Psiko-sosyal Birer Olgu Olan Gülme ve Ağlamanın Kur’an’daki Mahiyeti

Yıl 2025, Sayı: 53, 69 - 93, 15.06.2025

Meral Salman

https://doi.org/10.30623/hij.1603314

Öz

İnsanlar dış dünyadan aldıkları uyaranları, kendi ruhsal yapısında şekillendirdiğinde meydana gelen izlenim duyguları meydana getirir. Duygular sadece insanın içinde kalmaz; insanın sevinci, hüznü, öfkesi, korkusu ve şaşkınlığı hakkında dış dünyaya bazı sinyaller verir. Gülmek genel anlamda insandaki sevinç ve mutluluğun dışa yansıtılma biçimlerinden biri olup gülmenin, kahkahayla gülme, tebessüm gibi farklı türleri vardır. Ağlamak ise insandaki mutsuzluk ve üzüntünün gösterilme biçimlerinden biridir. Gülme ve ağlamanın aynı zamanda toplumla bütünleşme ya da toplumdan soyutlanma anlamında sosyal bir değeri vardır. Bu minvalde araştırmamızda psiko-sosyal birer olgu olan gülme ve ağlamanın Kur’an’daki mahiyeti incelenmiştir.
İnsanoğluna hitap eden bir kitap olarak Kur’an’da insan duygularının aksettirilme vasıtası olan davranışlardan gülme ve ağlama eylemlerine yer verilmiştir. Araştırmada psiko-sosyal özelliklerine değinilen gülme ve ağlama davranışlarının Kur’an’daki mahiyetinin ortaya konulması hedeflenmiştir. Zira zıt karakterli bu davranışların Kur’an’da ele alınış biçimi ve bu davranışlara yüklenen anlamın ortaya konulması bir müminin davranışlarına yön vermesi açısından önem arz etmektedir. Daha önce psikolojik açıdan gülme ve ağlama olgularının Kur’an eksenli olarak araştırıldığı birer çalışma yapılmıştır. Bizim çalışmamız bu zıt karakterli iki duygusal davranışı aynı çalışmada psiko-sosyal yönlerini vurgulayarak incelemesiyle diğerlerinden ayrılmaktadır. Doküman analizi yönteminden istifade edilen araştırmamız nitel karakterlidir. Araştırmada Taberî, Zemahşerî, Kurtubî, Fahreddin Râzî gibi müelliflerin klasik tefsir kaynaklarından ve bazı çağdaş tefsir kaynaklarından yararlanılmıştır. Ayrıca konuyla ilgili psiko-sosyal arka planı anlamak için insanın duygusal davranışlarını konu edinen yerli-yabancı bazı eserlerden istifade edilmiştir.
Yapılan araştırmada görüldüğü üzere Kur’an’da insandaki bu iki zıt kuvveyi yaratanın Cenâb-ı Allah olduğu bildirilmiş ve bu durumun O’nun kudretinin yüceliğine delil olduğu hissettirilmiştir. Ayetlerde insanın sevindiği, şaşırdığı, hayret ettiği durumlarda gülebildiği gibi alay ve küçümseme ifadesi olarak da gülme davranışını gösterdiğinden bahsedilmiştir. Diğer taraftan Kur’an’da müminlerin kendilerine gülerek alay eden inkârcılara ahirette güleceğinden bahisle inkârcıların yaptıklarının misliyle cezalandırılacakları belirtilmiştir. Bu şekliyle gülme eyleminden bir cezalandırma yöntemi olarak bahsedilmiştir. Gülmenin zıttı olan ağlamak ise insandaki üzüntünün dışa vurulma biçimlerinden biridir. Kur’an’da çok ağlamaktan insanın görme kabiliyetinde nakısa meydana gelebileceğinden bahsedilmiş ve insanın huşuyla ağlaması övülmüştür. Bir ayette bahsi geçen yalandan ağlama davranışı, insanların duygu gösterileriyle manipüle edilebileceğine dair bir işarettir. Ayrıca Kur’an’da değer verilen kimselerin ölümüne yer ve göğün ağlamasının söz konusu olmadığından bahsedilerek bu inanç tekzip edilmiştir. Gülme ve ağlamanın bir arada zikredildiği ayette ise yaptıkları hatalar nedeniyle pişmanlık göstermeyen ve ağlamayan kimselere âdeta boş yere güldükleri hissettirilmiştir. Araştırmamızda Kur’an’da gülme ve ağlama davranışlarının bazı ayetlerde psikolojik bir durumun göstergesi olduğu; bazı ayetlerde ise bir iletişim unsuru olarak sosyal bir veçhesinin olduğu anlaşılmıştır. Ayrıca Kur’an’da daha çok altında yatan nedene göre gülmeye ve ağlamaya olumlu ya da olumsuz bir anlam yüklendiği görülmüştür. Bu bağlamda Kur’an’da insani bir duygu ifadesi olan gülmeye karşı olumsuz bir tutum sergilenmezken alay maksatlı gülmek ve işlenen günahlardan rahatsızlık duymadan eğlenip gülmek tasvip edilmemiştir. Diğer taraftan Kur’an’da pişmanlık ifadesi olarak ağlamak ile huşu nedeniyle ağlamak övülmüş buna karşın ağlamanın olumsuzluğuna işaret eden bir durumdan bahsedilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Davranış, Gülme, Ağlama

