DEPREMİN DEZAVANTAJLI GRUPLARDAN BİRİ OLAN DEPREMZEDE KADINLAR ÜZERİNDEKİ PSİKO-SOSYAL ETKİSİ: NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Year 2023, Volume: 10 Issue: 3, 2195 - 2218, 30.11.2023

Gülşen Çetin Aydın Serpil Aytaç

https://doi.org/10.30798/makuiibf.1281904

Abstract

Afetler, şiddeti ve etkisi bulunulan yere göre değişen doğa olaylarıdır. Afetler, binalara, ürünlere, mahsullere, çevreye, insanlara, hayvanlara, kısacası canlı ve cansız her şeye zarar vermekte ve zaman ve mekân fark etmeksizin canlıların yaşamlarını kaybetmesine sebep olmaktadır. Bireyler deprem gibi afetlerden ruhsal açıdan olumsuz etkilenmektedir. Bu çalışmanın amacı, 6 Şubat 2023 tarihinde Türkiye’nin güneydoğusunda Kahramanmaraş merkezli meydana gelen depremin, dezavantajlı gruplardan biri olan kadınlar üzerindeki psiko-sosyal etkisini Türkiye özelinde değerlendirmektir. Araştırma sonucunda, Türkiye’de yaşanan son deprem felaketinin kadınları özellikle önemli ölçüde etkileyebildiği, ayrıca afetlere hazırlıklı olmada psikolojik sağlamlığın ne denli önemli olduğu anlaşılmıştır. Bu amaçla, araştırmada yarı yapılandırılmış görüşme yöntemi kullanılarak 20 depremzede kadın ile görüşme gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre kadınların, deprem sırasında ve sonrasında karşı karşıya kaldığı sorunlarla baş etmede zorluklar yaşadığı, stres/depresyon/kaygı, tükenmişlik ile karşılaştıkları ve bölge koşullarının bu süreçte önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Bu doğrultuda, depremin araştırmaya katılan kadınları olumsuz etkileyerek onların psikolojik sağlıklarının bozukluklarına yol açtığı, depresyon belirtilerinin oluşmasına neden olduğu gözlemlenmiştir.

Keywords

Kadınlar, Afet, Deprem, Psikolojik Sağlamlık, Türkiye

THE PSYCHO-SOCIAL EFFECT OF THE EARTHQUAKE ON WOMEN IN THE EARTQUAKE, ONE OF THE DISADVANTAGED GROUPS: A QUALITATIVE RESEARCH

Abstract

Disasters are natural events that vary in severity and impact depending on the location. Disasters damage buildings, products, crops, the environment, people, animals, in short, everything animate and inanimate, and cause living beings to lose their lives regardless of time and place. Individuals are psychologically affected negatively by disasters such as earthquakes. The aim of this study is to evaluate the psycho-social impact of the earthquake that occurred in Kahramanmaraş in southeast Turkey on February 6, 2023, on women, one of the disadvantaged groups, in Turkey. As a result of the research, it was understood that the last earthquake disaster in Turkey had a significant impact on women, and how important psychological resilience is in being prepared for disasters. According to the results of the research, it was seen that women had difficulties in coping with the problems they faced during and after the earthquake, they faced stress/depression/anxiety, burnout and the regional conditions had a significant impact on this process. In this direction, it was observed that the earthquake negatively affected the women participating in the research, causing their psychological health disorders and causing depression symptoms.

Keywords

Disadvantaged Groups, Disaster, Earthquake, Psychological Resilience, Turkey.

