İKONALARINDAN BİR İZ OLARAK HZ. MERYEM İLE HZ. İSA

Year 2024, Volume: 7 Issue: 1, 19 - 51, 30.03.2024

Ayşe Ayaz

https://doi.org/10.58659/estad.1418324

Abstract

Divan şiirinin kendine özgü dili, mazmunları, kuralları ve mitolojik, dinî, tarihî unsurlardan oluşan bir hayal dünyası vardır. Şairler bu edebî geleneğin kendine özgü dağarcığından yararlandıkları gibi zengin çağrışımlara kapı aralamak, etkili bir ifade ortaya koymak, farklı, güçlü bir ses olabilmek için şiirlerine içinde bulundukları toplumların, zamanların ve yaşadıkları toprakların, doğanın çeşitli unsurlarını, inançlarının, kişisel duygularının, düşüncelerinin izlerini de taşımışlardır. Böylece çeşitli unsurlarıyla doğa, gündelik yaşam, türlü uygulamalarıyla tıp, astrolojik bilgiler, diyarlar, uluslar, tarihî olaylar ile kişiler, toplumun değişik kesimleri, yiyecekler, içecekler, duygular, düşünceler, deneyimler, olgular, olaylar, çeşitli inançlar ve bunlarla birlikte peygamberler, dinî kişiler, varlıklar şairlerce kurulan hayallerle, yapılan edebî sanatlarla, kullanılan türlü ifadelerle şiirlerde yer almıştır. Kendilerine ilişkin bilgiler, kabuller, rivayetler ve inanışlarla şairlerinin hayallerinde yer edinen, beyitleri anlam ve çağrışım bakımından zenginleştirenlerden ikisi de Hz. Meryem ile Hz. İsa’dır. Hz. Meryem ile Hz. İsa divan şiirinde doğrudan veya dolaylı ifadelerle kendilerinden söz ettirmişlerdir. Beyitlerde kendileriyle ilgili unsurlar, olaylar ve mucizelerle bir telmih unsuru olarak bulunmuşlardır. Bütün bunların yanı sıra Osmanlı sahasında yazılan manzum eserlerde kimi beyitlerde yapılan benzetmelere bakıldığında Hz. Meryem ile Hz. İsa’nın, Meryem ve Çocuk ikonalarındaki tasvirleriyle de yer aldıkları görülür. Bu makalede, öncelikle Hz. Meryem ile Hz. İsa’nın Hıristiyanlıkta, İslamiyet’te nasıl telakki edildiklerine, divan şiirinde ne tür özellikleriyle, kendilerine ilişkin hangi olaylar, unsurlar ve mucizelerle yer aldıklarına kısaca değinilecektir. Ardından ikonalar hakkında bilgi verilecektir. Bu yapıldıktan sonra da Osmanlı sahasında yazılmış manzum eserlerde Hz. Meryem ile Hz. İsa’ya telmihte bulunularak yapılmış kimi benzetmelerin ardında Meryem ve Çocuk ikonalardaki tasvirlerin olduğu ortaya konmaya çalışılacaktır.

