Anayasal Değişimin Suistimali ve Otoriterleşme: Anayasa Mahkemesi Üzerinden Bir Okuma

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 81 - 109, 04.06.2025

Abdulkadir Yıldız

Abstract

Anayasayı anayasal sınırlar çerçevesinde günün koşullarına göre yorumlamak yaşayan anayasa anlayışının sonucudur. Bundan başka değişen siyasi ve toplumsal koşullar anayasa değişikliğini veya yeni bir anayasayı gerektirebilir. Öte yandan diğer kurumlar gibi anayasal yorumun veya anayasa değişikliğinin de bağlamından kopması anayasallık bağlamında bir tartışmayı gündeme getirir. Anayasa değişikliğinin şeklî ve maddi sınırlarının yanında bir bütün olarak değişimin liberal sınırlarda kalması bu açıdan önem gösterir. Başka bir deyimle, resmi değişiklik prosedürüyle yapılan değişikliğin yanında yorum yoluyla ortaya çıkan değişimin de liberal sınırlarda kaldığı sürece anayasallığından söz edilebilir. Bunun aksi ise anayasal değişimin bir bütün olarak otoriterleşmeye hizmet etmesidir. Anayasal değişimin bir yöntem olarak kullanılması ile denge ve denetim mekanizmalarının yürütme organı lehine erozyonu, güçler ayrılığının yozlaşması, yargının bağımsızlığının zayıflaması, hülasa liberal anayasal demokrasinin dayandığı temel kurumların dejenere edilmesi söz konusu olur. Modern liderlerin otoriterleşme eğilimleri meşruluk arayışını da içerdiğinden liberal anayasacılığın kurumlarının da kullanılması suretiyle bahsedilen dejenerasyon ortaya çıkmaktadır. Türkiye’de Anayasa Mahkemesi, denge ve denetim fonksiyonunu yerine getirerek iktidarı sınırlandırıyor ve özgürlüklerin korunmasını sağlıyor. Anayasa Mahkemesi’nin özgürlük yönündeki kararları hak temelli anayasal yorumdur. Anayasa Mahkemesi kararlarının uygulanması ise hukuk devleti ilkesinin temel görünümüdür. Anayasa Mahkemesi kararlarına uyulmaması, hem özgürlük yönündeki anayasal değişimi engeller hem de hukuk devleti ilkesinde yol açtığı aşınma ile otoriterleşmeye hizmet eder.

Keywords

Anayasal Değişim, Otoriterleşme, Anayasal Erozyon, Türk Anayasa Mahkemesi, Anayasal Yorum

Abuse of Constitutional Change and Authoritarianism: An Interpretation through the Constitutional Court

Abstract

Interpreting the constitution within constitutional boundaries according to contemporary conditions is a result of the living constitution approach. In addition, changing political and social conditions may necessitate constitutional amendments or even a new constitution. However, just as with other institutions, detaching constitutional interpretation or constitutional amendments from their context raises discussions within the framework of constitutionality. It is important for any constitutional change to remain within liberal boundaries, as well as within the formal and substantive limits of constitutional amendments. In other words, as long as the change arising from interpretation remains within liberal boundaries, in addition to changes made through the formal amendment procedure, it can be considered constitutional. Otherwise, the entire process of constitutional change serves authoritarianism. The use of constitutional change as a method can lead to the erosion of checks and balances in favor of the executive branch, the corruption of the separation of powers, the weakening of judicial independence-in short, the degeneration of the fundamental institutions that support liberal constitutional democracy. Modern leaders’ tendencies toward authoritarianism, combined with their quest for legitimacy, result in this degeneration through manipulation of the institutions of liberal constitutionalism. In Türkiye, the Constitutional Court exercises its function of checks and balances, thereby ensuring the limitation of governmental authority and the protection of fundamental freedoms. The Constitutional Court’s rulings in favor of freedom represent a rights-based constitutional transformation. The implementation of the Constitutional Court’s decisions is a fundamental aspect of the rule of law principle. Failure to comply with the Constitutional Court’s rulings not only hinders constitutional transformation toward freedom but also fosters authoritarianism by causing erosion in the rule of law principle.