References

• AFAD (2023). Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. Erişim adresi: https://www.afad.gov.tr/aciklamali-afet-yonetimi-terimleri-sozlugu
• Akpolat, Y., Kaya, G., Çalışkan, A. ve Karaağaç, Ş. (2021). İzmir deprem afetinden etkilenenler üzerine sosyolojik bir araştırma: depremle ilgili toplumsal bilincin analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(2), 723-753.
• Aksaray, G., Kortan, G., Erkaya, H., Yenilmez, C. ve Kaptanoğlu, C. (2006). Gender differences in psychological effect of the August 1999 earthquake in Turkey. Nord J Psychiatry 60: 387-391. Oslo. ISSN 0803-9488.
• Altun, F. (2016). Afetlerde psiko-sosyal hizmetler: Marmara ve Van depremleri karşılaştırmalı analizi. Çekmece İzü Sosyal Bilimler Dergisi, 4(8-9), 183-197.
• Arıca, F., Çakır, C. ve Kağnıcı, D. Y. (2023). Kırılgan gruplar özelinde afetlerde psikososyal hizmetler. Afet ve Risk Dergisi, 6(1), 176-187.
• Armaş, J., Cretu, R. Z. and Ionescu, R. (2017). Self-efficacy, stress, and locus of control: The psychology of earthquake risk perception in Bucharest, Romania. International Journal of Disaster Risk Reduction 22, 71–76.
• Arslan, G. (2015). Ergenlerde psikolojik sağlamlık: bireysel koruyucu faktörlerin rolü. Türk Psikolojik Dayanışma ve Rehberlik Dergisi, 5(44), 73-82.
• Avdar, R. ve Avdar, R. (2022). Türkiye’de yaşanan doğa kaynaklı afetlerin sosyo-ekonomik etkileri. Afet ve Risk Dergisi, 5(1), 1-12.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 231-274.
• Boran, N. ve Ulutaşdemir, N. (2023). Acil yardım ve afet yönetimi öğrencilerinin afet farkındalığı ve afetlere yönelik tutumlarının değerlendirilmesi: Gümüşhane ili örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(1), 82-89. https://doi.org/10.37989/ gumussagbil.1182379.
• Bayhan, V. (2012). Travmatik kaos ortamında depremi anlamlandırmanın sosyolojik bağlamı, Sosyologca, 3, 341-354.
• Berkay, F., Çelen, N., Kuşdil, M. E., Tekok-Kılıç A., Kayaoğlu, A., Mermutlu, B., Demir, G. Y., Güngörmez, B., Yorulmaz, O. ve Tosun, P. (2003). 1999 Marmara depreminin Mudanya halkı üzerindeki psiko-sosyal etkileri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(4), 1-24.
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi Deprem Araştırma Enstitüsü Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi (2023). Erişim adresi: http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2/deprem-bilgileri/buyuk-depremler
• Bradley, T. ve Martin, Z. (2023). Gender and disaster: the impact of natural disasters on violence against women in Nepal. Journal of Asian and African Studies, 58(3), 354-371.
• Bucci, D. D., Missier, D.F., Dolce, M., Galvagni, A., Giordano, F., Patacca, A., Pezzi, E., Scurci, G. and Savadori, L. (2023) Life satisfaction during temporary housing after an earthquake: Comparing three cases in Italy. International Journal of Disaster Risk Reduction 91(1) https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2023.103697
• Bozdağ, F. (2020). Pandemi sürecinde psikolojik sağlamlık. Turkish Studies, 15(6), 247-257.
• Bozkurt, V., Kaya, H., Göka, E. ve Öngen Bilir, K. B. (2023). The mental health of a society in crisis: complaints of depression and anxiety. İstanbul University Jounal of Sociology, 42(1), 153-170.
• Cai, G.,Ventimiglia, F. and Maass, A. (2010). Container vs. dacha: The psychological effects of temporary housing characteristics on earthquake survivors. Journal of Environmental Psychology, 30(1), 60-66. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2009.09.005
• Chen, C.H, Tan, H. K. L, Liao, L. R., Chen, H. H., Chan, C. C., Cheng, J. J. S., Chen, C. Y., Wang, T. N. and Lu, M. L. (2007). Long-term psychological outcome of 1999 Taiwan earthquake survivors: a survey of a high-risk sample with property damage. Comprehensive Psychiatry, 48, 269-275.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022). Türlerine Göre Afetler, Çevresel Göstergeler, Erişim adresi: https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/turlerine-goreafetler85851#:~:text=Bunu%207616%20adet%20ile%20heyelanlar,toplam%2027.119%20ki%C5%9F
• Çakmak, H., Ocaktan, M.E. ve Akdur, R. (2018). Doğal afetler, eşitsizlikler ve sağlık sonuçları. (Editör: Akın A.) Eşitsizlikler ve sağlık sonuçları. Türkiye Klinikleri, Ankara: 1. Baskı.