Proje Numarası

1

The Nature of Laughing and Crying as Psycho-social Phenomena in the Qurʾān

Öz

When individuals cognitively structure the environmental stimuli in their own psychological world, the resulting impression creates emotions. Emotions not only remain in the inner worlds of individuals, but they also disclose some signals to the outside world about the joy, sadness, anger, fear and astonishment of their owners. Laughing is one of the channels in which the emotions of joy and happiness are externalised, and there are different types of laughing such as laughter and smile. Crying, on the other hand, is one of the ways of expressing sadness in individuals. Laughing and crying also hold a social value in terms of integrating with or moving away from society. In this respect, the present study discusses the nature of these psycho-social phenomena from the perspective of the Qurʾān.
Being addressed to human beings, the holy Qurʾān mentions the acts of laughing and crying as the means of expressing human emotions. The present study aims to reveal the nature of laughing and crying, whose psycho-social characteristics are described in the Qurʾān. This is because the way these opposite acts are addressed in the Qurʾān, and the meaning attributed to them is critical in terms of guiding the behaviours of believers. There is a paucity of research addressing laughing and crying from a psychological perspective from the lens of the Qurʾān. The present study differs from others as it discusses these opposite emotional behaviours by emphasising their psycho-social aspects. This qualitative study carried out document analysis.
As it was clear in the present study, Allah Almighty created these two opposite acts in the Qurʾān, and they point to the greatness of His power. The Qurʾān mentions that humans can laugh when they are happy, surprised or astonished, while laughing can also be an expression of mockery and contempt. On the other hand, the Qurʾān also notes that believers will laugh in the Hereafter at the unbelievers who laughed at them and mocked them; the unbelievers will be equally treated in return. In this respect, the act of laughing is mentioned as a method of punishment. Being the opposite of laughing, crying is one of the ways of expressing human sorrow. The Qurʾān mentions that crying too much may impair human eyesight, while it praises crying with reverence. The act of fake crying mentioned in one verse is a sign that people can be manipulated by displays of emotion. Moreover, the Qurʾān refutes the belief that heaven and earth weep at the death of those who are valued. In a verse where laughing and crying are mentioned in the same context, those who hardly regret their mistakes and do not cry are made to feel that they are laughing in vain. The present study revealed that laughing and crying are considered indicators of individuals’ psychological state in some Qur’anic verses, and they are seen as a tool for fulfilling a social function as an element of communication in other verses. In addition, it was found that the Qurʾān attributes a positive or negative meaning to laughing and crying according to the underlying cause. This means that it does not have a negative attitude towards laughing to express human emotion, while laughing for the purpose of mockery and laughing and having fun without being disturbed one’s sins are not approved. On the other hand, the Qurʾān does not consider crying a negative act; it praises crying as an expression of regret and crying with reverence.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qurʾān, Behavior, Laughing, Crying

