مقایسه تطبیقی شخصیت‌های زنان در حکایت‌های ایرانی، عربی و مصری کتاب هزار و یک شب با استفاده از فرانقش اندیشگانی هلیدی

Year 2023, Volume: 23 Issue: 57, 204 - 251, 29.12.2023

Asieh Raeisi Hicabi Kırlangıç

https://doi.org/10.32330/nusha.1327181

Abstract

هزار و یک شب دایرةالمعارف حکایت‌هایی است که به دلیل امتزاج فرهنگ‌های گوناگون در آن، زمینه‌ی مناسبی برای مطالعات تطبیقی است. باتوجه به نقش سه فرهنگ ایرانی، مصری و عربی در شکل‌گیری داستان‌ها و اهمیت شخصیت زنان در آ‌ن‌ها، 14 حکایت کتاب با رویکرد فرانقش اندیشگانی هلیدی و با محوریت زنان، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در این تحقیق، بیشترین کنش‌گریِ زنان، در حکایت‌های ایرانی و بیشترین انفعالِ آن¬ها در حکایت‌های عربی است. شباهت بین حکایت‌های ایرانی و مصری، بیشتر بین زناِن عیارِ مصری و دخترانِ شاهزاده‌ی ایرانی بروز می‌یابد و کمتر شباهتی بین دختران ایرانی و عرب می‌بینیم. در حکایت‌های مصری، اصل نیرنگ و فریب‌دهی پررنگ است؛¬ حتی نام‌ها و لقب‌هایی چون محتاله، روسپی، عجوزک پلید و...، نشان‌‌دهنده‌ی این نکته است؛ در هر سه گونه‌ی حکایت‌های مصری، عربی و ایرانی، فرهنگشان، متبلور است؛ مثلا شعرخوانی زنان عرب، نمودار اهمیت فصاحت و بلاغت در این فرهنگ است یا خواستگاری حکیمان از دختران ایرانی، نشان دهنده‌ی اهمیت حکمت در ایران باستان است. در حکایت‌های عربی و مصری ارتباط اجتماعیِ ضعیفِ زنان، نوعی ارزش به شمار می‌آید. عشق در حکایت‌های ایرانی پررنگ است و در قصه‌های مصری جای خود را به رقابت‌طلبی می‌دهد؛ عاشق حتی ممکن است همزمان با دختران دیگر نیز ازدواج کند؛ عشق در حکایت‌های عربی، کلا ناپیدا است؛ زیرا زن، منفعل‌تر و در دسترس‌تر از آن است که آرزو و درد عاشقانه‌ی مردی شود

Keywords

هزار و یک شب, دستور نقش گرای هلیدی, شخصیت زنان, مطالعات تطبیقی

A comparative study of women's characters in Iranian, Arabic and Egyptian stories of One Thousand and One Nights by using ideational metafunction of Halliday

Abstract

One Thousand and One Nights is an encyclopedia of stories that, due to the combination of different cultures in it, is a suitable field for comparative studies. According to the role of three Iranian, Egyptian and Arab cultures in the formation of stories and the importance of women's characters in them, 14 stories of the book are examined with the approach of the cognitive metafunction of Halliday )Ideational Metafunction), focusing on women.
In this research, women are most active in Iranian stories and their most passivity is in Arabic stories. The similarity between Iranian and Egyptian stories is more evident between the Ayyar (crafty) Egyptian women and the Iranian prince daughters, besides that we see less similarity between Iranian and Arab girls. In Egyptian stories, the principle of trickery and deception is prominent; even the names and nicknames such as Mohtala (trickster), Prostitute, foul beldam, etc, indicate this point; In all three types of Egyptian, Arabic and Iranian stories, their culture is crystallized; For example, Arab women's poetry reading shows the importance of eloquence in this culture, or sages courting Iranian girls shows the importance of wisdom in ancient Iran. In Arabic and Egyptian stories, Poor social connection of women is a kind of value. Love is bold in Iranian stories and gives way to competitiveness in Egyptian stories; the lover may even marry other girls at the same time; Love is completely absent in Arabic stories; because the women are more passive and available than to become a man's romantic desire.