• Çalışkan, A. ve Kaya, G. (2021). Deprem sonrasındaki toplumsal dayanışma pratiklerinin sosyolojik görünümü: İzmir depremi örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 12(32), 1052-1077. Çelebi Boz, F. ve Şengün, H. (2017). Afet ve kalkınma ilişkisinde kadın. International Journal of Social Science, 59, 359-374.
• Çiftçi, S. ve Sakallı, Ü. S. (2023). Deprem sonrası sağlık kaynakları planlanmasına yönelik matematiksel model önerisi: Kırıkkale kent örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 38(2), 1203-1216. Demir, E. ve Gerçek Öter, E. (2023). Afet ve acil durumlarda toplumsal cinsiyet ve kadın sağlığına etkileri. 2nd International Conference on Scientific and Academic Research, 14-16 Mart, Konya, 332-341. Demirbilek, Ö. ve Gökkaya, E. (2022). Acil yardım ve afet yönetimi öğrencilerinde afetlere hazırlık durumları ile psikolojik sağlamlık durumlarının ilişkisinin incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(2). 617-624. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1001225.
• Demirci, K. ve Avcu, T. (2021). Afet süreçlerinde kadın bireylerin yaşadığı sorunlar ve çözüm önerileri: İzmir ili örneği. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 11(1), 86-105.
• Demiröz, K. (2020). Afet kriz yönetiminde sosyal medyanın işlevselliği ve zararları üzerine bir inceleme. Dirençlilik Dergisi, 4(2), 293-304.
• Dursun, S., Yıldız Bağdoğan, S. ve Aytaç, S. (2021). Sosyal yaşamda birey: sosyal psikolojiye giriş, Bursa: Dora.
• Düzkan, A. (Ed.). (2016). Afet ve Acil Durumlarda Kadın Çalıştayı Sonuç Kitabı: 16-17 Nisan 2016. Mavi Kalem Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği.
• Erdur Baker, Ö. ve Doğan, T. (2020). Afetler Krizler Travmalar ve Psikolojik Yardım. Ankara: Atalay Matbaacılık.
• Ergün, Ö. R. ve Dönmez, Ö. (2023). COVID-19 pandemisi sürecinde okul öncesi çocukların dış mekân oyunlarının ve teknoloji kullanımının incelenmesi. Temel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-16. Faraji, H. ve Gençay, T. (2022). A review on the relationship between psychological strength and secondary traumatic stress level of perceived parent attitudes of police officers. Turkish Research Journal of Academic Social Science, 5(2), 76-80.
• Fatema, S. R., Rice, K., Rock, A., Islam, M. S., East, L. and Usher, K. (2023). Physical and mental health status of women in disaster‑afected areas in Bangladesh. Natural Hazards, 117, 2715–2733.
• Göçer, A. (2013). Türkçe öğretmeni adaylarının dil kültür ilişkisi üzerine görüşleri: fenomenolojik bir araştırma. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(2), 25-38.
• Güden, R. A. ve Borlu, A. (2023). Afetlerde toplum beslenmesi ve hassas gruplara yönelik beslenme planı, Food and Health, 9(1), 61-68. Gürbüz, S. ve Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: felsefe, yöntem- analiz, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 5. Baskı. Hortaçsu, N. (1989). Targets of communication during adolescence. Journal of Adolescence, 12, 253-263. IFRC (2023). What Is A Disaster?, Erişim adresi: https://www.ifrc.org/our-work/disasters-climate-and-crises/what-disaster
• Ilgın, H. Ö. ve Karagül, D. (2022). Afet süreçlerinde kadınlara yönelik toplumsal cinsiyet eşitsizliğinde sivil toplum kuruluşu çalışanlarının deneyimleri: Çanakkale ili örneği. Journal of Emerging Economies and Policy, 7(2), 85-103.
• İmamoğlu, E. O. (1991). Aile İçinde Kadın-Erkek Rolleri. Türk Aile Ansiklopedisi. Cilt:3. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Türkiye Yazarlar Birliği Vakfı
• İnce, C. (2020). Afetlerde sosyal savunmasız bir grup olarak yaşlılar: covid-19 örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(9), 184-198.
• Karancı, N.A., Alkan, N., Akşit, B., Sucuoğlu, H. ve Balta, E. (1999). Gender differences in psychological distress, coping, social support and related variables following 1995 Dinar (Turkey) earthquake. North American Journal of Psychology, 1(2), 189-204.
• Karancı, N. A. ve Rüstemli, A. (1995). Psychological consequences of the 1992 Erzincan (Turkey) earthquake. Disasters, 19(1), 8-18.
• Kart, B., Yağcı, C., Gözgörer, B., Avcı, E. ve İşcan, F. (2023). Afet yönetimi için mobil uygulanma tasarımı ve cbs ile acil durum toplanma alanlarının uygunluğunun irdelenmesi: Konya ili örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 1-15.