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Abduh, Muhammed- Rıza, Reşid. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Hakîm. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Adler, Alfred. İnsanı Tanıma Sanatı. çev. Kamuran Şipal. y.y.: Say Kitap, t.y.
• Akalın, Şükrü Halûk, vd. Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 11. Basım, 2011.
• Arıcı, Handan Yalvaç. Kur’an’da Mutluluk Kavramı ve Eğitimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2019.
• Ay, Didem Akyıldız. ‘‘Anadolu Ağızlarında “Gülmek” ve “Ağlamak” Eylemlerinin Troponimleri’’. Söylem Filoloji Dergisi 6/3 (2021), 820-831.
• Baker, Marc. Blood, Sweat and Tears: The İntra- and İnterindividual Function of Adult Emotional Weeping, University of Portsmouth, Department of Psychology, Phd Thesis, 2019.
• Batlaş, Zuhal. Sağlık Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Baltaş, Zuhal Baltaş-Baltaş-Acar. Bedenin Dili. İstanbul: Remzi Kitabevi, 9. Basım, 1994.
• Baymur, Feriha. Genel Psikoloji. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 1969.
• Bayraktar, Levent-Tek, Zeynep. Bergson’dan Mustafa Şekip’e Gülme. Ankara: Aktif Düşünce Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhârî, 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992/1413.
• Bylsma, Lauren M., vd. ‘‘The Neurobiology of Human Crying’’, Clin Auton Res 29/1 (February 2019), 1-18. doi:10.1007/s10286-018-0526-y.
• Caradec François. Beden Dili Sözlüğü. çev. Ceyda Akbaş. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006.
• Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhah Tâcü’l-Lüğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye, thk. Ahmed Abdülğafur Attar, 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm lil-Melâyin, 4. Basım, 1990.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid Şerif el-Cürcânî. Mu’cemu’t- Ta’rifât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fadile, t.y.
• Çitci, Sinan. ‘‘Mehmet Âkif ’in Şiirlerinde Ağlama’’, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 29 (2013), 225-255.
• Çoştu, Feyza Ceyhan. ‘‘Gülme Üzerine Bir Deneme: Bergson ve Freud’’. Felsefe Dünyası Dergisi 71 (Yaz 2020), 135-154.
• Dâmegânî, Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsu’l-Kur’an, thk. Abdülaziz Seyyidü’l-Ehl. Beyrut: Dâru’l-İlm lil-Melâyin, 1983.
• Eker, Gülin Öğüt. ‘‘Mizah, Tanrı’dan Bir Armağan mı Yoksa Şeytanın Getirdiği Bir Ceza Yöntemi mi? Sosyal Normların Cezalandırma Yaptırımı Boyutunda Sosyal Ceza Olarak Gülme’’, Folklor/Edebiyat 23/92 (2017/4), 49-62.
• Fahreddin Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Tefsiru’l-Kebîr-Mefâtihu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1981.
• Ferâhîdî, Halil b. Ahmed. Kitâbü’l Ayn. thk. Abdülhamid Hendâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Ferrâ, Ebû Zekeriya Yahya b. Ziyad. Meâni’l-Kur’an. 3 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1983.
• Firûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yakup. Kâmûsu’l-Mûhit. thk. Muhammed Naim el-Araksusi. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, t.y.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ-u Ulumu’d-Din. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Goleman, Daniel. Duygusal Zekâ. çev. Banu Seçkin Yüksel. İstanbul: Varlık Yayınları, 2007.
• Goleman, Daniel. Sosyal Zekâ. çev. Osman Çetin Deniztekin. İstanbul: Varlık Yayınları, 2006.
• Goleman, Tara Bennett. Duyguların Simyası. çev. Ebru Kılıç. İstanbul: Alfa Basım-yayım, 2003.
• Heyet. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzi’, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebû’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’l-Aʿyüni’n-Nevâẓır fî İlmi’l-Vücûh ve’n-Neẓâir. thk. Muhammed Abdülkerim Kâzım er-Râzî. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1987.
• İbn Kayyim el-Cevziyye. Zâdü’l-Me’âd. çev. Şükrü Özen. 6 Cilt. İstanbul: İklim Yayınları, 1988.
• İsfahânî Ebû’l-Kasım Huseyn b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fi Garibi’l-Kur’an. thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. Kahire: el-Bâbî el-Halebî, 1961.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvini. Sünenu İbn Mâce. thk. Halil Me'mun Şiha. 3 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Ma'rife, 1996/1416.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem. Lisanü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem-Cemalcılar, Zeynep. Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar-Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Yayıncılık, 16. Basım, 2014.
