Change in Historical Environment: The Surroundings of Eyuboglu Mosque in Gaziantep

Year 2024, Volume: 11 Issue: 29, 93 - 113, 27.03.2024

Zeynep Ataş İlter Büyükdığan

Abstract

In Islamic cities that developed outside of the castle, the most important structures that directed the city's development are mosques and masjids. As a result of contemporary urbanization regulations, the surroundings of these structures have undergone change, and they themselves have also been affected by this change over time. Repairs that are generally required as a result of natural disasters, functional additions, and environmental interventions have made some changes inevitable in historical structures as well. In this article, it is aimed to document this process based on written and visual sources in and around Eyuboglu Mosque in Gaziantep. Eyuboglu Mosque, which played an important role in the development of Gaziantep outside the castle; is a structure that, unlike the general trend, enabled the city to expand and become more neighbourhood-oriented towards the west.For this reason, the chronological examination of the change process of the mosque and its surroundings provides important data about the development of the city. The transformation of the roads around the mosque into important axes of the city, and subsequently, the construction of multi-storey buildings on both sides of these axes, has resulted in the structure, which is located at an important position in the city skyline, becoming unperceivable from landmark points like a fortress. How this situation affects the perception of cultural properties and the whole city is exemplified in the case of Eyuboglu Mosque.

Keywords

Urban Conservation, Mosque, Gaziantep

TARİHÎ ÇEVREDE DEĞİŞİM: GAZİANTEP EYUBOĞLU CAMİİ ÇEVRESİ

Abstract

Kale dışında gelişen İslam kentlerinde kentin gelişimini yönlendiren en önemli yapılar cami ve mescitlerdir. Çağdaş kentleşme düzenlemeleri sonucunda, bu yapıların çevreleri değişime uğrarken; kendileri de zaman içinde bu değişimden etkilenmiştir. Genelde doğal afetler sonucu gereksinim duyulan onarımlar, işlevsel eklemeler ve çevresel müdahaleler, tarihî yapılarda bazı değişimleri kaçınılmaz kılmıştır. Makalede bu sürecin, Gaziantep’teki Eyuboğlu Camii ve çevresinde yazılı ve görsel kaynaklara dayanılarak belgelenmesi amaçlanmıştır. Gaziantep’in kale dışındaki gelişiminde önemli bir rol oynayan Eyuboğlu Camii; genelinden farklı olarak, kentin batıya doğru gelişmesini ve mahalleleşmesini sağlayan bir yapıdır. Bu nedenle, cami ve çevresinin değişmişlik sürecinin zamandizinsel olarak incelenmesi, kentin gelişimi hakkında önemli veriler sağlamaktadır. Cami çevresindeki yolların kentin önemli akslarına dönüşmesi ve daha sonra bu aksların iki yanında inşa edilen çok katlı yapılar, kent siluetinde önemli bir konumda olan yapının kale gibi röper noktalardan algılanamaz duruma gelmesine neden olmuştur. Bu durumun kültür varlıklarının ve kent bütününün algılanmasını nasıl etkilediği Eyuboğlu Camii özelinde örneklenmektedir

Keywords

Kentsel Koruma, Cami, Gaziantep

References

• Abadi, M. Les Quatre Sieges d'Aintab (1920-1921). Paris: Charles-Lavauzelle, 1922.
• Altın, Alper, "Gaziantep Türk İslam Mimarisi (Eyyubiler'den Cumhuriyet'e) " Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2015.
• Ataş, Zeynep, "Tarihsel SüreçteAnıtsal Yapı ve Çevrelerinin Değişim ve Dönüşümü: Gaziantep Camileri" Doktora Tezi, Maltepe Üniversitesi, 2023.
• Boz, Murat, "13-15. Yüzyıllarda Anadolu Kentleri ve Kentliler"Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi, 2014.
• Bozkurt, Mehmet Fatih. Halit Ziya Biçer Objektif ve Arşivinden Seyr-i Antep. Gaziantep: Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2020.
• Çam, Nusret. Türk Kültür Varlıkları Envanteri. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Dal, Sıtkı, "139 Numaralı Gaziantep Şer'iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi" Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2009.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi, Gaziantep Halihazır paftaları, 2004.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi, Gaziantep İmar Planı Haritaları, 1938.
• Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi, Gaziantep Koruma Amaçlı İmar Planı, 2018.
• Gaziantep Tapu Kadastro Müdürlüğü Harita Arşivi, Gaziantep Hali Hazır Paftaları, 1956-58.
• Gaziantep Üniversitesi Yapı İşleri Daire Başkanlığı, 94 Envanter Yapı Planı.2019.
• Gaziyurt Gazetesi. “Eyuboğlu Camii'nin Önü Açılacak.” 16 Ocak 1949.
• Güzelbey, Cemil Cahit. Gaziantep Camileri Tarihi. Gaziantep: Türk İslam Eğitim Kültür ve Yardımlaşma Vakfı Yayını, 1984.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Arşivi, II. Abdülhamid Arşivi:Gaziantep, 1896-98.
• Karagöz, Senem, "1 No'lu Ayıntab Şer'iyye Sicili Defteri Transkripsiyonu" Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, 2012.
• Katipoğlu Özmen, Ceren, "Re-thinking Historiography on Ottoman Mosque Architecture: Nineteenth Century Provincial Sultan Mosques" Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, 2014.
• Koçu, Reşat Ekrem. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Türk Tarihi Serisi 2. İstanbul: Semih Lütfü Kitabevi, 1944.
• Kuban, Doğan. "The Morphological Chracteristics of Anatolian Fortified Towns" Environment and Planing B: Planing and Design, 1997: 95-123.
• Özdeğer, Hüseyin. Onaltıncı Asırda Ayıntab Livası. Cilt 1. İstanbul: Bayrak Matbaacılık, 1988.
• Peers, Frank W. "Fine Arts Library", Harvard School Library. http://www.harvard.edu (Eylül 5, 2019 tarihinde erişilmiştir).
• Sarafian, K.A. "A Briefer History of Aintab", Union of the Armenians of Aintab. 1957. https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39076006639285&view=1up&seq=7.
• Şahinbey Belediyesi Fotoğraf Arşivi, Eski Antep Fotoğrafları, 2007.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1971.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Gaziantep Camileri, 2019.
• Yakar, Halil İbrahim, ve Murat Uçaner. Barsumyan-Nazaryan Antep Şehir Planı. Gaziantep: Şehitkamil Beleediyesi Kültür Yayını, 2015.
• Yener, Şakir Sabri. Gaziantep Kitabeleri. Gaziantep: Gaziantep Yüksek Tahsil Okutma ve Kültür Derneği Kültür ve Yayın Şubesi Sayı:9, 1958.
• Yıldırım, Esra Gürbüz, "Kentsel Dokunun Değerlendirilmesi İçin Mekan Dizimi ve Fraktal analize Dayalı Bir Yöntem: Gaziantep Örneği"Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2018.
• Yıldırım, Yıldıray, "Halep Vilayet Salnamelerine Göre (1867-1908) Ayıntab" Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2010.