• Kasapoğlu, F. (2020). Covid-19 salgını sürecinde kaygı ile maneviyat, psikolojik sağlamlık ve belirsizliğe tahammülsüzlük arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Turkish Studies, 15(4), 599-614.
• Kaval, A., Eken, E., Gönültaş, M., Zümbül, S., Tantan Ulu, S. ve Şahin, Z. B. (2022). Covid-19 pandemisinde bağlanmadan psikolojik sağlamlığa giden bir yol: romantik ilişki eğilimleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 14, 192-202.
• Kılıç, C. ve Ulusoy M. (2003). Psychological effects of the November 1999 earthquake in Turkey: an epidemiological study. Acta Psychiatr Scand, 108, 232-238.
• Krishnaraj, M. (1997). Gender ıssues in disaster management: the latur earthquake. Gender, Technology and Development, 1(3), 395-411.
• Kümbetoğlu, B. (2015). Sosyolojide ve antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam Yayınevi.
• Masten, A.S. and Reed, M. J. (2002). Resilience in Development. In C.R. Snyder, S.J.Lopez (Eds.). Handbook of Pozitive Psychology, 117-131.
• Nakajima, Ş. (2012). Deprem ve sonrası psikolojisi. Okmeydanı Tıp Dergisi 28(Ek sayı 2): 150-155, https://doi.org/10.5222/otd.supp2.2012.150.
• Neumayer, E. and Plümper T. (2007). The gendered nature of natural disasters: the impact of catastrophic events on the gender gap in life expectanc. Annals of the American Association of Geographers, 97(3), 551-566.
• Okay, N. ve İlkkaracan, İ. (2018). Toplumsal cinsiyete duyarlı afet risk yönetimi, Dirençlilik Dergisi, 2(1), 1-12.
• Öz, F. ve Bahadır Yılmaz, E. (2009). Ruh sağlığının korunmasında önemli bir kavram: Psikolojik Sağlamlık, Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 82-89.
• Özdemir, M. (2010). Nitel veri analizi: sosyal bilimlerde yöntembilim sorunsalı üzerine bir çalışma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 323-343.
• Rubanis, A. A. ve Bickman, L. (1991). Psychological impairment in the wake of disaster: the disaster-psychopathology relationship. Psychological Bulletin, 109, 384-399.
• Sakarya, D. ve Güneş, C. (2013). Van depremi sonrasında travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin psikolojik dayanıklılık ile ilişkisi. Kriz Dergisi, 21(1-2-3), 25-32.
• Seplaki. C. L., Goldman. N., Weinstein. M. and Lin. Y. H. (2006). Before and after the 1999 Chi-Chi earthquake: Traumatic events and depressive symptoms in an older population. Social Science & Medicine 62, 3121–3132.
• Şahin, Ş. ve Üçgül, İ. (2019). Türkiye’de afet yönetimi ve iş sağlığı güvenliği. Afet ve Risk Dergisi, 2(1), 43-63.
• Şimşek, M. H. ve Karaca, C. (2022). Davranışsal iktisat politikaları perspektifinden Türkiye’de zorunlu deprem sigortası sistemi. Anemon Muş Alparslan University Journal of Social Science, 10(3), 1207-1220.
• Taşçı, G. ve Özsoy, F. (2021). Deprem travmasının erken dönem psikolojik etkileri ve olası risk faktörleri. Cukurova Medical Journal, 46(2), 488-494. Tıkman, F., Yıldırım, E. ve Şentürk, M. (2017). Göç metaforuna yolculuk: bir fenomenolojik çalışma. Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 104-126.
• Ünür, E. (2021). Afet yönetiminde toplumsal cinsiyet eşitsizliği: doğal afetlerde cinsiyete dayalı zarar görebilirlik farkı. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 351-381.
• Yağar, F. ve Dökme S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: araştırma soruları, örneklem seçimi geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yazıcı Çelebi, G. (2020). Covid-19 salgınına ilişkin tepkilerin psikolojik sağlamlık açısından incelenmesi. Ibad, 8, 471-483.
• Yeşil, S. ve Mavi, Y. (2023). Psikolojik dayanıklılığın çalışanlar açısından sonuçları: bir alan araştırması. Journal of Dogus University, 24(1), 113-140. Yıldırım, S. (2023). 6 Şubat Kahramanmaraş depreminin psiko-sosyal etkisi ve depremzedelere yönelik sürdürülebilir müdahalenin önemi üzerine bir gözlem araştırması. Anasay, 7(4), 133-153.
• Yöndem, Z. D. ve Eren, A. (2008). Deprem stresi ile baş etme stratejileri ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(30), 60-65.
• Yücel, H. (2020). Afet risk yönetiminde kurumsal sosyal sorumluluk. International Journal of Management and Administration, 4(8), 348-359.