• Kara, Necati. Kur’an’da Beden Dili. İstanbul: Bilge Yayıncılık, 2004.
• Kasapoğlu, Abdurrahman Kasapoğlu. ‘‘Ağlama Olgusu Modern Psikoloji ve Kur’an Eksenli Bir Yaklaşım’’. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (Bahar2015), 9-43.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. ‘‘Gülme Davranışıyla İlgili Ayetler Hakkında Psikolojik Bir Değerlendirme’’. Hikmet Yurdu 1/2 (Temmuz-Aralık-2008), 61-76.
• Kindî, Ya’kûb b. İshak. Üzüntüden Kurtulma Yolları. çev. Mustafa Çağrıcı. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Kurtubi, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2006.
• Mâtûrîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü’l-Kur’an Tercümesi. ter. İbrahim Tüfekçi. 17 Cilt. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2018.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebû’l-Hasan Mukâtil b. Süleyman b. Beşir. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferid. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim, 3 Cilt. Tunus-İstanbul: Dâru Sahnûn-Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Naskali, Emine Gürsoy. ‘‘Ağlama Sebepleri’’. Ağlamak Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali. 219-260. İstanbul: Kitabevi, 1. Basım, 2017.
• Necati, M. Osman. Kur’an ve Psikoloji. Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
• Neu, Jerome. Ağlamak Entelektüel Bir Şeydir, çev. C. Cengiz Çevik- Melike Çakan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011.
• Öztulay, Bilge. H. Bergson’un Gülme Adlı Eseri Üzerinden Gülmenin Fenomenolojisi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Plotnik, Rod. Psikolojiye Giriş. çev. Tamer Geniş. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 1.Basım, 2009.
• R. Provine, R.-R. Fischer, K. “Laughing, Smiling and Talking: Relationship to Sleeping Social Context in Humans”. Ethology. 83/4 (1989), 295-305.
• Sayar, Kemal-Dinç, Mehmet. Psikolojiye Giriş. İstanbul: DEM Yayınları, 1. Basım, 2008.
• Saygılı, Sefa. Mutluluk Elimizde. İstanbul: Türdav Yayınları, 2001.
• Sidebotham, Charlotte Elizabeth. Life & Times Viewpoint. Life & Times, 13/5 (2020), 240. https://doi.org/10.3399/bjgp20X709625
• Sözer, Murat. ‘‘Psikopat Zihninizi Nasıl Kontrol Eder? Psikolojik Manipülasyon.’’ 1-13. https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.academia.edu/9117380/Manip%25C3%25BClasyon_Teknikleri
• Süddî el-Kebir, Ebû Muhammed İsmâîl b. Abdirrahmân b. Ebî Kerîme A‘ver. Tefsirü's-Süddî el-Kebir. thk. Muhammed Atâ Yusuf. 1 Cilt. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1993.
• Şemsettin Sâmi. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2015.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tefsiru’t-Taberî. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Nevzat Tarhan, Duyguların Dili. İstanbul: Timaş Yayınları, 5. Basım, 2008.
• T., Bildik. ‘‘Ölüm, Kayıp, Yas ve Patolojik Yas’’, Ege Tıp Dergisi 52/4 (2013), 223-229.
• Toz, Rıza. Hadislerde Sevinç ve Hüzün. ed. Recep Bilgin. Ankara: İksad, 2022.
• Tunç, Mustafa Şekip. Gülmek Nedir ve Kime Gülüyoruz? İstanbul: Kader Matbaası, 1337.
• Uçar, Ayşegül. ‘‘Gülümseme, Tebessüm ve Gülücük: Örüntüler ve Derlem Görünümleri’’, Türkçe’de Yapı ve İşlev, haz. Yeşim Aksan-Mustafa Aksan. 31-48. Ankara: Bilge Su Yayıncılık, 1. Basım, 2018.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Yüksel, Yücel Can. Neden Ağlarız? Ağlamanın Faydaları ve Zararları Nelerdir? Aşırı Ağlamanın Sebepleri ve İyi Hissetme Süreci. https://portal.hiwellapp.com/sign-in https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://www.hiwellapp.com/blog/insanlar-neden-aglar-asiri-aglamak
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim b. es-Seri b. Sehl. Meâni'l-Kur’an ve İ'râbuhu. 2 Cilt. thk. Abdülcelil Abduhu Şelebi. Beyrut: Alemi’l-Kütüb, 1988.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Cârullah Muhammed b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzil ve Uyûni’l-Ekâvil fi Vucûhi’t-Te’vil. 1 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2021.