Keywords

Constitutional Change, Authoritarianism, Constitutional Erosion, Turkish Constitutional Court, Constitutional Interpretation

References

• Albert, R. (2017). “Quasi-Constitutional Amendments”. Buffalo Law Review, 65(4), 739-770.
• Arslan, Z. (2023), Anayasa Mahkemesinin Hak- Eksenli Yorumu, Anayasa Mahkemesinin Hak- Eksenli Yorumu | Anayasa Mahkemesi (11.7.2024).
• Bakırcı, F. (2021). Kuruluşundan Günümüze TBMM’nin Denetim Yetkisinin Sönümlenmesi. Ankara: Lykeion.
• Bernal, C. (2014). “Foreword—Informal Constitutional Change: A Critical Introduction and Appraisal”. The American Journal of Comparative Law, 62(3), 493-513.
• Boyar, O. (2021). Anayasal Yoruma Giriş. İstanbul: Onikilevha.
• Democracy-Index-2023-Final-report.pdf (eiu.com) (29.7.2024)
• DI-final-version-report.pdf (eiu.com) (6.5.2023)
• Daly, T.G. (2022). ““Good” Court-Packing? The Paradoxes of Constitutional Repair in Contexts of Democratic Decay”. German Law Journal, 23, 1071-1103.
• Doyle, O. (2017). “Informal Constitutional Change”. Buffalo Law Review, 65(4), 1021-1038.
• Eren, A. (2023). Anayasa Hukuku Dersleri. Ankara: Seçkin.
• Evran Topuzkanamış, Ş. (2020). Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda Halka Ait Anayasacılık. İstanbul: Onikilevha.
• Fournier, T. (2020), The Constitutional Legitimation of Authoritarian Regimes – A Comparative Analysis of Apartheid South Africa and Communist Hungary, EUI Working Papers, The Constitutional
• Legitimation of Authoritarian Regimes – A Comparative Analysis of Apartheid South Africa and Communist Hungary by Théo Fournier :: SSRN (4.8.2024).
• Gerken, H.K. (2007). “The Hydraulics of Constitutional Reform: A Skeptical Response to Our Undemocratic Constitution”, 55 Drake Law Review, 55(4), 925-943.
• Ginsburg T. ve A. Simpser (2014). “Introduction, Chapter 1 of Constitutions in Authoritarian Regimes”. University of Chicago Public Law & Legal Theory Working Paper, 468, 1-30.
• Gingsburg, T. ve A.Z. Huq (2018). How To Save a Constitutional Democracy. Chicago: The University of Chicago Press.
• Gönenç, L. (2013). “Anayasal değişim”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 62/4, 1063-1086.
• Gözler, K. (2020). Anayasa Hukukunun Genel Teorisi C.1. Bursa: Ekin.
• Gözler, K. (2018). Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin.
• Graber, M.A. (2013). A New Introduction to American Constitutionalism. New York: Oxford Academic.
• Gutmann, J. ve S. Voigt. (2023). “Militant Constitutionalism: A Promising Concept to Make Constitutional Backsliding Less Likely?”. Public Choice, 195(3-4), 377-404.
• Harel, A. ve A. Shinar. (2023). “Two concepts of constitutional legitimacy”. Global Constitutionalism, 12(1), 80-105.
• Isiksel, T. (2013). “Between Text and Context: Turkey’s Tradition of Authoritarian Constitutionalism”. International Journal of Constitutional Law, 11(3), 702-726.
• Landau, D. (2013). “Abusive Constitutionalism”. UC Davis Law. Review, 47(1), 189-260.
• Landau, D. (2018). “Populist Constitutions”. University of Chicago Law Review, 85(2), 521-543.
• Landau D. ve R. Dixon. (2020). “Abusive Judicial Review: Courts Against Democracy”. Davis Law Review, 53(3), 1313-1387.
• Law, D.S. ve Versteeg, M. (2013). “Sham Constitutions”. California Law Review, 101(4), 863-952.
• Levitsky, S. ve L. Way. (2002). “Elections Without Democracy, The Rise of Competitive Authoritarianism. Journal of Democracy, 13(2), 51-65.
• Linz, J.J. (2017). Totaliter ve Otoriter Rejimler. (Çev. Ergun Özbudun). Ankara: Liberte.