Keywords

Hz. Meryem, Hz. İsa, divan şiiri, ikona, Meryem ve Çocuk

References

• AKSOY, Bünyamin (2023). Klasik Türk Şiiri Dinî Tasavvufî Mesnevilerinde Hz. İsa, Hz. Meryem ve Hıristiyanlık, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023).
• ALICI, Mustafa (2016). “Kur’ân-ı Kerîm ve Katolik Meryem Teolojisi (Mariology ve Kur’ân-ı Kerîm)”, AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 9, s.s.103-115.
• ARSLAN, Mustafa (2020). Muhyî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/78626,muhyi-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023).
• AY, Alper (2023). “Edebiyatımızda Hz. Meryem ve Müellifi Bilinmeyen Bir Meryem Ana Destanı”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 36, s.s. 541-559.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Hz. Meryem”, Збірник наукових праць (філологічні науки), Sayı: 7, s.s. 3-13.
• AYDIN, Mehmet (2015). “I. İznik (M. S. 325) ve Efes (M. S. 431) Konsilleri Doğrultusunda Hristiyanlık’ta Hz. Meryem Kültü’nün Gelişimi”, Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 20, s.s. 9-18.
• ATAR, Nükhet (1996). İkon Sanatından Çağdaş Resme Işık, Doktora Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmet (2023). Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/118586,taslicali-yahya-bey-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023).
• DEMİR, Hatice (2018). “Meryem’e Müjde Sahnesinde Meryem’in Kirmeni, Kırmızı ve Mor Yünü Üzerine Görüşler”, Bilimname Dergisi, Sayı: 36, s.s. 375-397.
• ERSOYLU, İ. Halil (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GERGİN, Hacer (2021). Yeni Ahit Apokrif Metinlerinde İsa’nın Hayatı ve Tebliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• GÜL, Tarık (2017). Hıristiyanlık Dininin Bazı İkonlarının Günümüz Giysi Markalarına Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, Nişantaşı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• HARMAN, Ömer Faruk (2000). “Îsâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, s.s. 465-472.HARMAN, Ömer Faruk (2004). “Meryem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları, s.s. 236-242.
• Hoseyn Mohemmed-zâde-i Siddîk (1384). Dîvân-i Eş’âr-i Torkî, Mollâ Mohemmed Fozûlî, Tebriz: Neşr-i Ahter.
• IŞIK ŞEN, Vildan (2017). “Bizans İkonalarından Günümüze Sanatta Meryem ve Çocuk Motifi”, İdil Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 32, s.s. 1359-1383.
• İnciller, https://halkdilinde.com, (E. T.: 14. 11. 2023).
• “Kara Papağan”. https://ebird.org, (E. T.: 12. 11. 2023).
• KARACA, Zeynep (2018). İkonolojide Meryem, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• KAYA ZENBİLCİ, İlkgül (2020). “Selanik’teki Bizans Kültürü Müzesi Koleksiyonunda Yer Alan Meryem “Hodegitria Deksiokratousa” İkonası ve Paralel Örnekler”, Tokat Gaziosman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmalar Dergisi, Sonbahar Özel Sayısı, s.s. 100-114.
• KİRAZ, Seydi (2014). “Türk İslam Edebiyatında Bir Peygamber Portresi: Hz. İsa”, EKEV Akademi Dergisi, Sayı: 60, s.s. 261-280.
• KOÇİN, Abdülhakim (2009), “Divan Şiirinde Hz. İsa”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 19, s.s. 69-104.
• KÜÇÜK, Mehmet Alparslan; ARSLAN, Emin (2018). “Ortodoks İkonalarında Bir Ölüm Motifi: “Meryem Ana’nın Ölümü””, Mukaddime Dergisi, Sayı: 1, s.s. 53-75.
• MACİT, Muhsin (2005). “Divan Estetiği”, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, (Hz: Mustafa İsen, Osman Horata, Muhsin Macit, Filiz Kılıç, İ. Hakkı Aksoyak), Ankara: Grafiker Yayınları, s.s. 51-58.
• MARÍA LÁZARO, Mario (2019). Hıristiyanlıkta İkon: Hıristiyan Ana Mezheplerine Göre Farklı İkon Türlerinin Tarihsel Gelişimi, Dinsel Kullanımı ve Teolojik Önemi, Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• MENGİ, Mine (2014). Mesîhî Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• “Papağan Türleri Nelerdir?”. https://www.veterinermalzeme.com, (E. T.: 12. 11. 2023).
• “Renklerine Göre Papağan Türleri”. https://www.vetbilgi.com, (E. T.: 12. 11. 2023).
• SARAÇ, Mehmet A. Yekta (ty). Emrî Divanı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10607,emridivanipdf.pdf?0, (E. T. 10. 11. 2023).
• Tarama Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, (E. T.: 28. 12. 2023).
• TARLAN, Ali Nihad (1963). Necatî Beg Divanı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• TAŞ, Hakan; ZÜLFE, Ömer (ty). Nev’î, Münâzara-ı Tûtî vü Zâğ, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10705,nevmunazaratutivuzagomerzulfehakantaspdf.pdf?0, (E. T.: 06. 11. 2023)
• ÜST, Sibel (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023).
• YAKAR, Halil İbrahim (2018). Gelibolulu Sun’î Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57257,gelibolulu-suni-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023)
• YAZIR, Elmalılı Hamdi (2000). Kur’ân-ı Kerîm Ve Türkçe Meali (Sadeleştirenler: Yakup Çiçek, Necat Kahraman), İstanbul: Temel Neşriyat.
• YEKBAŞ, Hakan (2020). Sehî Bey Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/76504,sehi-bey-divanipdf.pdf?0, (E. T. 08. 11. 2023).
• YENİKALE, Ahmet (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0, (E. T.: 05. 11. 2023)
• YÜCEL, Bilal (ty). Mahmud Paşa, Adnî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.