Melek ÇOLAK, Macar Arşiv Belgeleri Işığında Ignác Kúnos’tan Türkoloji Mektupları ve Eleştiriler (1885-1890). İstanbul: Selenge Yayınları, 2021, ISBN: 9786054944996, 248 sayfa.

Year 2021, Volume: 17 Issue: 132, 315 - 317, 15.12.2021

Ahmet Erman Aral

Abstract

Yabancı araştırmacılar, Osmanlı Devleti’nin son yıllarından beri Türk folkloruna ilgi duymuş ve halk müziği, masal, halk hikâyesi, vb. türlere dair pek çok çalışma üretmişlerdir. Bu eserler, halk bilimini ilgilendiren malzemelerin derlenmesi, kaydedilmesi, tanıtılması ve analizi bakımından disiplinin Türkiye’de daha fazla ilgi görmesine ve çalışmalarda yöntem ve içerik kalitesinin yükselmesine katkı sağlamıştır. Ignác Kúnos (1860-1945), Anadolu’ya gelerek derleme faaliyetleri yürüten ve Türk halk bilimi tarihinde adı sıkça anılan yabancı araştırmacılar arasındadır. Ahmet Vefik Paşa’yla diyaloğu, folklor teriminin Anadolu’da bilinen ilk kullanımına vesile olan Macar Kúnos Türk Halk Edebiyatı, Osmanlı Dönemi Türk Halk Masalları ve Adakale Türk Masalları gibi kayda değer kaynak eserler üretmiş ve 19. yüzyılın sonunda folklor araştırmalarına nasıl bakıldığını anlamaya yardımcı olmuştur. Türk halk biliminin tarihine veya halk edebiyatına odaklı araştırmalarda bu filoloğa sıkça atıf yapılsa da Türkiye’de Kúnos’un eserlerini analiz eden, tartışan çalışmaların sayısının oldukça kısıtlı olduğu bilinir.

Prof. Dr. Melek Çolak’ın Macar Arşiv Belgeleri Işığında Ignác Kúnos’tan Türkoloji Mektupları ve Eleştiriler (1885-1890) başlıklı kitabı, Kúnos’un Türk halk bilimi tarihi içindeki konumuna yoğunlaşan eleştirel nitelikli çalışmaları teşvik etmeye aday ve yabancı araştırmacıların alana katkılarını tekrar düşünmeye yardımcı yeni bir yayındır. Yedi bölümden oluşan ve Macaristan’daki arşiv belgelerine dayanan bu eser, Macaristan ve Osmanlı Devleti’nde Türkoloji ve folklor çalışmaları hakkında iki bölümde sunulan bazı temel bilgilerin verilmesiyle başlar. Bu bölümlerde Macarların köken araştırmalarında Türkoloji alanıyla kurdukları ilişki, Macarca ve Türkçe arasındaki ortaklıklara dair tartışmalar, 19. ve 20. yüzyıllarda folklor alanında üretilmiş bazı öncü yayınlar ve Türk folklorunun kaynakları anlatılır. Ardından, “Ignác Kúnos’un Türkoloji Mektupları (1885-1890)” başlıklı, Kúnos ile hocası József Budenz arasındaki mektuplaşmaları esas alan hacimli bir bölüm gelir. Anılan araştırmacının İstanbul’a gelişi, bu şehirdeki çalışmaları, çevresindeki insanlarla kurduğu ilişkiler ve Anadolu’daki derleme seyahatlerinin mektuplardan hareketle anlatıldığı bu bölüm, “Eleştiriler” başlıklı son bölümdeki çıkarımların dayandığı bilgileri içermesi bakımından önemlidir. Eserin beşinci bölümünde Kúnos’un Osmanlı Devleti’ndeki beş yıllık deneyiminin ekonomik ve sosyal boyutları (Türkler hakkındaki fikirleri, yaşadığı maddi sorunlar, araştırmacının Türkçe seviyesine dair şüpheler, İstanbul’daki Yahudilerle ilişkisi vb.) aktarılır. Macar dil bilimcinin Osmanlı topraklarından geri dönüş hikâyesinin anlatıldığı altıncı bölümün ardından son bölümde Kúnos’un mektuplarında ve eserlerinde yazdıkları arasındaki tutarsızlıklar, ürettiği eserlerin güvenilirliği, onun Türkiye’de yeterince sorgulanmaksızın öncü olarak görülmesi, alanda kullandığı derleme yöntemleri ve günümüzde arşiv malzemesini dikkate alan araştırmaların eksikliği eleştirilir.

Keywords

Ignác Kúnos, Folklor, Derleme, Eleştiri

References

• Charles Perrault. Histories or Tales of Past Times. London: Nonesuch Press, 1925.
• M. Öcal Oğuz. “Türkiye’de Folklorun İlk Makaleleri”. Millî Folklor 99 (Güz 2013): 5-14.
• Selcan Gürçayır Teke. “Osmanlı’da Bir Macar Araştırmacı: Ignác Kúnos ve Derlemeleri”. Türk Halk Biliminde Derleme - Çalışmalar Tartışmalar. Ankara: Grafiker Yayınları, 2016: 15-24.
• Szilárd Szilágyi. Ignác Kúnos Türk Folklor Araştırmalarında Bir Öncü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.