• Nwokora, Z. (2022). “Constitutional Design for Dynamic Democracies: A Framework for Analysis”. International Journal of Constitutional Law, 20(2), 580-610.
• Ortega, R.N. (2016). “Conceptualizing Authoritarian Constitutionalism”. Verfassung und Recht in Übersee / Law and Politics in Africa, Asia and Latin America, 49(4), 339-367.
• Özbudun, E. (2019). Anayasalcılık ve Demokrasi. İstanbul: Yetkin.
• Özbudun, E. (2024). Anayasa Yargısının Türkiye’nin Siyasal Sistemindeki Yeri. Prof. Dr. Zühtü Arslan’a Armağan. (Ed. E. Yıldırım, Y.Ş. Hakyemez, M. Şen, Ö. Gedik). Ankara: Anayasa Mahkemesi Yayınları.
• Özbudun, E. (2016). Otoriter Rejimler, Seçimsel Demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbudun, E. (2018). Türk Anayasa Hukuku. Ankara:Yetkin
• Özbudun, E. ve Ö.F. Gençkaya (2010). Türkiye’de Demokratikleşme ve Anayasa Yapımı Politikası. İstanbul: Doğan Kitap.
• Özkan Güneş, Z. ve Ç.S. Uzunpınar. (2022). “Hukukun Araçsallaştırılması Yoluyla Hukuk Devleti İlkesinde Aşınma, Avrupa Konseyi Ülkelerinden Deneyimler”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 71(2), 621-682.
• Partlett, W. (2022). “Crown-Presidentialism”. International Journal of Constitutional Law, 20(1), 204-236.
• Roznai, Y. (2023). “Clownstitutionalism: Making a Joke of the Constitution by Abuse of Constituent Power”. Jurídica Ibero, 15, 51-98.
• Roznai, Y. (2017). “Unconstitutional Constitutional Amendments: The Limits of Amendment Powers”. Oxford University Press.
• Roznai, Y. ve S. Yolcu. (2012). “An unconstitutional constitutional amendment-The Turkish perspective: A comment on the Turkish Constitutional Court’s headscarf decision”. International Journal of Constitutional Law, 10(1), 175-207.
• Ruotsi, M. (2024). “A Doctrinal Approach to Unconstitutional Constitutional Amendments: Judicial Review of Constitutional Amendments in Sweden”. European Constitutional Law Review, 20(2), 247- 281.
• Scheppele, K. L. (2018). “Autocratic Legalism”. The University of Chicago Law Review, 85(2), 545-584.
• Schwartz, A. (2022). “The Changing Concepts of the Constitution”. Oxford Journal of Legal Studies, 1-31.
• Sen, A. (1999). Development As Freedom. New York: Alfred A. Knopf Inc.
• Şirin, T. (2022). Türkiye’de Anayasal Çürüme ve Yeni Dördüncü Erk Teorisi: Çürümüş Bir Şey Var Danimarka Krallığında. Türkiye’de ve Dünya’da Hukuk Devletinde Aşınma Hukukun Araçsallaştırılması- Belirsizleştirilmesi. (Ed. D. Yılmaz, U. Orhan, E. Göztepe). İstanbul: Onikilevha.
• Tecimer, C. (2023), Anayasal Amnezi: Anayasa Mahkemesinin İçtihat Seçiciliği Üzerine Bir Deneme. www.anayasa.gen.tr/tecimer-4.pdf (20.7.2024).
• The Avalon Project : Federalist No 48 (yale.edu) (4.8.2024).
• The Global Expansion of Authoritarian Rule | Freedom House (12.9.2023).
• Turhan, M. (1994). Anayasa ve Anayasacılık. Amme İdaresi Dergisi, 27/3, 3-12.
• Tushnet, M. (2015). “Authoritarian Constitutionalism”. Cornell Law Review, 100(2), 391-462.
• Versteeg, M. (2018). “Popüler Olmayan Anayasacılık”. (Çev. Şafak Evran Topuzkanamış). Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 125-197.
• Venedik Komisyonu. Venice Commission :: Council of Europe (14.12.2024).
• V-dem_democracyreport2023_lowres.pdf (29.7.2024).
• Yazıcı, S. (2009). Yeni Bir Anayasa Hazırlığı ve Türkiye, Seçkincilikten Toplum Sözleşmesine. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, A. (2022). Anayasa ve Anayasacılık Bağlamında Arap Devrimleri. Arap Ayaklanmalarını Yeniden Düşünmek, Süreç ve Aktörler. (Ed. M. Özcan ve M.H. Mercan). İstanbul: Küre.
• Yokuş, S. (2020). “Özgürlükler Bağlamında 1982 Anayasası’nın Evrimi”. Anayasa Yargısı, 37(2), 1-30.