Keywords

One Thousand and One Nights, Women, Halliday, Comparative Studies

Halliday'in Düşünsel Üst-İşlev Metafonksiyonunu Kullanarak İran, Arap ve Mısır'ın Bin Bir Gece Masallarındaki Kadın Karakterleri Üzerine Bir Karşılaştırma

Abstract

Bin Bir Gece Masalları, içinde çeşitli kültürlerin kaynaşmasını barındırdığı için üzerinde araştırma yapılmaya müsait hikayeler kaynağıdır. Hikayelerin oluşumunda İran, Mısır ve Arap kültürünün rolü ve hikayelerden kadın karakterlerin önemine binaen bu on dört hikâye kitabı Hallidey’in düşünsel üst-işlev kuramı ve kadınlar ekseninde incelenecektir.
Bu araştırmada en aktif kadınlar İran hikayelerinde, en pasif olanlar ise Arap hikayelerindedir. İran ve Mısır hikayelerindeki benzerlik daha ziyade Mısırlı kurnaz kadınlar ve İran Prensi’nin kızları arasında ortaya çıkmaktadır. İranlı ve Arap kızları arasında ise nadiren benzerlik görmekteyiz. Mısır hikayelerinde temelde aldatma ve hile yoğun olarak görülür. Hatta hileci, fahişe, kötü yaşlı kadın gibi lakapların kullanımı bunun ispatı niteliğindedir. Mısır, Arap ve İran hikayelerinin üçünde de bu milletlerin kültürleri açıkça görülmektedir. Mesela Arap kadınların şiir okumaları, fesahat ve belagatin bu kültürdeki önemini; bilgelerin İranlı kadınları istemesi eski İran’da bilginin önemini göstermektedir. Arap ve Mısır hikayelerinde kadınların sosyal iletişimlerinin zayıflığı bir nevi değer sayılmaktadır. Aşk İran hikayelerinde yoğundur ve bu durum Mısır hikayelerinde yerini rekabetçiliğe bırakır. Öyle ki âşık aynı zamanda başka kadınlarla da evlenebilir. Aşk, Arap hikayelerinde çok az görülür, bunun nedeni erkeğin aşk arzusu ve acılarından ziyade kadının obje olarak daha edilgen (pasif) ve daha kolay ulaşılabilir olmasından kaynaklıdır.

Keywords

Bin Bir Gece, Kadın Karakteri, Karşılaştırmalı Çalışmalar, Halliday

References

• Agamben, G. (2007). Magic and Happiness. (Jeff, F, Çev) New York: Zone.
• Faqih Melekmerzbân, Nesrin ve Mohebbi Tebâr, Pervâne (2013). Nâm-Güzâri-yi Mezâmin-i Defâ-ı Mokaddas ber Mebnây-ı Nezeriye-yi Nizâm-mand-ı Nakşı-yi Halliday der Asaâr-ı Kayser Eminpour, El-Zahrâ Üniversitesi'nin üç ayda bir yayınlanan Bilimsel Araştırma dili Dergisi, C. 5, Sayı 9, s. 225-199.
• Gerhardt, M. (1963). The Art of Story-Telling. Leiden: Brill.
• Halliday, M. A. K. (1978). An Introduction to Functional Grammar. Londra: Arnold.
• Irwine, R. (1994). The Arabian Nights. New York: The Penguin Press.
• Mahjub, Muhammedcafer (2003). Edebiyât-ı Amme-yi İran, Tahran, Çeşme.
• Musavi Mecd, Maryem. (2015). Barresi-yi Tasir-i Hezâr u Yek Şeb ber Zibâ-Şinâhti Pesa-modernisti-yi Can Bart. ElahiPenah, Nuşin Rehberliğinde, Yüksek Lisans Tezi, Semnân Üniversitesi.
• Rustembeyg Tefreşî, Atusâ ve Ramazâni Vâsukolâî, Ahmed (2010). Tusif-i Neviştâr-ı Dâniş-Amuzân-ı kem-Tevân-ı Zihni ber Mebnâ-ı destur-i Nakş-Garây-ı Halliday, İran'ın özel Çocukların üç aylık Dergisi, C. 10, Sayı 4, s. 389-364.
• Tasucî Tebrizî, Abdullatîf (2011). Hezâr u Yek Şeb, C. 1-2, Tahran, Hermes.
• Thompson, G. (2002), Introducting functional grammar, New York: Arnold.